Kazimierz Pułaski

Kazimierz Michał Władysław Wiktor Pułaski
Generał Kazimierz Pułaski, obraz Jana Styki
Ślepowron
Rodzina	Pułascy herbu Ślepowron
Data i miejsce urodzenia	4 lub 6 marca 1745 Warszawa
Data i miejsce śmierci	11 października 1779 pod Savannah
Ojciec	Józef Pułaski
Matka	Marianna Zielińska

Pułaski w Barze, obraz pędzla Kornelego Szlegla

Gen. Kazimierz Pułaski

Kazimierz Pułaski pod Częstochową, obraz Józefa Chełmońskiego z 1875 roku

Kazimierz Pułaski pod Częstochową,
akwarela Juliusza Kossaka

Pomnik Kazimierza Pułaskiego w parku przy muzeum Jego imienia w Warce – Winiarach proj. Kazimierz Danilewicz

Pomnik Pułaskiego w Waszyngtonie (2014)

Popiersie Kazimierza Pułaskiego w parku w Częstochowie

Pomnik poświęcony generałowi postawiony przez Bałtyckie Towarzystwo Polska-Stany Zjednoczone w Koszalinie

List Kazimierza Pułaskiego wysłany 14 września 1779 spod Savannah

Kazimierz Michał Władysław Wiktor Pułaski herbu Ślepowron (ur. 4 marca lub 6 marca 1745 w Warszawie, zm. 11 października 1779 pod Savannah) – bohater walk o wolność dwóch narodów, polskiego i amerykańskiego, jeden z dowódców i marszałek konfederacji barskiej, generał i bohater wojny o niepodległość USA, wolnomularz. Nazywany „ojcem amerykańskiej kawalerii”. W 2009 roku amerykański kongres przyznał mu honorowe obywatelstwo USA.

Życiorys

Młodość

Urodził się 4 lub 6 marca 1745 w nieistniejącym dziś dworku Pułaskich w Warszawie (w pobliżu dzisiejszego adresu ul. Nowy Świat 53 róg ul. Wareckiej). Był synem starosty wareckiego Józefa Pułaskiego i Marianny z Zielińskich, bratem Antoniego i Franciszka Ksawerego z Pułaskich, wywodzących się ze wsi Pułazie.

Data i miejsce urodzenia

W opracowaniach podawane są różne daty i miejsce urodzenia. W 1911 Kazimierz Ferdynand Pułaski – historyk i prawnuk Antoniego Pułaskiego, brata Kazimierza, podał datę urodzenia Kazimierza Pułaskiego 4 marca 1747 i miejsce: Warka – Winiary. Data ta i miejsce urodzenia Warka – zostały powtórzone przez Władysława Konopczyńskiego w biografii z 1931. Polski Słownik Biograficzny podał datę 4 marca 1746. Według odnalezionego w latach 80. XX w. zapisu metrykalnego w księdze chrztu kościoła Świętego Krzyża w Warszawie data i miejsce urodzenia to 6 marca 1745, Warszawa. Muzeum Kazimierza Pułaskiego w Warce w biogramie swojego patrona z roku 2015 podaje „4 lub 6 marca 1745”.

W Warce w dworze w Winiarach spędził dzieciństwo. Uczył się w szkole parafialnej w Warce, a następnie w szkole księży teatynów w Warszawie. W 1762 został paziem księcia kurlandzkiego Karola Krystiana Wettyna. W Mitawie przeżył wyrzucenie księcia ze swojej stolicy przez wojska rosyjskie (1763). Po powrocie do domu otrzymał od ojca królewską wieś Zezulińce na Podolu i odtąd używał tytułu starosty zezulinieckiego. W 1764 podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Konfederacja barska

Wtajemniczony w przygotowania do konfederacji barskiej, zbroił oddziały na Podolu i Wołyniu. 29 lutego 1768 podpisał akt założenia konfederacji barskiej.

W latach 1768–1772 był jednym z dowódców konfederacji barskiej, został marszałkiem ziemi łomżyńskiej. Przez dwa tygodnie w 1768 bronił się w warownym klasztorze w Berdyczowie przed atakami armii rosyjskiej. Skapitulował, został wypuszczony po przyrzeczeniu porzucenia konfederacji. Już niedługo jednak ogłosił, że został do tego zmuszony siłą i będzie walczyć do ostatniej kropli krwi. Dowodził z Józefem Pułaskim w bitwie pod Orzechowem stoczonej 3 listopada 1768 roku przeciw armii rosyjskiej pod dowództwem Aleksandra Suworowa.

W 1769 bronił Okopów Świętej Trójcy przed przeważającą armią rosyjską, następnie przeszedł do Turcji, a potem na Podole. Gdy przybył z Podola pod Barwinek, 7 kwietnia 1769 roku, skoncentrowały się tam siły konfederackie; ks. Jerzego Marcina Lubomirskiego, niefortunnego obrońcy Krakowa. Kazimierz Pułaski, mimo młodego wieku (24 lata), był czołowym dowódcą wojskowym konfederacji. Prowadził zaciągi i zorganizował pod Barwinkiem jeden z największych obozów konfederackich. Lubomirski powierzył Pułaskiemu funkcję regimentarza krakowsko-sanockiego i sandomierskiego. W Barwinku sygnowany był uniwersał nazwany imieniem Pułaskiego, wzywający pod broń szlachtę Podkarpacia. Stąd też w kwietniu 1769 r. wybrał się przeciw rosyjskim oddziałom Jelczaninowa do bitwy pod Iwlą. Pułaski z tego miejsca wyruszył w wielki rajd kawaleryjski na Podlasie i Litwę, w czasie którego w bitwie pod Łomazami poległ jego brat Franciszek Ksawery Pułaski, idący z odsieczą od Włodawy.

6 kwietnia 1769 na polach między Miejscem (dziś: Miejscem Piastowym) a Rogami, koło Krosna, miała miejsce bitwa konfederatów barskich z Rosjanami, w której Pułaski został ranny. Wkrótce przebił się ze swoim oddziałem na Litwę i Ruś, wzniecając tam powstanie antyrosyjskie. Wsławił się między innymi brawurową obroną Jasnej Góry przed wojskami rosyjskimi gen. Iwana Drewicza i królewskimi (od 31 grudnia 1770 do 14 stycznia 1771).

Mniej szczęśliwe były wystąpienia Pułaskiego w polityce: ulegając wpływom Wessla i jego otoczenia, podjął się na rozkaz Generalności zorganizowania porwania króla, Stanisława Augusta Poniatowskiego 3 listopada 1771. Przywódcy konfederacji chcieli w ten sposób urzeczywistnić ogłoszone bezkrólewie. Z projektem porwania króla zgłosił się do Pułaskiego w lipcu konfederat litewski Stanisław Strawiński. W październiku u Franciszki Krasińskiej na Śląsku spotkał się z Józefem Zarembą, gdzie przyjęto ułożony przez barona Vioménila plan ofensywy na Warszawę. Pułaski wyruszył z Częstochowy 20 października 1771 r., ale na skutek braku współdziałania z Zarembą został pobity przez wojska podpułkownika Langa pod Skaryszewem. Po niepowodzeniu zamachu spadła na niego główna odpowiedzialność; wypierał się swego udziału, ale wobec oczywistych dowodów władze austriackie zakazały mu pobytu na swym terytorium.

Na emigracji

Po upadku konfederacji w 1772, zaocznie skazany w sierpniu 1773 r. na śmierć za próbę królobójstwa, musiał emigrować z Polski. Władze żadnego kraju europejskiego nie chciały go jednak przyjąć. Początkowo przebywał na Śląsku, w Dreźnie i we Francji. Po wydaniu wyroku udał się do Turcji, skąd jednak po interwencji dyplomatycznej go wydalono, a następnie znów nielegalnie przebywał we Francji, skąd w połowie 1777 r. wyjechał na zaproszenie generała Lafayette’a do powstających właśnie Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Hrabia Pułaski z Polski, oficer znany w całej Europie z odwagi i walki o wolność swojego kraju z przeważającymi siłami Rosji, Austrii i Prus, może być bardzo użyteczny w naszej służbie

Benjamin Franklin do Jerzego Waszyngtona, Paryż 29 maja 1777,

W latach 1777–1779 walczył w szeregach armii Jerzego Waszyngtona w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, będąc w randze generała brygady Armii Kontynentalnej. 11 września 1777 w bitwie nad Brandywine dzięki swojej odwadze uratował życie Jerzego Waszyngtona, za co ten 15 września 1777 roku promował Pułaskiego na stopień generała brygady amerykańskiej kawalerii. W 1778 utworzył legion kawalerii, na którego czele odniósł zwycięstwo nad Anglikami w bitwie pod Charleston (10 maja 1779).

19 czerwca 1779 roku nadano mu stopień mistrza w amerykańskiej wojskowej loży wolnomularskiej.

Zmarł 11 października 1779 od ran odniesionych w czasie oblężenia Savannah. Początkowa hipoteza zakładała, że ciała nie zdołano przetransportować do brzegu z powodu upałów i został oddany morzu ze statku „Wasp”. 21 października 1779 po przycumowaniu statku do lądu odbył się symboliczny pogrzeb Kazimierza Pułaskiego. Generał został pochowany na plantacji w Savannah, na co wskazują badania archeologiczne z 1996 r., podczas których odkryto trumnę z napisem „Brygadier general Casimir Pulaski”. Uroczysty pogrzeb odbył się 9 października 2005 roku.

Na wieść o śmierci Pułaskiego generał Jerzy Waszyngton (stacjonujący wówczas ze sztabem w swojej głównej kwaterze w Moore House, w West Point) zadecydował, aby w dniu, w którym przyszła ta wiadomość (17 listopada 1779 r.), hasłem w wojsku stał się „Pułaski”, a odzewem „Polska”.

Charakterystyka

Charles François Dumouriez, jeden z dowódców konfederacji barskiej, tak go scharakteryzował:

Młodzieniec popędliwy, dumny, bardziej jeszcze dumny niż ambitny, bardzo przywiązany do księcia kurlandzkiego, wielki wróg rodziny Potockich, nadzwyczaj dzielny i dość szczery w postępowaniu.

Polski Słownik Biograficzny,

Zaś Jędrzej Kitowicz opisał go po latach:

Był statury niskiej, chuderlawy, szczupły w sobie, mowy prędkiej i chodu takiego. Był wielce wstrzemięźliwy tak od pijaństwa jak od kobiet. Zabawy jego najmilsze były w czasie od nieprzyjaciela wolnym ćwiczyć się w strzelaniu z ręcznej broni, pasować się z kim tęgim, na koniu różnych sztuk dokazywać, a w karty grać po całych nocach. Nic go bardziej nie bawiło jak utarczki z Moskalami.

Polski Słownik Biograficzny,

Badania pośmiertne

Szkielet pochowany w pobliżu pomnika Kazimierza Pułaskiego w Savannah, który miał do niego należeć badano w 1996, kiedy stwierdzono, że mógł należeć do Pułaskiego; pojawiły się też hipotezy, że mógł należeć do kobiety. Do badań powróciły w 2015 dr Virginia Estabrook z Georgia Southern University, dr Megan Moore z Eastern Michigan University i Lisa Powell. Na podstawie analiz DNA stwierdzono, że szkielet mógł należeć do Pułaskiego. W oparciu o badania szkieletu zasugerowano, że osoba ta cierpiała na wrodzony przerost nadnerczy (co wiązało się hiperandrogenizmem i wirylizacją), genetycznie zaś mogła być „osobą interpłciową z biologicznymi cechami kobiety”.

Upamiętnienia

Pamięć o Pułaskim w Polsce

• Działalność polityczną i wojskową Pułaskiego naświetlił szczegółowo w osobnej monografii Władysław Konopczyński (1931), podnosząc jego znaczenie historyczne jako „pierwszego powstańca, prekursora legionistów, wodza patriotycznej młodzieży, bojownika wolności naszej i cudzej, nade wszystko zaś nauczyciela bohaterstwa”.
• W czasie trwania konfederacji barskiej walczył w okolicach Krynicy. W 1929, w 150. rocznicę śmierci, w Krynicy przy ul. Kazimierza Pułaskiego został usypany Kopiec Pułaskiego z pomnikiem gen. Kazimierza Pułaskiego. Od kilkudziesięciu lat jest tam także organizowany pieszy rajd turystyczny ku jego pamięci.
• W II Rzeczypospolitej jego imię nosił 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. Kazimierza Pułaskiego stacjonujący w Grajewie.
• W 1967 otwarto w dawnym dworku Pułaskich w Warce – Winiarach muzeum im. Kazimierza Pułaskiego.
• 13 października 1979 w 200. rocznicę śmierci w parku przy muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce – Winiarach odsłonięto pomnik gen. Kazimierza Pułaskiego zaprojektowany przez rzeźbiarza Kazimierza Danilewicza. Drugi odlew – kopię tego samego pomnika przekazano jako dar społeczeństwa Polski dla Polonii w Buffalo.
• Jego imię nosił przedwojenny transatlantyk SS Pułaski, znany z powieści K.O. Borchardta. Obecnie imię generała noszą m.in. fregata rakietowa ORP „Generał Kazimierz Pułaski” Marynarki Wojennej RP oraz Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu (wcześniej Politechnika Radomska).
• Oprócz tego w Beskidzie Niskim (nieopodal pozostałości po szańcach konfederatów) znajduje się Przełęcz Pułaskiego.
• Jego imię nosi niebieski szlak turystyczny Rzeszów – Grybów na odcinku: Grybów – Nowy Łupków.
• 7 października 2009 Senat Rzeczypospolitej Polskiej jednogłośnie podjął uchwałę w sprawie uczczenia pamięci generała Kazimierza Pułaskiego (1745–1779), bohatera Rzeczypospolitej Polskiej i Stanów Zjednoczonych Ameryki, w 230. rocznicę śmierci. „...Senat Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się do nauczycieli i wychowawców z apelem o popularyzację wśród młodzieży postaci Kazimierza Pułaskiego – regimentarza i generała, marszałka konfederacji ziemi łomżyńskiej, obrońcy Jasnej Góry, człowieka, który walcząc o wolność Ameryki, oddał życie za ideały wolności. Niech w sztafecie pokoleń, wśród imion tych, dzięki którym istnieje Rzeczpospolita, znajdzie się imię Kazimierza Pułaskiego, niech zachowane zostanie w zbiorowej pamięci.”.
• Szkoły im. Kazimierza Pułaskiego: Szkoła Podstawowa nr 49 w Warszawie (od 1962, obecne Gimnazjum nr 30), Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 w Warce (1966), Publiczne Gimnazjum w Dębowcu (1999), Gimnazjum nr 1 w Rzeszowie (od 2006), Zespół Szkół Zawodowych w Gorlicach (od 1983).

Pamięć o Pułaskim w USA

W Stanach Zjednoczonych jest uważany za twórcę kawalerii amerykańskiej. Jest bohaterem narodowym USA. W 1929 Senat amerykański ustanowił 11 października Dniem Pamięci Generała Pułaskiego (General Pulaski Memorial Day). W pierwszą niedzielę października odbywa się największa w USA parada Pułaskiego (Pulaski Parade) na 5. alei w Nowym Jorku. Stan Illinois obchodzi Dzień Kazimierza Pułaskiego (Casimir Pulaski Day) w każdy pierwszy poniedziałek marca. W stanach Arkansas, Georgia, Illinois, Indiana, Kentucky, Missouri i Virginia istnieją hrabstwa Pulaski (Pulaski County).

Wybitny poeta Henry Wadsworth Longfellow napisał wiersz Hymn Of The Moravian Nuns Of Bethlehem At The Consecration Of Pulaski’s Banner (Hymn sióstr morawskich z Bethlehem na poświęcenie sztandaru Pułaskiego lub Na poświęcenie chorągwi Pułaskiego) (1854).

19 marca 2007 Senat amerykański jednomyślnie zagłosował za nadaniem mu honorowego obywatelstwa Stanów Zjednoczonych. 8 października 2009 decyzja została jednomyślnie poparta przez obie izby amerykańskiego Kongresu. Rezolucję wspierało 23 kongresmenów i senatorów z obu partii. 6 listopada 2009 Prezydent Barack Obama podpisał rezolucję nadającą pośmiertnie honorowe obywatelstwo USA Kazimierzowi Pułaskiemu. Kazimierz Pułaski stał się 7. osobą w historii Stanów Zjednoczonych uhonorowaną w ten sposób, obok m.in. Marii Józefa La Fayette, Winstona Churchilla i Matki Teresy z Kalkuty.

Prezydent USA Donald Trump 11 października 2020 wydał proklamację ogłaszającą ten dzień Dniem Pamięci gen. Kazimierza Pułaskiego (jest to jednorazowe upamiętnienie tylko i wyłącznie w tym konkretnym dniu w roku 2020) https://niezalezna.pl/357113-piekny-gest-donalda-trumpa-prezydent-usa-oglosil-dzien-pamieci-gen-kazimierza-pulaskiego.

Upamiętnienia imieniem w USA

• USS Pulaski – amerykański parowiec bocznokołowy,
• USS Casimir Pulaski (SSBN-633) – amerykański okręt podwodny o napędzie nuklearnym,
• Pulaski Barracks – osiedle mieszkaniowe w amerykańskiej bazie wojskowej w Kaiserslautern,
• wieś Pulaski w stanie Wisconsin,
• miasto Mount Pulaski w stanie Illinois,
• Dzień Kazimierza Pułaskiego – święto obchodzone w niektórych stanach USA, upamiętniające urodziny Kazimierza Pułaskiego,
• Fort Pulaski – zabytkowy fort położony na wyspie Cockspur w hrabstwie Chatham przy wybrzeżu stanu Georgia,
• Pulaski Skyway – dwa mosty w USA: w New Jersey i Bostonie,
• Pulaski Bridge – most w Nowym Jorku,
• Pulaski Technical College w amerykańskim mieście North Little Rock w stanie Arkansas,
• Pulaski High School w Milwaukee w stanie Wisconsin,
• Pulaski Road jedną z głównych ulic Chicago,
• Dwa parki Pulaskiego w Filadelfii, Pensylwania oraz w Northampton, Massachusetts,
• Hrabstwo Pulaski (ang. Pulaski County) – hrabstwa o tej nazwie w stanach: Arkansas, Georgia, Illinois, Indiana, Kentucky, Missouri i Wirginia,
• Pulaski Square – Savannah,
• Pomnik Kazimierza Pułaskiego w Savannah.
• Pulaski (Tennessee) – miasto w hrabstwie Giles w stanie Tennessee, w Stanach Zjednoczonych.
• Pulaski Avenue – Cleveland w stanie Ohio.

Filmy o Generale

• Kazimierz Pułaski – bohater dwóch narodów, scenariusz i reżyseria: Jolanta Kessler-Chojecka, film dokumentalny z 2007

Zobacz też

• Pułascy
• Piosenka o Drewiczu
• kopiec Pułaskiego
• 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. Kazimierza Pułaskiego
• Legion Pułaskiego

Bibliografia

• Kancelaria Senatu Biuro analiz i dokumentacji Dział Analiz i Opracowań Tematycznych: Kazimierz Pułaski (1745–1779) bohater „dwóch Narodów” w 230. rocznicę śmierci (pol.). W: Opracowania tematyczne OT-574 [on-line]. Senat Rzeczypospolitej Polskiej, październik 2009. [dostęp 2010-09-13].
• Władysław Konopczyński: Kazimierz Pułaski; życiorys. Kraków: Polska Akademja Umiejętności, 1931. OCLC 908373.
• Antoni Lenkiewicz: Kazimierz Pułaski (1745-1779). Wrocław: Wydawnictwo Biuro Tłumaczeń, 2004, s. 147. ISBN 83-88826-26-3. OCLC 44863790.
• 40 lat Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce. Bohater, historia i perspektywy rozwoju. Materiały z polsko-amerykańskiego sympozjum w Warce-Winiarach, 13–16 października 2007 = Forty years of the Casimir Pulaski Museum in Warka. The hero, history and perspectives for development. Papers from the Polish-American symposium in Warka-Winiary, October, 13–16, 2007 / pod red. Iwony Stefaniak ; [teksty tł. Joanna Łukasiak, Jacek Hołysz]. Warka: Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego, 2007, s. 347. ISBN 978-83-925551-5-5. OCLC 212815661. (pol. • ang.)
• Janusz Roszko: Ostatni rycerz Europy. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1983, s. 465. ISBN 978-83-216-0352-0. OCLC 11677063.
• Wacław Szczygielski: Kazimierz Pułaski pod Poznaniem. Poznań: Druk. Rob. Chrz., 1929, s. 11. OCLC 11677063.

Linki zewnętrzne

• Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce
• Fundacja im. Kazimierza Pułaskiego
• Strona fregaty ORP „Gen. K. Pułaski”