Bazylika św. Prokopa w Třebíču

Dzielnica żydowska i bazylika św. Prokopa w Třebíčy^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Czechy
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, III
Numer ref.	1078
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2003; na 27. sesji
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Bazylika św. Prokopa
Bazilika svatého Prokopa
	; Romańska absyda
Państwo	Czechy
Miejscowość	Třebíč
Wyznanie	chrześcijaństwo
Rodzaj	katolicyzm
Wezwanie	św. Prokop
	Historia
Data budowy	XII wiek
Data poświęcenia	XII wiek
Data zniszczenia	1468
Data reaktywacji	XVIII wiek
	Dane świątyni
Architekt	Jan Karel z Valdštejna, František Maxmilian Kaňka, Kamil Hilbert (architekci podczas odbudowy i remontów)
Styl	romański, gotycki
Budulec	kamień
Stan obecny	czynna
	Położenie na mapie Czech Bazylika św. Prokopa; Bazilika svatého Prokopa
	49°13′N 15°52′E/49,216667 15,866667
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bazylika św. Prokopa (czes. Bazilika svatého Prokopa) – romańsko-gotycka świątynia znajdująca się w mieście Třebíč, w południowo-zachodnich Morawach. Od 2003 jest wpisana na listę dziedzictwa UNESCO (kryterium II, III) wraz z dzielnicą i cmentarzem żydowskim.

Historia

Bazylika związana jest z powstałym tutaj w 1101 r. klasztorem benedyktyńskim. W 1104 wybudowano obok niego kaplicę p. w. św. Benedykta, ale już pięć lat później klasztor miał własny kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony w stylu romańskim. W kolejnym wieku opactwo rozwijało się, zostało też otoczone murami obronnymi. Kościół razem z klasztorem przebudowano w latach 1240–1260 w stylu gotyckim.

W 1468 Třebič oblegany był przez węgierskie wojska króla Macieja Korwina, które uszkodziły świątynię. Później, przez ponad dwa wieki, kościół był wykorzystywany na cele świeckie – m.in. jako spichlerz i browar, a w okresie wojny trzydziestoletniej Szwedzi urządzili w nim magazyn piwa i stajnie.

Dopiero w 1704 najmniej zniszczoną część wyremontował Jan Karel z Valdštejna (m.in. prezbiterium), a generalny remont przeprowadził w latach 1725–1731 czeski architekt František Maxmilian Kaňka. Obiekt odzyskał swoją sakralną funkcję, przyjmując jednocześnie wezwanie św. Prokopa, przy okazji dobudowano dwie wieże w stylu barokowym. Podobnie barokowy wygląd uzyskało sklepienie w głównej nawie (gotyckie zostało zniszczone podczas walk w XV wieku).

W latach 1924–1935 odbyła się kolejna renowacja wnętrza pod kierunkiem Kamila Hilberta – m.in. do wnętrza wstawiono wówczas neogotycki ołtarz poświęcony św. Wojciechowi. W 1956 zakończono odbudowę południowej kaplicy z apsydą.

Do bazyliki przylegają zabudowania dawnego klasztoru, który po zniszczeniach w XV wieku przeszedł w świeckie ręce i został przebudowany na pałacową rezydencję (ostatni mnisi opuścili miasto w 1525). Aż do 1945 jego właścicielami byli Waldsteinowie, a obecnie mieści Muzeum Wysoczyny. Znajdują się tutaj także pozostałości murów obronnych, otaczających klasztor.

Architektura

Trójnawowa bazylika ma długość 65, a szerokość 27 metrów. Główną nawę od wschodu zamyka apsyda z romańską rozetą. Równie cenna jest romańska krypta, najstarsza część kościoła, z żebrowym i krzyżowym sklepieniem (pod koniec XVI wieku była używana jako piwnica browaru). Gotyckie sklepienie krzyżowe znajduje się także w prezbiterium.

Do północnej przylega prostokątny romański przedsionek (również posiada sklepienie żebrowe), w którym znajduje się portal, bogato zdobiony motywami ze Starego Testamentu (tzw. Portal paradisi). Portal powstał w XIII wieku, potem w okresie użytkowania bazyliki do celów świeckich został zabudowany i ponownie odkryto go dopiero w 1862.

Północną nawę zamyka kaplica opacka, w której przetrwały malowidła ścienne z XIII wieku – są to drugie najstarsze freski na Morawach (najstarsze znajdują się w kaplicy św. Katarzyny w Znojmie).

Galeria

Główna nawa – w tle neogotycki ołtarz
Północny przedsionek
Portal paradisi
Malowidła w kaplicy opackiej

Bibliografia

S. Adamczak, K. Firlej: Czechy. Bielsko-Biała: 2008. ISBN 978-83-7513-144-4.
Třebíč. Bazylika św. Prokopa. Třebíč: Centrum informacji turystycznej miasta Třebíč.

Linki zewnętrzne

Informacje o bazylice
Bazylika św. Prokopa
Republika Czeska. Bogactwo historii. czechtourism.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-10)].

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[:1-3] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[a]

[b]

[A]