Danae groniasta

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Danae groniasta
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

danae

Gatunek

danae groniasta

Nazwa systematyczna
Danae racemosa (Linnaeus) Moench
Methodus: 170 (1794)[3]
Synonimy
  • Danae laurus Medik.
  • Danaidia racemosa (L.) Link
  • Ruscus racemosus L.
  • Ruscus terminalis Salisb[3]..
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Danae groniasta (Danae racemosa (L.) Moench) – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju Danae Medik. (również Danaë) z rodziny szparagowatych. Występuje naturalnie w południowej Turcji, północno-zachodniej Syrii, północnym Iranie i południowo-wschodnim Zakaukaziu[3]. Introdukowany do Włoch około 1700 roku jako roślina ozdobna, naturalizował się i występuje współcześnie w stanie dzikim w północnych Włoszech i Toskanii[4]. W XIX wieku podawany z Wysp Grecji[5].

W wielu językach nazywany laurem aleksandryjskim lub laurem poetów, ponieważ jego długie i elastyczne pędy były wykorzystywane do plecenia wieńców laurowych, którymi koronowano poetów i sportowców[4], w tym według mitologii greckiej Parysa (Aleksandra)[6]. Uważano, że wieniec laurowy noszony przez Juliusza Cezara w celu ukrycia jego łysiny, również pleciony był z pędów lauru aleksandryjskiego[6], jednak ułożenie owoców na wieńcach uwiecznionych na niektórych antycznych popiersiach Cezara wskazuje, że powstały one raczej z wawrzynu szlachetnego[7].

Pierwszą pracę naukową na temat morfologii i anatomii gałęziaków danae groniastej (Zur Kenntnis der Assimilationsorgane von Danaë racemosa (L.) Moench), opublikowaną w 1910 roku, napisał w czasie swoich studiów polski botanik Władysław Szafer[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Zimozielone krzewy o wysokości 60–120 cm[9][10]. Tworzą gęste zarośla[10].
Pędy
Podziemne, krótkie kłącze. Główna oś łodygi rozgałęzia się jednokrotnie, naprzemianlegle. W górnym odcinku głównej osi łodygi oraz na odgałęzieniach bocznych wyrasta 5–7 zielonych, jajowato-lancetowatych, asymetrycznych gałęziaków, typu fyllokladium, przypominających krótkoogonkowe liście[9], o długości 3–7 cm[10].
Liście
Zredukowane, papierzaste[10], położone dwurzędowo i naprzemianlegle[9]. Liście na osi głównej łodygi osiągają długość 1,5–2,5 cm, są jajowato-lancetowate, szybko usychają i opadają; te na odgałęzieniach bocznych są długości 2 mm i są trwałe[10]. Liście właściwe, długoogonkowe występują wyłącznie u siewek oraz rzadko wyrastają bezpośrednio z kłącza[9].
Kwiaty
Kwiaty obupłciowe zebrane po 5–8 w luźne grono, wyrastające wierzchołkowo na odgałęzieniach pędów. Szypułki członowane, u nasady okwiatu lub blisko niej. Okwiat kulistawo-urnowaty, sześciolistkowy[9]. Listki okwiatu długości 2–3,5 mm, kremowe[10], zrośnięte na 2/3 długości i na tym odcinku zgrubiałe[9]. Sześć pręcików o nitkach zrośniętych u nasady z rurką okwiatu oraz zrośniętych ze sobą w rurkę. Pylniki sąsiadujących pręcików wydają się być złączone, a każda para pylników osadzona jest na łączniku przekształconym w wydatną, nabrzmiałą poduszeczkę. Pylniki pękają do wewnątrz[9]. Zalążnia górna[10], kulistawa, trójkomorowa, z dwoma zalążkami w każdej komorze[9]. Szyjka słupka wydatna, długości okwiatu, zakończona trójsiecznym znamieniem o brodawkowatych łatkach. Ziarna pyłku o cienkiej egzynie, jednoaperturowe[9].
Owoce
Pomarańczowoczerwone jagody o lekko słodkim mezokarpie, z jednym rzadziej dwoma nasionami[9]. Nasiona duże, kulistawe, jeśli występują pojedynczo, lub spłaszczone[9], średnicy 7–9 mm[11], twarde, białawe, z cienką, rozpadającą się łupiną[9]. Bielmo nie magazynuje skrobi, lecz hemicelulozy, ziarno aleuronowe i tłuszcze[9].
Gatunki podobne
Od innych przedstawicieli plemienia Rusceae odróżnia się kwiatostanami wyrastającymi na końcach pędów, a nie gałęziakach, oraz obupłciowymi kwiatami[9].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Pędy z gałęziakami
Kwiaty danae zebrane w grono
Rozwój
Nanofanerofit. Kwitnie na nowych pędach[9], od maja do czerwca (rzadziej lipca), owoce dojrzewają w październiku[11]. Kwiaty zapylane są przez owady (entomofilia). Nasiona roznoszone są przez zwierzęta (zoochoria)[11].
Wymagania siedliskowe i fitosocjologia
Na Zakaukaziu i w północnym Iranie występuje w Górach Tałyskich, gdzie zasiedla lasy hyrkańskie[12][13]. Jest gatunkiem charakterystycznym strefy nizinnej tych formacji, występującej na wysokości od poziomu Morza Kaspijskiego do 700 (1000) m n.p.m. Występuje tam razem z klonem kolchidzkim, albicją biało-różową, figowcem pospolitym, glediczją kaspijską, melią pospolitą, nieszpułką zwyczajną, parocją perską, topolą kaspijską, skrzydłorzechem kaukaskim, dębem kasztanolistnym, lipą szerokolistną, olszą czarną i brzostownicą kaukaską[13]. Występuje też w wyższym piętrze Gór Tałyskich, zaczynającym się na wysokości ok. 850 m n.p.m., razem z bukiem wschodnim, olszą kaukaską, klonem zamszowatym, Ilex spinigera, Ruscus hyrcanus i Hedera pastuchovii[12].
W południowo-wschodniej Turcji i północno-zachodniej Syrii występuje w górach Nur, w lasach z klonem zwyczajnym, bukszpanem zwyczajnym, bukiem wschodnim, ostrokrzewem kolczastym, kłokoczką południową, cisem pospolitym, lipą srebrzystą i wiązem[13].
W północnych Włoszech występuje w lasach z dębem ostrolistnym[14].
Interakcje międzygatunkowe
We Włoszech danae atakowana jest przez tarczniki z gatunku Dynaspidiotus britannicus[15].
Cechy fitochemiczne
W organach podziemnych danae groniastej obecna jest rutyna[16]. W gałęziakach obecne są flawonoidy kwercetyna i kemferol[17], wykazujące działanie przeciwbólowe[18].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 40. Kariotyp składa się z 6 dużych i 14 małych chromosomów submetacentrycznych[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna rodzaju
Rodzaj zaliczany do plemienia Rusceae podrodziny Nolinoideae w rodzinie szparagowatych (Asparagaceae)[19][2]. Historycznie, na przykład w systemie Takhtajana z 1997 roku i systemie Kubitzkiego z 1998 roku, zaliczany do rodziny myszopłochowatych (Ruscaceae)[9].

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od mitycznej Danae, córki Akrizjosa[20], matki Perseusza[4]. Epitet gatunkowy w łacinie oznacza „groniasta”[4].
Nazwy zwyczajowe w języku polskim
Ignacy Rafał Czerwiakowski w wydanej w 1852 roku pracy Botanika szczególna: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych opisał gatunek Danae racemosa pod polską nazwą danae groniasta[5]. Taka sama nazwa gatunku została ujęta w Słowniku języka polskiego Aleksandra Zdanowicza z 1861 roku[21].

Znaczenie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Rośliny lecznicze
Dawniej roślina stosowana była w bólach żołądka, kolkach, zaburzeniach menstruacji i skąpomoczu[5].
Rośliny ozdobne
W krajach o ciepłym klimacie rzadko uprawiana jako wiecznie zielona roślina ozdobna do nasadzeń w miejscach bardzo zacienionych i wilgotnych. Jest bardzo wytrzymała na znaczne zacienienie i suszę. W miejscach nasłonecznionych żółknie[22]. Częściej uprawiana jest na potrzeby florystyki – jej pędy wykorzystywane są jako trwały element zielony do kompozycji bukietów[23].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-05] (ang.).
  3. ↑ a b c Ruscus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-23].
  4. ↑ a b c d Andrea Moro: Danaë racemosa (L.) Moench. Portale della flora di Roma. [dostęp 2021-10-03].
  5. ↑ a b c Ignacy Rafał Czerwiakowski: Botanika szczególna. T. 2: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1852, s. 615. (pol.).
  6. ↑ a b Richard Folkard: Plant Lore, Legends, and Lyrics: Embracing the Myths, Traditions, Superstitions, and Folk-lore of the Plant Kingdom. Uniwersytet Hardwarda, 1884, s. 405.
  7. ↑ Daniel J. Foley: Herbs for use and for delight: an anthology from the Herbarist, a publication of the Herb Society of America. New York: Dover Publications, 1974, s. 321. ISBN 978-0-486-23104-4.
  8. ↑ Alicja Zemanek. Władysław Szafer (1886–1970) – klasyk polskiej botaniki. „Wiadomości Botaniczne”. 60 (1/2), s. 1-18, 2016. 
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q P.F. Yeo: Ruscaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 412–426. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g J. Cullen i inni red., The European garden flora, flowering plants: a manual for the identification of plants cultivated in Europe, both out-of-doors and under glass, wyd. 2, Cambridge: Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0-521-76167-3, OCLC 733546580.
  11. ↑ a b c Marilena Idžojtić: Dendrology: cones, flowers, fruits and seeds. London, United Kingdom: Academic Press, 2019, s. 233. ISBN 978-0-12-819645-8.
  12. ↑ a b Sebastian Schmidt: Potential analysis for further nature conservation in Azerbaijan a spatial and political investment strategy. Greifswald: 2009, s. 123. ISBN 978-3-941971-01-1.
  13. ↑ a b c Jalil Noroozi: Plant biogeography and vegetation of high mountains of Central and South-West Asia. Springer, 2020. ISBN 978-3-030-45212-4.
  14. ↑ F. Romane: Quercus ilex L. ecosystems: function, dynamics and management. Dordrecht: Springer Netherlands, 2013, s. 43. ISBN 978-94-017-2836-2.
  15. ↑ Douglass R. Miller: Armored scale insect pests of trees and shrubs (Hemiptera:Diaspididae). Ithaca: Cornell University Press, 2005, s. 194. ISBN 978-0-8014-4279-7.
  16. ↑ A. A. Nasudari, É. T. Oganesyan, V. A. Kompantsev, Yu. B. Kerimov. Polyphenolic compounds of Danae racemosa. „Chemistry of Natural Compounds”. 8 (5), s. 659–659, 1972-09. DOI: 10.1007/bf00564351. 
  17. ↑ Fatemeh Fathiazad, Sanaz Hamedeyazdan, Phytochemical Analysis of Danae Racemosa L. Moench Leaves, „Pharmaceutical Sciences”, 20 (4), s. 135–140 [dostęp 2021-10-04] (ang.).
  18. ↑ Nasrin Maleki-Dizaji, Fatemeh Fathiazad, Alireza Garjani, Antinociceptive properties of extracts and two flavonoids isolated from leaves of Danae racemosa, „Archives of Pharmacal Research”, 30 (12), 2007, s. 1536–1542, DOI: 10.1007/BF02977322 [dostęp 2021-10-04] (ang.).
  19. ↑ Taxon: Ruscus. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2021-09-23]. (ang.).
  20. ↑ David Gledhill: The Names of Plants.. Wyd. 4. Leiden: Cambridge University Press, 2008, s. 133. ISBN 978-0-511-47855-0. OCLC 476234730.
  21. ↑ Aleksander Zdanowicz: Słownik języka polskiego. T. 1: A-O. Maurycy Orgelbrand, 1861. (pol.).
  22. ↑ Michael Dirr, Dirr's encyclopedia of trees and shrubs, Portland, Oregon 2011, ISBN 978-1-60469-743-8, OCLC 945718470.
  23. ↑ G. Cocetta, A. Trivellini, A. Ferrante, Estimation of cut butcher’s broom ( Danae racemosa (L.) Moench) foliage vase life through the measurement of leaf functionality, „Acta Horticulturae” (1311), 2021, s. 343–348, DOI: 10.17660/ActaHortic.2021.1311.43 [dostęp 2021-10-04].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Danae_groniasta&oldid=72987886”