Bilard

Bile – kule bilardowe

Bilard (ang. billiards, pool) – gra rozgrywana na pokrytym suknem stole, która polega na uderzaniu bil, czyli kul wykonanych z odpowiedniego materiału i o określonych parametrach, za pomocą kija. Istnieje wiele gier bilardowych, których zasady różnią się rozmiarami stołu, liczbą używanych bil, ich oznaczeniami (np. kolorami) itp. Zazwyczaj w grze uczestniczą dwie osoby, rozgrywające bile na przemian, zwykle wykonując ruchy do popełnienia pierwszego błędu.

Najczęściej gra polega na wbijaniu bil do łuz (w snookerze łuzy zwane są kieszeniami), czyli określonych otworów w stole. Są jednak bilardy (np. karambol), w których stół nie ma łuz.

Istnieją 3 główne rodzaje gier bilardowych:

• karambol, odnoszący się do gier rozgrywanych na stołach bez łuz, zazwyczaj o długości 10 stóp, w tym balkline i straight rail, cushion caroms, three cushion, bilard artystyczny i czwórka
• pool, obejmujący wiele gier bilardowych na ogół rozgrywanych na stołach z sześcioma łuzami o długości 7, 8 lub 9 stóp, w tym między innymi ósemka (najsłynniejsza na świecie), dziewiątka (dominująca gra zawodowa), dziesiątka, czternaście plus jeden (poprzednio dominująca gra zawodowa), one-pocket i bank pool
• snooker, bilardy angielskie i ruska piramida, gry grane na stole bilardowym z sześcioma łuzami, zwane stołem do snookera (o wymiarach niewiele przekraczających 12 stóp na 6 stóp), z których wszystkie klasyfikowane są całkowicie oddzielnie od pool na podstawie odrębnego rozwoju historycznego, a także odrębną kulturę i terminologię, które charakteryzują ich grę.

Istnieją również inne warianty, które wykorzystują przeszkody i cele oraz gry na stole grane dyskami zamiast piłek.

Historia

Bilard ma długą i bogatą historię rozciągającą się od jego powstania w XV wieku. Początkowo grało się na stole o wymiarach 1 do 2 ograniczonym bandami, z czasem wprowadzono łuzy, czyli dziury w stole. Od tej pory głównym celem rozgrywek było trafianie bilami do łuz.

Kije

Kije bilardowe, czyli kije do odmiany pool są wykonywane z dobrej jakości klonu. Bloki drewna są toczone, aby uzyskać okrągły kształt i zwężają się, aby uzyskać odpowiednie właściwości kija. Wyróżniamy następujące części kija (od grubszego końca):

• odbijak; gumowa albo plastikowa cześć tłumiąca drgania wynikające z opierania kija o podłogę, chroni kij przed uderzeniami o ściany;
• butt; czyli rączka kija; to jego największy element, lakierowana, połączona stalowym albo drewnianym gwintem ze szczytówką;
• oplot; wykonany z nici irlandzkiej, gąbki albo nylonu; jest nakładany w miejscu w którym powinno się dotykać kija prawa ręką;
• gwint (pin); drewniany albo stalowy; element łączący butt i szczytówkę; ma on oznaczenia po których dopasowuje się szczytówki do kijów, na przykład 5x16x14 albo 3/8x10; każda firma ma swoje charakterystyczne gwinty;
• szczytówka; z angielskiego shaft to klonowy blok, który zwęża się do około 11-13 mm na końcu posiada tzw. taper (przewężenie), który jest inny dla kijów przeznaczonych do różnych gier bilardowych
• ferrula; najczęściej plastikowa albo melaninowa; to pierścień oddzielający drewno szczytówki od przyklejanej kapki
• kapka; inaczej końcówka albo tip; wykonana ze skóry albo fenolu (w kijach do rozbijania i skoków); może być warstwowa prasowana albo jednowarstwowa (le pro), zawodnicy wymieniają kapki le pro ze względu na ich małe możliwości
• ferulokapka; patent wykorzystywany w kijach do skoków i rozbijania (break/jump); to połączona kapka z ferulą, bardzo twarda, ma zapewnić jak najszybszą reakcję kija na uderzenie rozbijające

Bile

Początkowo bile były wykonywane z różnych materiałów, m.in. gliny, bakelitu, celuloidu, krystalitu, kości słoniowej, tworzyw sztucznych, stali i drewna. Głównym materiałem od 1627 aż do początku XX wieku była kość słoniowa. Pogoń za jej substytutem nie brała się z motywacji ekologicznych, lecz ekonomicznych. Była ona też w części pobudzaną przez nowojorskich producentów bil, którzy ogłosili nagrodę 10000 dolarów za substytut kości słoniowej. Pierwszym opłacalnym materiałem okazał się celuloid, wymyślony przez Johna Wesley Hyatta w 1868, ale celuloid czasami wybuchał podczas produkcji i był wysoce łatwopalny. Dziś bile wykonuje się z tworzyw sztucznych jak i z żywicy fenolowej. Są to materiały o wysokiej odporności na pękanie i odpryskiwanie.

Stoły

Stoły do gry w bilard są zazwyczaj prostokątne o stosunku boków 1 do 2. Na każdym rogu oraz na środku dłuższych band znajdują się łuzy (istnieją też stoły bez łuz). Stoły standardowo mają wielkości 7, 8, 9 oraz 12 stóp (długość dłuższej krawędzi).

Trójkąt

Jest to ramka w kształcie trójkąta zazwyczaj zrobiona z plastiku lub z drewna. Służy do ustawienia bil przed początkiem rozgrywki na stole. Występuje również trójkąt do gry w dziewiątkę. Ma on kształt rombu.

Zagrania

Massé – Dubel (snooker) – Shot to nothing – Wózek (snooker) – Wszystko albo nic (snooker) – Cofnięcie – Bila odstawna – Hit and hope

Gry bilardowe

• Bilardy francuskie – Stół ma wymiar 5 na 10 stóp, nie posiada łuz. W grze występuje niewielka liczba bil.
  • Angle game
  • Balkline
  • Bilard artystyczny
  • Boccette
  • Crokinole
  • Czwórka
  • Five-pins
  • Karambol
  • Karambol 3-bandowy
  • Novuss
  • Straight rail
  • Yotsudama
  • Three Cushion

• Bilardy amerykańskie, tzw. pool-billiards – Stół prostokątny ma wymiary: 7' (198 х 99 cm), 8' (224 х 112 cm), 9' (254 х 127 cm) (najpopularniejszy 9'). Posiada 6 łuz (w rogach i na środkach dłuższych boków). Bile kolorowe mają średnicę 57.2 mm. Bila biała może mieć różne średnice (48 mm, 52.4 mm, 57.2 mm, 60.3 mm) oraz może być wykonana w wersji magnetycznej. Stosuje się w nich ogólne zasady gry w bilard amerykański, które są zbiorem zasad obowiązującym we wszystkich grach na stół amerykański, z wyjątkiem reguł, które stoją w jawnej sprzeczności ze szczegółowymi zasadami poszczególnych gier.
  • Bank pool
  • Baseball pocket billiards
  • Bowliards
  • Cake pool
  • Casino
  • Chicago
  • Cowboy pool
  • Cribbage pool
  • Crossover
  • Cutthroat
  • Equal offense
  • Czternaście plus jeden (Straight pool)
  • Czterdzieści jeden
  • Dziewiątka – bilard dziewięciobilowy
    • Dziesiątka
    • Siódemka
    • Szóstka
  • Flanges
  • Golf
  • Honolulu
  • Indian
  • Killer – inaczej "Trzy życia"
  • Line Up
  • Mexican pool
  • One-pocket
  • Ósemka – inaczej "Blackball", "solid & stripes"
    • Ósemka angielska (bez względu na nazwę jest zaliczana do bilardów amerykańskich),
    • Ósemka chińska (bez względu na nazwę jest zaliczana do bilardów amerykańskich),
    • Irish standard pool
    • Piętnaście plus jeden
    • Convergence 8-Ball
    • Pan i pani – z ang. Mr and Mrs bilard o nierównych zasadach dla dwojga graczy
    • One Fifteen Ball
  • Piętnastka
  • Partya Polska
  • Rotacja
  • Speed pool
  • Tęcza
  • Trójka

• Bilardy angielskie – Podobny do bilardu amerykańskiego, jednak stół ma wymiary 12' (356 х 178 cm) i posiada inny zestaw bil.
  • Snooker
  • Cake

• Bilardy rosyjskie – Używa się bil o rozmiarach 60,3mm lub 68mm (w zależności od wielkości stołu). Rozmiary stołów oraz rozmieszczenie łuz jest podobne jak w bilardach amerykańskich i angielskich. Łuzy są tylko 2-4 mm większe od bil.
  • Ruska piramida

• Inne
  • Kelly – gra z "butelką"
  • Skittle pool
  • Pokerball – inaczej poker pool, gra z wykorzystaniem kart.
  • Bottle pool gra bilardowa z użyciem specjalnego rekwizytu – "butelki"
  • Gałganduch – dawna odmiana bilardu; na środku stołu stawiano "kręgiel z dzwonkiem" (również zwany gałganduchem)
  • Zoneball – odmiana bilardu na sześciokątnym stole
  • bumper pool
  • bilard barowy
  • Bagatelle
  • Skittle pool – gra z 'pionkami'
  • Crud – gra bez kijów , rękami

Schemat amerykańskiego stołu bilardowego

Polskie oznaczenia:

• kitchen – kuchnia, baza
• foot spot – punkt główny stołu
• head string – linia bazy

Linki zewnętrzne

• (en) Official Pool Game Rules – zasady ogólne, do gier w 6, 8 ,9 ,10, oraz Cutthroat, Pokerball, One-Pocket, Cowboy
• (pl) Przepisy gry w bilarda Polskiego Związku Bilardowego