Białobrzegi (Tomaszów Mazowiecki)

Białobrzegi
	Część miasta Tomaszowa Mazowieckiego
	; Tablica informacyjna na peronie kolejowym na Białobrzegach
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	tomaszowski
Miasto	Tomaszów Mazowiecki
W granicach Tomaszowa Mazowieckiego	1 lutego 1977
SIMC	0968316
Populacja (1943); • liczba ludności	; 536
Kod pocztowy	97-200
	Położenie na mapie Tomaszowa Mazowieckiego Białobrzegi
	Położenie na mapie Polski Białobrzegi
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Białobrzegi
	Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego Białobrzegi
	51°31′14″N 20°03′45″E/51,520556 20,062500
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzielnica Białobrzegi

Białobrzegi – północno-wschodnia dzielnica Tomaszowa Mazowieckiego. Najdalej na wschód wysunięta część miasta, położona na prawym brzegu Pilicy. Jedna z najstarszych dzielnic Tomaszowa.

Przez Białobrzegi przebiega droga wojewódzka nr 713 (Łódź – Opoczno) i linie kolejowe: 22 Tomaszów Mazowiecki – Radom i 25 Łódź Kaliska – Dębica.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Białobrzegi (w XIX wieku Białobrzegi Opoczyńskie) należą do historyczno-kulturowej krainy Małopolski. Okolice te już przed 966 rokiem były zamieszkane. Świadczą o tym wykopaliska archeologiczne na cmentarzysku ciałopalnym kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w pobliskich Ciebłowicach. Pierwsza pisemna wzmianka o Białobrzegach pochodzi z 1405 roku, a o kościele św. Marcina biskupa z 1511 roku.

W latach 1867–1954 Białobrzegi należały do gminy Unewel w powiecie opoczyńskim, początkowo w guberni kieleckiej, a od 1919 w woj. kieleckim^[3]. Tam 4 listopada 1933 weszła w skład gromady o nazwie Białobrzegi w gminie Unewel, składającej się z: wsi Białobrzegi Państwowe, części wsi Białobrzegi, folwarku Białobrzegi, wsi Kopce, osady Klin Białobrzegi, wsi Michałów i gajówki Białobrzegi^[4]. 1 kwietnia 1939 wraz z resztą powiatu opoczyńskiego została włączona do woj. łódzkiego^[5].

Podczas II wojny światowej Białobrzegi włączono do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt radomski, powiat tomaszowski), nadal jako gromada w gminie Unewel, licząca w 1943 roku 536 mieszkańców^[6]. Po wojnie początkowo w województwie łódzkim, a od 6 lipca 1950 ponownie w województwa kieleckim^[7], jako jedna z 14 gromad gminy Unewel w reaktywowanym powiecie opoczyńskim^[8].

W związku z reformą znoszącą gminy jesienią 1954 roku, Białobrzegi włączono do nowo utworzonej gromady Białobrzegi^[9], gdzie przetrwały do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy gminnej^[10].

1 stycznia 1973 weszły w skład nowo utworzonej gminy Białobrzegi w powiecie opoczyńskim w województwie kieleckim, której zostały stolicą^[11]. W latach 1975–1977 należała administracyjnie do województwa piotrkowskiego.

1 lutego 1977, w związku ze zniesieniem gminy Białobrzegi, Białobrzegi włączono do Tomaszowa Mazowieckiego^[1]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Modrzewiowy kościół św. Marcina biskupa, istniejący do dzisiaj w Białobrzegach, wzniesiono na miejscu poprzedniego, z którego pozostała murowana zakrystia (I poł. XVII w.) – ok. 1746 roku. Z tego okresu pochodzi ustawiony po lewej stronie nawy ołtarz patrona świątyni z podpisem: „S. Martin Epis Turronensis 1759”. W górnej części ołtarza wyobrażono św. Marcina jako rycerza. Ołtarz główny z XVII w. Kościół, reprezentujący styl polskiego baroku ludowego, otrzymał w późniejszym okresie murowaną przybudówkę z przeznaczeniem na główną kruchtę. Stojąca obok kościółka murowana dzwonnica pochodzi z początku XX wieku. Na szczęście po wybudowaniu w 1985 roku w Białobrzegach nowej świątyni, nie rozebrano starego kościoła. Nie podzielił on losu innego tomaszowskiego zabytku budownictwa sakralnego z XVIII wieku – kościoła pw. św. Wacława. Ta wartościowa budowla, przeniesiona do Tomaszowa na początku XIX wieku ze wsi Tobiasze, nie wytrzymała konkurencji z kościołem wybudowanym obok niej przed kilkunastu laty. Stary kościółek rozebrano, aby ustawić go we wsi Twarda nad Zalewem Sulejowskim. Na powrót udało się złożyć tylko gontowy dach i sygnaturkę. Kościół jest obecnie nieużywany. Konstrukcja jest w bardzo złym stanie.

Edukacja[edytuj | edytuj kod]

Obok kościoła św. Marcina biskupa znajduje się Zespół Szkół Podstawowych nr 8. Szkoła w tym miejscu została oddana do użytku 11 listopada 1937 r. W lutym 1973 roku w budynku miał miejsce pożar.

Znani i zasłużeni mieszkańcy Białobrzegów[edytuj | edytuj kod]

Krzysztof Baran – piłkarz
Marcin Białobrzeski, biskup i pisarz.
Aleksander Choromański, właściciel Białobrzegów, uczestnik powstania styczniowego.
Andrzej Wróbel, historyk, archiwista.
ks. Ludwik Żmudowski, długoletni proboszcz parafii św. Marcina w Białobrzegach, patriota zaangażowany w powstanie styczniowe.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Białobrzegi (miasto w województwie mazowieckim)
gmina Białobrzegi
Przystanek kolejowy Tomaszów Mazowiecki Białobrzegi
Ludwików (dzielnica Tomaszowa Mazowieckiego)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Dz.U. z 1977 r. nr 2, poz. 12.
↑ Redakcja, Ratujmy drewniany kościółek w Białobrzegach. To najstarszy zabytek w Tomaszowie [online], Tomaszów Mazowiecki Nasze Miasto, 25 kwietnia 2013 [dostęp 2020-07-25] (pol.).
↑ M.P. z 1926 r. nr 19, poz. 55.
↑ Kielecki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 29, poz. 184.
↑ Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240.
↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255.
↑ Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: według stanu na z dnia 1 VII 1952 r.
↑ Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
↑ Wykaz miast, osiedli i gromad: stan z dn. 1 I 1971 r., Cz. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny – Biuro Spisów, 1971.
↑ Uchwała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim (Dz. Urz. WRN w Kielcach z 1972 r. Nr 26, poz. 173).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jarosław Pązik, Andrzej Wróbel, Białobrzegi 1405–1977, Tomaszów Mazowiecki 2005, ISBN 978-83-911322-1-0.

[2-12-1] Dz.U. z 1977 r. nr 2, poz. 12.

[2] Redakcja, Ratujmy drewniany kościółek w Białobrzegach. To najstarszy zabytek w Tomaszowie [online], Tomaszów Mazowiecki Nasze Miasto, 25 kwietnia 2013 [dostęp 2020-07-25] (pol.).

[3] M.P. z 1926 r. nr 19, poz. 55.

[4] Kielecki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 29, poz. 184.

[5] Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240.

[amt-6] Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.

[7] Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255.

[8] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: według stanu na z dnia 1 VII 1952 r.

[9] Uchwała Nr 13g/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu opoczyńskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).

[paprlsevenone-10] Wykaz miast, osiedli i gromad: stan z dn. 1 I 1971 r., Cz. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny – Biuro Spisów, 1971.

[11] Uchwała Nr XVII/79/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie kieleckim (Dz. Urz. WRN w Kielcach z 1972 r. Nr 26, poz. 173).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]