Grabów nad Pilicą
51°43′32″N 21°13′33″E/51,725556 21,225833
| wieś | |
 Urząd gminy Grabów nad Pilicą - d. strażnica austriacka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) |
718[2] |
| Strefa numeracyjna |
48 |
| Kod pocztowy |
26-902[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WKZ |
| SIMC |
0621771[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu kozienickiego  | |
Położenie na mapie gminy Grabów nad Pilicą  | |
| 51°43′32″N 21°13′33″E/51,725556 21,225833[1]
| |
Grabów nad Pilicą – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Grabów nad Pilicą[4][6]. Historycznie miejscowość ta jest wyznacznikiem Puszczy Kozienickiej wyznaczającej granicę Małopolski. Dawniej w województwie Sandomierskim, Kieleckim a do 1999 roku w Radomskim. Dzieje Grabowa i wiosek wokół opisał w pierwszej publikacji naukowej prof. Łukasz Karol Uliasz pochodzący z Utnik, wydanej w 2022 roku. [7]
Miejscowość jest siedzibą gminy Grabów nad Pilicą. Nazwa miejscowości pochodzi od drzewa – grab. Leży w odległości 6 km na południe od Pilicy przy trasie wojewódzkiej 730. Przez zachodnią część miejscowości przechodzi linia kolejowa 8 na której znajduje się przystanek Grabów nad Pilicą. Kościół neogotycki pod wezw. Św. Trójcy.
Działa Ochotnicza Straż Pożarna. Szkoła podstawowa i gimnazjum. Posiada biologiczną oczyszczalnię ścieków. Zachował się park dworski.
Wieś szlachecka Grabowo położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]- W 1382 r. lokowano wieś Grabów na prawie chełmińskim. Była to osada leśna, jej mieszkańcy zajmowali się smolarstwem, wypalaniem węgla drzewnego oraz bartnictwem.
- W XVI wieku właścicielami wsi byli Grabowscy i Gwałowscy.
- W roku 1656 przez teren Grabowa przemaszerowały wojska Stefana Czarnieckiego.
- W XVIII wieku wieś była własnością Józefa Pułaskiego (ojca Kazimierza, Franciszka i Antoniego).
- 26 listopada 1743 w Grabowie urodził się Franciszek Ksawery Pułaski starszy brat Kazimierza Pułaskiego.
- W kościele w Grabowie znajduje się tablica pamiątkowa upamiętniająca chrzest bohatera Polski i Stanów Zjednoczonych Kazimierza Pułaskiego. Zgodnie z metryką chrztu odnalezioną po 1983 r. w księdze metrykalnej kościoła św. Krzyża w Warszawie w rzeczywistości chrzest miał miejsce w pałacu Potockich w Warszawie[9].
- Wieś zmieniała właścicieli wielokrotnie. Od XIX wieku właścicielami Grabowa byli Komorniccy. W 1876 r. urodził się w Grabowie, jako Maria Komornicka, poeta Młodej Polski Piotr Odmieniec Włast (zmarł w 1948).
- W miejscu zniszczonego dworu Komornickich znajduje się obecnie szkoła podstawowa, a grobowiec tej rodziny stoi na miejscowym cmentarzu.
- Po III rozbiorze Polski w roku 1795 znalazła się w zaborze austriackim. W Grabowie była strażnica austriackiej straży granicznej (obecnie budynek Urzędu Gminy).
- W roku 1827 we wsi było 34 domy z 439 mieszkańcami. W roku 1867 we wsi jest 36 osad włościańskich o pow. 300 mórg.
- Po roku 1867 gmina Grabów miała obszar 24 000 mórg i 9 000 mieszkańców, kancelaria gminy znajdowała się w Bożem. Dobra Grabów składały się z 4 folwarków - 1. Grabów 2. Wola Grabowska 3. Cychry 4. Dębniak - folwark powstał po nowo wyciętym lesie.
- Wieś była terenem walk w 1863, 1914, 1939, 1944, 1945 roku.
- Cmentarz wojskowy z I wojny światowej ok. 700 żołnierzy (Niemcy, Rosjanie, Austriacy). Na tym cmentarzu jest też pomnik poświęcony mieszkańcom Grabowa walczącym z Rosjanami w latach 1918–1920.
- W roku 1929 Gmina Grabów nad Pilicą miała siedzibę w Bożem. We wsi była herbaciarnia, kowal, wiatrak
- 19 maja 1943 roku oddział Gwardii Ludowej Henryka Szostaka ps. "Rycerz" stoczył tu walkę z żandarmerią w celu odbicia aresztowanych 20 członków PPR. Podczas walki poległ m.in. Stanisław Lachtara ps. "Stach Łysy" - członek komitetu okręgowego PPR, szef sztabu okręgu GL w Radomiu[10]
- W czasie II wojny światowej wieś prawie całkowicie zniszczona, głównie w toku walk na przyczółku warecko-magnuszewskim
- Na cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się mogiła 70 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1944 w czasie walk na przyczółku warecko-magnuszewskim.
- W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.
Parafia
[edytuj | edytuj kod]Jedna z pierwszych pisanych wzmianek pochodzi z 1451 roku, kiedy to Kościół w Grabowie otrzymał dziesięcinę snopową ze wsi Brzozowica. Drewniany kościół spalił się w XVIII w. W roku 1776 nowy kościół wystawił Ignacy Walewski podkomorzy królewski, właściciel Grabowa.
Kościół neogotycki pw. Św. Trójcy wzniesiony został w latach 1903–1917 według projektu arch. Tomasza Pajzderskiego.
Parafia należy do dekanatu głowaczowskiego, diecezji radomskiej.
Galeria zdjęć
[edytuj | edytuj kod]-
Neogotycki kościół św. Trójcy -
Pomnik na cmentarzu wojennym -
Pomnik Marii Komornickiej
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 37637
- ↑ Raport o stanie gminy Grabów nad Pilicą w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 6
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 332 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Łukasz Karol Uliasz, Mirosław Krajewski, Dzieje Grabowa i gminy Grabów nad Pilicą, Utniki ; Grabów ; [Brodnica]: Wszechnica Wydawnicza i Edukacyjna "Verbum", 2022, ISBN 978-83-65394-71-2 [dostęp 2024-09-14].
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ KAZIMIERZ PUŁASKI H. ŚLEPOWRON (1745-1779) hasło w Polskim Słowniku Biograficznym. [dostęp 2020-03-07].
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 611
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Grabów nad Pilicą (siedziba gminy). W: Danuta Lucyna Delekta, Krzysztof Zając: Tradycja Mazowsza - powiat kozienicki. Przewodnik subiektywny. Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2010, s. 70-73.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Grabów nad Pilicą (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 772.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
