Bartodzieje (powiat pułtuski)
52°41′30″N 21°11′42″E/52,691667 21,195000
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
29 |
| Kod pocztowy |
07-215[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WPU |
| SIMC |
0515075[5] |
Położenie na mapie gminy Obryte  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu pułtuskiego  | |
| 52°41′30″N 21°11′42″E/52,691667 21,195000[1]
| |
| Strona internetowa | |
Bartodzieje – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie pułtuskim, w gminie Obryte[5][6].
Prywatna wieś duchowna położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[7]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa ostrołęckiego.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś jest położona na polanie leśnej w środku Puszczy Białej. Drogi asfaltowe łącza ją z Psarami oraz Wielgolasem. W 2006 r. wieś połączono, poprzez miejscowość Gładczyn również z droga lokalną nr 618.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Wieś ma metrykę średniowieczną i jest notowana od XIII wieku. W 1240 zanotowana jako Barthodzege, 1452 Bartodzieje, 1473 Barthodzeye, 1578 Bartodzieye, 1880 Bartodzieje. Nazwa pochodzi od nazwy Bartodziej oznaczającej pasiecznika, dozorcę barci. We wczesnym średniowieczu istniały osady służebne, w których mieszkali opiekujący się barciami bartodzieje. Ich zadaniem było zbieranie i dostarczanie miodu na dwory książęce oraz królewskie[8][9].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość była wsią służebną[10]. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1203 r.
Pełny opis wsi Bartodzieje oraz folwarku bartodziejskiego zawiera Inwentarz Dóbr Biskupów Płockich spisany w 1650 r. Biskupem Płockim był wówczas Karol Ferdynand Waza. Szczegółowo opisane zostały zabudowania folwarczne. Dwór był murowany i kryty dachówką, stał na wzniesieniu i był otoczony rowem wypełnionym wodą. Opisane zostały również jego murowane piwnice. Inwentarz wspomina murowaną kaplicę z ołtarzem, budynek gospodarski i dwa lamusy – murowany oraz drewniany. W skład folwarku wchodził również browar i wiele innych zabudowań, m.in. gumno, spichlerz, wołownia, obora, chlewnia czy owczarnia[11].
W XIX wieku wieś leżała w guberni łomżyńskiej w powiecie pułtuskim Królestwa Polskiego. Jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego oraz Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, w 1861 na gruntach wsi Bartodzieje odkryto zdrój wody żelazistej, która dotąd nie była użytkowana w celach leczniczych[12]. Nie udało się zorganizowano uzdrowiska[10].
W Bartodziejach bojówka komunistyczna dokonała mordu na rodzinie Wiśniewskich. Szczepan Wiśniewski, członek Armii Krajowej, wraz z żoną Janiną i córką Henryką Twarowską w dniu 26 czerwca 1945 r. zostali zastrzeleni w miejscu swojego zamieszkania[13]. Ocalał jedynie Andrzej Twarowski, który był wówczas dzieckiem i z ukrycia obserwował całe zajście. Według części przesłuchanych w niniejszej sprawie świadków zbrodni dokonali funkcjonariusze PUBP w Pułtusku, którzy samorzutnie utworzyli bojówkę[10].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Na niewielkim wzniesieniu w centrum wsi znajdują się pozostałości majątku. Do dzisiaj zachował się dwór. Po 1945 r. mieściła się w nim szkoła podstawowa[10]. Po reformie szkolnictwa szkoła została zlikwidowana, a budynek zaczął niszczeć. 28 listopada 2008 r. władze gminy sprzedały budynek wraz z przylegającą do niego działką i drewniano-murowanym budynkiem gospodarczym[14].
Rozpoczęte prace budowlane bez nadzoru inspektora, mające na celu pogłębienie piwnic, doprowadziły do zawalenia stropu. Budynek kwalifikuje się do wyburzenia.
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
W najbliższym sąsiedztwie wsi znajduje się Rezerwat przyrody Wielgolas – jeden z najstarszych fragmentów Puszczy Białej[10]. W lesie otaczającym Bartodzieje znajduje się kilka pomników przyrody. Do najbardziej okazałych należał dąb zwany Krzywielcem lub Krzywulcem, który pod koniec grudnia 2016 roku przewrócił się wyniku wichury[15].
Bartodzieje w przysłowiach[edytuj | edytuj kod]
Nazwa wsi występuje w dwóch kurpiowskich przysłowiach ludowych:
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3015
- ↑ Wieś Bartodzieje w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-28], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 14 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ Rymut 1996 ↓, s. 91.
- ↑ Modzelewski 1981 ↓.
- ↑ a b c d e f Adam Dylewski, Powiat pułtuski: przewodnik subiektywny, Tradycja Mazowsza, Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki : Agencja Wydawnicza "Egros", 2012, s. 54–55, ISBN 978-83-60623-99-2 [dostęp 2023-09-28].
- ↑ Inwentarz Dóbr Biskupów Płockich z 1650 r., Archiwum Diecezjalne Płockie
- ↑ [W powiecie Pułtuskim], „Gazeta Polska” (153), 1861, s. 1.
- ↑ Janusz Szczepański, Społeczeństwo powiatu pułtuskiego w raportach władz partyjnych i administracyjnych z lat 1945–1950, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.), Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944–1956, t. 2: Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych. Materiały z sesji naukowej „Represje i opór przeciw rządom komunistycznym w powiecie Pułtusk po 1944 r.”, Warszawa 2008, ISBN 978-83-60464-98-4.
- ↑ Biuletyn Informacji Publicznej Gminy Obryte. Gmina Obryte. [dostęp 2011-09-23]. (pol.).
- ↑ Portal pultusk24.pl: Drzewa umierają stojąc... czasami krzywo. [dostęp 2017-11-02].
- ↑ Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Obryte Obritensis. [dostęp 2011-10-18]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. I A-B, hasło "Bartodzieje (2)". Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Języka polskiego, 1996, s. 91. ISBN 83-85579-34-6.
- Saturnin Sikorski: Wielka encyklopedya powszechna ilustrowana, t. VII, hasło "Bartodzieje". Warszawa: Nakład i druk Saturnina Sikorskiego, 1892, s. 18.
- Karol Modzelewski: Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, hasło "Bartodzieje". Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981. ISBN 83-214-0185-6.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Bartodzieje, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 111.