Gorzyce (powiat przeworski)
50°07′42″N 22°34′45″E/50,128333 22,579167
| wieś | |
.jpg) Kościół nocą | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1357[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-204[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPZ |
| SIMC |
0611985[4] |
Położenie na mapie gminy Tryńcza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
| 50°07′42″N 22°34′45″E/50,128333 22,579167[1]
| |
Gorzyce – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Tryńcza[4][5].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gorzyce. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa przemyskiego.
Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego.
W miejscowości znajduje się szkoła podstawowa im. Ojca Św. Jana Pawła II
Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 77 z Lipnika do Przemyśla.
Wieś jest położona wzdłuż Przykopy, która w dolnej części wsi dopływa do Sanu.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0612039 | Borki | osada |
| 0611991 | Cierpisze | część wsi |
| 0612000 | Gościniec | część wsi |
| 0612016 | Podłuże | część wsi |
| 0612045 | Zasanie | osada |
| 0612022 | Żurawiec | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś po raz pierwszy była wzmiankowana w 1589 roku jako Wola Podsańska. Nazwa Wola to oznaczało wolność na wiele lat od czynszów na rzecz dworu i dziedzica w celu zagospodarowania się osadników w nowym miejscu. Wole otrzymywały też drugi człon przymiotnikowy, od nazwiska założyciela lub nazwy innej wsi, której była wcześniej przysiółkiem. Nazwa Wola Podsańska wskazuje na jej położenie pod Sanem. Przydatnym źródłem do poznania historii są regestra poborowe, które zapisali poborcy podatkowi Ziemi Przemyskiej[a][7].
W 1662 i 1674 roku Wolę Podsańską zapisano dwukrotnie, z czego wynika że podzielono ją na dwie części (w 1674 roku jedna część miała 71 domów, a druga część miała 34 domy)[b][8].
W 1672 roku Podsańska Wola była zniszczona przez najazd Tatarów. Ocalało tylko 13 gospodarstw zagrodniczych i 1 komornicze, a pozostałe zniszczone to zagrodnicze i komornicze. Według juramentów z 1673 roku było we wsi 30 domów. Właścicielem wsi była wówczas Barbara Lubomirska[9].
W 1711 roku – wieś była wzmiankowana jako Wola Posańska alias Buchow[c][10]. W 1713 roku wieś była wzmiankowana dwukrotnie jako – Wola Posańska alias Gorzyce i Wola Posanska alias Gorzyce et Jagieła alias Wola Gorliczyńska[11].
Księgi gromadzkie wsi Tryńcza podają, że w 1701 roku wójtem Woli Posańskiej był Trofim Sawka. W 1723 roku wójtem Gorzyc był Marcin Kusy, a wójtem Jagieły Stanisław Jagieła. Kolejnymi wójtami w Gorzycach byli: Matwi Groch (1728, 1730, 1732) i Wojciech Mathie (1738)[12].
W 1762 roku według wzmianki w aktach właściciela Klucza Trynieckiego Pawła Benoe mieszkańcami gromady Gorzyce byli: ks. Aleksander Bojarski, Iwan Bihajło, Fedko Bihajło, Fedkowa Bihajłowa, Maksym Bunata, Waśko Dadak, Fedko Dobieński, Iwan Dobieński, Maksym Dobieński, Franko Gliniany, Jan Gliniany, Iwan Groch, Maciek Gurak, Wojtkowa Gwóźdźka, Antoni Hojło, Daniło Hojło, Piotr Hojło, Senlu Hojło, Waśko Hojło, syn Kaczmarski, Bartek Kornafel, Jan Kornafel, Kuba Kornafel, Marcin Kornafel, Antoni Kowal, Bartek Kulpa, Jan Kulpa, Kazimierz Kulpa, Matusz Kusy, Sobek Kusy, Litwinka Wdowa, Daniło Lipski, Błazek Lniany, Krzysztof Lniany, Błazek Matyja, Sobek Matyja, Fedko Mielech, Stefan Misiło, Matusz Mrzygłód, Iwan Ochab, Piotr Ochab, Pantożycha Wdowa, Błazek Pieczek, Pieczycha Wdowa, Jan Stąbara, Michał Stąbara, Jasiej Sznaj, Maciek Świtała, Jan Torba, Jakub Torba, Wojtek Torba, Torbicha Wdowa, Iwan Waśko, Kuba Wiecheć, Wojtek Wiecheć, Ziajlicha Wdowa, Ilko Żybura, Hryc Żybura, Michał Żybura, Waśko Żybura, Żyburka Wdowa[13].
W latach 1817–1831 właścicielem dóbr Klucza Trynieckiego, do którego należały też Gorzyce był Wojciech Mier. Następnymi właścicielami byli: Karolina Mier (1831–1833) i Feliks Mier. W 1842 roku byli już spadkobiercy Mierów; a od 1843 roku nowym właścicielem wzmiankowany był Antoni Kellerman. W 1879 roku dobra Trynieckie były już podzielone: Maria Kellerman (Gorzyce I, Jagiełła) i Domicella Kellerman (Gorzyce II, Tryńcza, Ubieszyn, Wólka Małkowa) oraz Józef Kellerman (Wólka Ogryskowa). W roku 1890 dobra tabularne stanowiły obszar: Gorzyce I (Maria Drohojewska z Kellermanów – 311 morgi; w tym 173 morgi lasu i 113 morgi roli); Gorzyce II (Domicella Kellerman – 499 morgi; w tym 496 morgi lasu)[14]. Kolejnymi właścicielami części Gorzyce I byli kolejno: Stanisław Drohojowski i Maria Kellerman (1880–1899), Stanisław Drohojewski (1900–1901), Karol Peikart (1902), Antoni Szczekot (1903), Konwent S.S. Franciszkanek we Lwowie (Klasztor S.S. Franciszkanek Adoracji Najświętszego Sakramentu we Lwowie; w latach 1904–1906), Spadkobiercy po Marii Drohojewskiej z Kellermanów (1907–1910), Irena z Kellermanów Lityńska (1911–1930), ostatnim właścicielem był książę Andrzej Lubomirski. Właścicielami części wsi Gorzyce II byli: Domicella Kellerman, Józef hr. Banchidy, Bronisław Nowiński, a ostatnim właścicielem w latach 1922–1944 był Marian Nowiński.
W 1854 roku według dokumentów katastralnych ewidencji gruntów, wzmiankowano nazwiska mieszkańców Gorzyc. Numery domów były rozmieszczone chaotycznie bez uporządkowania, a największe zagęszczenie zwartej zabudowy było na dolnej części wsi przy Sanie. W pozostałej części zabudowy były to grupy po kilka domów. W 1854 roku właścicielami zabudowań i gruntów byli: Mateusz Kulpa, Kazimierz Kulpa, Michał Groch, Szymon Demczyna, Marcin Kulpa, Jan Sosnowy, Antoni Hojło, Błażej Flak, Maciej Szwacz, Jan Ogryzek, Tomasz Mach, Jędrzej Mach, Jan Misiło, Kazimierz Kornafel, Tomasz Szwacz, Jędrzej Kornafel, Jan Kornafel, Jędrzej Bihajło, Iwan Bihajło, Marcin Kowal, Iwan Bihajło, Józef Misiło, Wawrzyniec Kusy, Wawrzyniec Kusy, Tomasz Kogut, Marcin Kornafel, Michał Misiło, Fedko Maksio, Stefan Sawa, Iwan Groch, Jędrzej Dadak, ks. greckokatolicki Antoni Lityński, Mateusz Zamorski, Iwan Hojło, Michał Hojło, Błażej Olearka, Mateusz Misiło, Dymitr Ochab, Hawryło Sawa, Jerzy Mrugała, Antoni Bihajło, Stefan Sawa, Kazimierz Skowronek, Jan Mach, Stefan Misiło, Jędrzej Sosnowy, Ignacy Hojło, Wawrzyniec Zardzewiały, Stefan Hojło, Wasyl Hojło, Oleszko Dadak, Michał Malec, Wojciech Wojtas, Józef Gliniak, Antoni Małek, Jan Wątroba, Sebastian Babski, Bartłomiej Pieczek, Jan Pieczek, Jan Torba, Wojciech Siwik, Franciszek Pruchnicki, Wawrzyniec Świtała, Marcin Ogryzek, Józef Hanejko, Stanisław Wiecheć, Wojciech Wiecheć, Maria Gliniak, Józef Gurak, Walenty Gliniak, Wawrzyniec Gliniak, Mateusz Kowal, Wojciech Kowal, Antoni Matyja, Stanisław Pucia, Maria Hanejko, Kacper Cierpisz, Walenty Kowal, Sebastian Ogryzek, Marcin Hanejko, Wojciech Wiecheć, Michał Gliniak, Gabriel Sawa, Kazimierz Kusy, Walenty Matyja, Helena Turek, Sebastian Wiecheć, Fedko Hojło, Antoni Małek, Jan Żybura, Józef Kubrak, Antoni Gurak, Anna Gliniany, Wojciech Gliniak, Kazimierz Kornafel, Michał Kulpa, Ochab Cierpisz, Aleksander Ochab, Katarzyna Gliniak, Antoni Matyja, Piotr Drzystek, Antoni Duży, Mateusz Duży, Marcin Ficek, Mateusz Gwóźdź, Stanisław Gurak, Bartłomiej Gwóźdź, Marcin Gwóźdź, Kazimierz Turek, Jan Joniec, Wojciech Papin, Jakub Pieczek, Jan Pucia, Marcin Olearka, Jan Gliniak, Wojciech Ogryzek, Tomasz Pieczek, Jędrzej Hanejko, Jan Turek, Marcin Mielech, Sebastian Hanejko, Jan Hojło[15].
W 1887 roku na terenie Gorzyc zbudowano powiatową drogę utwardzoną kamienną z Przeworska do Sieniawy[16].
W 1934 roku powstała Gmina (zbiorowa) Tryńcza, w której skład weszły dotychczasowe gminy (jednostkowe): Głogowiec, Gniewczyna Łańcucka, Gniewczyna Tryniecka, Gorzyce, Jagiełła, Tryńcza, Ubieszyn, Wólka Małkowa i Wólka Ogryzkowa[17][18]. W latach 1932–1934 liczba grekokatolików w Gorzycach zmniejszyła się z 317 do 224 wiernych. W 1921 roku w Gorzycach było 231 domów, a w Wólce Ogryzkowej było 50 domów. W 1939 roku w Gorzycach było 240 grekokatolików (w tym 10 ukraińskojęzycznych i 230 polskojęzycznych), 480 rzymsko-katolików w parafii gniewczyńskiej, 215 rzymsko-katolików w parafii trynieckiej i 5 rodzin żydowskich.
15 września 1939 roku oddziały niemieckie przeprawiające się przez San z Gorzyc do Leżachowa wizytował Adolf Hitler[19]. W połowie lipca 1944 roku podczas frontu Armia Radziecka zbudowała na Sanie nowy most drewniany, ale był bardzo krótko. Gdy wybuchły walki z Ukraińskimi Nacjonalistami, 26 października 1945 roku most został spalony. Na terenie Gminy Tryńcza, a także w wielu miejscach na Podkarpaciu działały oddziały tzw. „dzikiej partyzantki”, które dokonywały mordów i napadów rabunkowych na Ukraińcach i miejscowych Polakach. 2 marca 1945 roku w Woli Buchowskiej dokonano mordu na trzech grekokatolikach[20], a także w lesie koło Tryńczy dokonano licznych mordów rabunkowych na Polakach powracających z robót przymusowych z Niemiec[d][21]. W kwietniu 1945 roku na Ukrainę wysiedlono z Gorzyc i Woli Buchowskiej 181 osób z 39 domów.
W latach 1954–1972 w Gorzycach istniała tzw. gromada Gorzyce, która obejmowała: Gorzyce, Jagiełłę i Wólkę Ogryzkową. Od 1973 roku wieś należy do Gminy Tryńcza.
W Gorzycach był też młyn, należący do Ordynacji Lubomirskich z Przeworska, a po II wojnie światowej był w posiadaniu rodziny Cegielskich, później upaństwowiony, a po 1980 roku został zniszczony w wyniku pożaru. 27 lipca 1980 roku podczas „powodzi stulecia” zostały zalane tereny mieszkalne i rolne w pobliżu Sanu. Zalaniu uległo 31 gospodarstw w przysiółku Dół i 5 gospodarstw w Leżachowie-Osadzie oraz pastwisko wiejskie i tereny rolne, a ludność została ewakuowana[22].
W 1989 roku wykonano gazyfikację wsi. Bardzo zasłużył się dla miejscowej społeczności sołtys Zbigniew Ficek, za jego kadencji poczyniono wiele potrzebnych inwestycji wiejskich: telefonizacja (1992), wodociąg (1995), scalenie gruntów (1994–1997), budowa kościoła (1995–2001), kanalizacja (2008), remiza strażacka, szkolna hala sportowa (2012)[23].
10 września 2023 roku przejeżdżali przez Gorzyce do cmentarza wojennego ofiar hitleryzmu w Jagielle-Niechciałkach: Prezydent RP Andrzej Duda, prefekt watykańskiej Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych kard. Marcello Semeraro, metropolita łódzki kard. abp Grzegorz Ryś oraz naczelny Rabin Polski Michael Schudrich.
Kościół[edytuj | edytuj kod]
W 1723 roku w Gorzycach została zbudowana drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego[24]. W 1830 roku w Kapelanii Gorzyce było 531 wiernych w Gorzycach, Woli Buchowskiej, Ubieszynie i Tryńczy[25].
Gdy w latach 1944–1945 wybuchły walki z Ukraińskimi nacjonalistami, cerkiew została w 1945 roku spalona przez partyzanta. Ukraińskojęzyczni grekokatolicy zostali wysiedleni, a pozostali polskojęzyczni grekokatolicy przyjęli wyznanie rzymskokatolickie. Parochia została zlikwidowana, a pozostała tylko murowana plebania, która w 1945 roku przejęta przez nowo powstałą parafię rzymskokatolicką w Gorzycach.
Wieś Gorzyce do 1928 roku, w całości należała do rzymskokatolickiej parafii w Gniewczynie Łańcuckiej. W 1925 roku książę Andrzej Lubomirski w swojej prywatnej posiadłości w Gorzycach założył kaplicę filialną[26]. W 1928 roku dolna część Gorzyc została przydzielona do nowej Tryńczy (około 300 wiernych). Po II wojnie światowej pozostały poniemieckie drewniane baraki, z których jeden zaadaptowano na kościół parafialny, a drugi na szkołę powszechną.
Parafia w Gorzycach została erygowana dekretem bp Franciszka Bardy 11 lipca 1945 roku, a potwierdzonego 13 września 1945 roku i objęła Gorzyce z parafii gniewczyńskiej oraz część Woli Buchowskiej z parafii Wólka Pełkińska. 6 grudnia 1945 roku dodano dolną część Gorzyc z parafii trynieckiej[27]. Od 1970 roku w parafii posługują siostry zakonne Karmelitanki Dzieciątka Jezus.
W 1995 roku podjęto decyzję o budowie nowego kościoła wraz z plebanią w centrum wioski. Kościół zbudowano w latach 1997–2001, a 19 sierpnia 2001 roku odbyło się jego poświęcenie, którego dokonał abp Józef Michalik[28].
Oświata[edytuj | edytuj kod]
W latach 1893–1895 zbudowano murowany budynek szkolny. Na podstawie uchwały C.k. Rady szkolnej krajowej z dnia 27 maja 1895 roku, została w Gorzycach utworzona szkoła 1-klasowa, która rozpoczęła działalność 1 września 1895 roku[29].
W 1939 roku na skutek działań wojennych szkoła została zniszczona. Po wyzwoleniu tych terenów spod okupacji faszystowskiej (27 lipca 1944 roku), pozostały poniemieckie drewniane baraki wojskowe, z których pierwszy zaadaptowano na kościół parafialny, a drugi na szkołę powszechną. W 1965 roku oddano do użytku nowoczesny budynek szkolny.
Sport i rekreacja[edytuj | edytuj kod]
W Gorzycach działa klub sportowy San Gorzyce. Został on utworzony w 1956 roku. W sezonie 2021/2022 „San” gra w Klasie Okręgowej grupy jarosławskiej[30].
Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Ficek – wojewoda rzeszowski w latach 1981–1990.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Z regestru poborowego z 1589 roku wynika że wieś była biedna, bo nie wspomniano o ilości łanów (gruntów rolnych), było tylko 25 ogrodników i lokatorzy.
- ↑ W 1674 roku w rejestrze zapisano Wolę Podsamską dwukrotnie w języku łacińskim: część większa – Podsamska Wola: a personis subditorum n[umer]o 71, summa facit [fl].....71/0 i część mniejsza – Wola Podsamska: a personis subditorum n[umer]o 34, facit summa [fl]......34/0.
- ↑ Wola Posańska alias Buchow (Wola Posańska zwana Buchow) – ten zapis wskazuje na jakieś zależne powiązania z Wolą Buchowską. Wcześniej w 1674 roku w rejestrze pogłównego ziemi przemyskiej zapisano Wolę Buchowską (48 domów).
- ↑ Cytat z – „Jakie to ma znaczenie, czy zrobili to z chciwości?” Zagłada domu Trynczerów” – ...Wywiezieni na roboty przymusowe do Niemiec, wracali pośpiesznie wszelkimi sposobami, pieszo, rowerami, „na okazję”, wozami konnymi, wojskowymi pociągami i samochodami ciężarowymi, aby teraz na drodze z Gniewczyny do Sieniawy przed progami własnych domów, doczekać okrutnej śmierci z rąk miejscowych dzikich partyzantów dysponujących nielegalną bronią...
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 35205
- ↑ Wieś Gorzyce w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-12-27], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 322 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Aleksander Jabłonowski. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Źródła dziejowe. Tom XVIII, część I. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Tom VII, część 1. Ziemie Ruskie, Ruś Czerwona. (Wola Podsańska w regestrze poborowym z 1589 roku) (s. 6) (dostęp 2017-10-05).
- ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (s. 32 i 48).
- ↑ Wykaz zniszczeń we wsiach i miastach ziemi przemyskiej po najeździe tatarskim z 1672 roku (Cz. I) [online], „Prace Historyczno-Archiwalne”, T. XIII, Rzeszów 2003, Materiały i źródła, Andrzej Gliwa.
- ↑ Taryfa podymnego ziemi przemyskiej z 1711 (s. 110). Biblioteka Czartoryskich w Krakowie rkp 2472 (nr 25), s. 101–140.
- ↑ Józef Półćwiartek. Rewizja generalna ziemi przemyskiej części zasańskiej (lewobrzeżnej) z 1713 roku (s. 58). Wydawnictwo „Prace Humanistyczne” Rzeszowskiego TPN. R. VII: 1975, seria I, nr 7, s. 43–62.
- ↑ Księgi Sądowe wiejskie. T. 2/ wydawca Bolesław Ulanowski Księgi gromadzkie wsi Tryńcza 1577–1746 (s. 105-138)
- ↑ Zakład Narodowy im. Ossolińskich Pretensje od gromad Klucza Trynieckiego spisane 1762 (page= 32–37) [dostęp 2022-04-22].
- ↑ Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa Skorowidz dóbr Tabularnych. 1890.
- ↑ „Oryginalny Bau Parzellen Protocol der Gemeinde Gorzyce”. Archiwum Państwowe w Przemyślu (niem.) [dostęp 2024-03-16]
- ↑ Niedziela. Pismo tygodniowe dla ludu. Nr 23 Lwów, 7 czerwca 1885 (s. 179)
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 549
- ↑ Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego. Rocznik 1934 (s. 506) [dostęp 2022-12-27].
- ↑ Rocznik Przemyski t. 51 Historia Wojskowości z. l (13) 2015 (s. 30) [dostęp 2020-06-24].
- ↑ Mordy na ludności Ukraińskiej 1944-1947. Wola Buchowska.
- ↑ Tadeusz Markiel. Alina Skibińska. „Jakie to ma znaczenie, czy zrobili to z chciwości?” Zagłada domu Trynczerów. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011. ISBN 978-83-932202-6-7.
- ↑ Wodny żywioł nadal groźny, Nowiny Dziennik Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Nr 163 (9834), 29 lipca 1980.
- ↑ Kamień wmurowany (jaroslawska.pl). jaroslawska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-11)].
- ↑ Zestawił Dr. Spiss Tadeusz C.K. Komisarz Powiatowy Wykaz drewnianych kościołów i cerkwi w Galicji Powiat Przeworski/Cerkwie (rok zbudowania cerkwi w Gorzycach) (s. 56). Lwów. Nakładem C. N. Namiestnictwa. 1912.
- ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Dioeceseos Graeco Catholicae Premisliensis pro Anno Domini MDCCCXXX (s. 50) [dostęp 2017-03-06].
- ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Saecularis et Regularis Dioecesis Premisliensis Rit(us) Lat(ini) pro Anno Domini 1927 (s. 100) [dostęp 2017-03-06].
- ↑ Kronika Diecezji Przemyskiej O. Ł. Rok XL. Styczeń-Kwiecień 1947. Zeszyt 1-4 (s. 33) [dostęp 2020-02-13].
- ↑ Tygodnik Katolicki „Niedziela” Nowa świątynia na nowe tysiąclecie.
- ↑ Szkolnictwo. Organ Nauczycieli Ludowych. Rocznik V. (Nr. 18) (s. 158) [dostęp 2017-10-05].
- ↑ Oficjalna strona „Sanu” Gorzyce.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Gorzyce (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 734.
| Mapa katastralna wsi Gorzyce z 1852 | |||
|---|---|---|---|
 |
 |
 |
 |
 |
 | ||