Tadeusz Łomnicki

Tadeusz Łomnicki
Tadeusz Łomnicki w 1969
Data i miejsce urodzenia	18 lipca 1927 Podhajce
Data i miejsce śmierci	22 lutego 1992 Poznań
Zawód	aktor
Współmałżonek	Maria Bojarska
Lata aktywności	1946–1992
Odznaczenia

Tadeusz Łomnicki i Stanisław Winczewski jako górnicy w filmie Stalowe serca

Tadeusz Łomnicki i Eugeniusz Fulde w sztuce „Sen nocy letniej”, Teatr w Krakowie, 1948

Grób Tadeusza Łomnickiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie autorstwa Grzegorza Kowalskiego

Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd

Tablica pamiątkowa przy wejściu do kamienicy przy ul. Piwnej 21/23 w Warszawie, w której w latach 1966–1992 mieszkał Tadeusz Łomnicki

Tadeusz Łomnicki (ur. 18 lipca 1927 w Podhajcach, zm. 22 lutego 1992 w Poznaniu) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, pedagog oraz założyciel i pierwszy dyrektor warszawskiego Teatru na Woli. Ogromny dorobek artystyczny Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru TV, 12 reżyserii teatralnych. Dwie spośród jego sztuk – „Noe i jego menażeria” i „Kąkol i pszenica” doczekały się realizacji.

Życiorys

Po ukończeniu Gimnazjum Handlowego w Dębicy (1942), przybył do Krakowa, gdzie łączył pracę zarobkową (robotnik kolejowy, praca w banku) z nauką gry na skrzypcach. W czasie II wojny światowej Łomnicki należał do Szarych Szeregów, później był żołnierzem Armii Krajowej. Po wkroczeniu w 1945 roku Armii Czerwonej do Krakowa wstąpił do Milicji Obywatelskiej, którą opuścił niespełna rok później, aby urzeczywistnić swoje artystyczne marzenia. W 1946 ukończył Studio Teatralne przy Starym Teatrze w Krakowie. W sezonie 1946/47 występował w Teatrze Miejskim w Katowicach. Po powrocie do Krakowa, w latach 1947–1949 występował w Miejskich Teatrach Dramatycznych: Słowackiego i Starym, gdzie zadebiutował jako dramaturg (sztuka Noe i jego menażeria). Od 1949 grał w Warszawie, zaangażowany do Teatru Współczesnego. Od roku 1952 był w zespole Teatru Narodowego. W 1954 ukończył studia na Wydziale Reżyserskim PWST w Warszawie (dyplom w 1965). W 1957 ponownie przeszedł do zespołu Teatru Współczesnego i pozostał tam aż do 1974. Jako reżyser zadebiutował w 1965 na Małej Scenie Teatru Współczesnego. W 1969 został prorektorem, a w następnym roku rektorem warszawskiej PWST i był nim w latach 1970–1981. W 1976 założył i objął dyrekcję oraz kierownictwo artystyczne Teatru Na Woli. Zagrał tu m.in. Goyę w Gdy rozum śpi Vallejo w reżyserii Andrzeja Wajdy, Bukara w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna, Fantazego w Fantazym Słowackiego i Salieriego w Amadeuszu Shaffera. W 1981 zrezygnował z dyrekcji Teatru Na Woli, zakończył też swoją drugą kadencję jako rektor PWST.

Kiedy ciężko zachorował, operację serca w Londynie zorganizował i zapłacił za nią Roman Polański, u którego później przez kilka miesięcy mieszkał w Paryżu. Choroba serca i operacja w Londynie spowodowały blisko 2-letnią przerwę w jego życiu zawodowym.

W roku 1984 przeszedł do zespołu aktorskiego Teatru Studio. Od roku 1988, niezwiązany już etatem z żadną sceną, występował nadal gościnnie w Teatrze Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym. Pisał także wiersze, nowele, eseje i wspomnienia („Spotkania teatralne”, 1984).

Tadeusz Łomnicki zagrał również wiele ról filmowych – w takich produkcjach jak Pokolenie, Niewinni czarodzieje i Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, Eroica Andrzeja Munka, Kontrakt Krzysztofa Zanussiego, Przypadek i Dekalog VIII Krzysztofa Kieślowskiego oraz Pan Wołodyjowski i Potop Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał postać pułkownika Michała Wołodyjowskiego.

W ostatnich miesiącach życia pochłaniała go praca nad szekspirowskim Królem Learem w Teatrze Nowym w Poznaniu. Zmarł na atak serca, w czasie jednej z prób do tej sztuki. Ostatnie jego słowa były słowami Leara: „Więc jakieś życie świta przede mną. Dalej, łapmy je, pędźmy za nim, biegiem, biegiem!”. Po jego śmierci Jan Kott napisał: odszedł jeden z największych aktorów w jego pokoleniu. W Polsce i na świecie.

Życie prywatne

Brat reżysera i scenarzysty Jana Łomnickiego, ojciec operatora filmowego Jacka Łomnickiego. Aktor był pięciokrotnie żonaty.

Działalność polityczna

W 1951 roku złożył deklarację o przystąpienie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. (Jego piąta żona Maria Bojarska w książce Król Lear nie żyje wspomina o zaświadczeniu, z którego wynika, że należał do partii już w 1948 roku). Początkowo odmawiano mu zgody na wstąpienie do partii z powodu jego AK-owskiej przeszłości, której zresztą nie ukrywał. W grudniu 1971 roku zasiadł w Prezydium VI Zjazdu PZPR, a na jego zakończenie został zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR. Na VII Zjeździe, w grudniu 1975 roku, ponownie na VIII Zjeździe w 1980 roku oraz po Nadzwyczajnym IX Zjeździe PZPR w lipcu 1981 r. Łomnicki był wybierany członkiem KC PZPR. Po wprowadzeniu stanu wojennego oddał legitymację członkowską (17 XII 1981 roku). Mimo propozycji: najpierw Mieczysława Rakowskiego, a po 1989 roku – Lecha Wałęsy, do świata polityki nie wrócił. Od 1974 był także członkiem Prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.

Ocena kariery aktorskiej

Był aktorem o nieograniczonych, jak pisano, możliwościach wyrazu i umiejętnościach przeistaczania się. Do historii teatru przeszły jego role Orestesa w Ifigenii w Taurydzie Goethego, Artura Ui w Karierze Artura Ui Brechta, Solonego w Trzech siostrach Czechowa, Łatki w Dożywociu Fredry, Kapitana Edgara w Play Strindberg Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Wajdy – wszystkie w Teatrze Współczesnym, a także jego Prysypkin w Pluskwie Majakowskiego w Teatrze Narodowym oraz Horodniczy w Rewizorze Gogola i Sager w Stalinie Salvatore’a w Teatrze TV.

Nagrody i upamiętnienie

Laureat Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego (1963) za rolę Artura Uli w Teatrze Współczesnym w Warszawie. 22 lipca 1968 otrzymał nagrodę państwową I stopnia. Dwukrotny laureat Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza – przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr”. Najpierw otrzymał ją w pierwszej edycji nagrody, za sezon 1984/1985, za rolę Krappa w przedstawieniu Ostatnia taśma Krappa Samuela Becketta w Teatrze Studio w Warszawie. Natomiast drugi raz otrzymał ją pośmiertnie, za sezon 1991/1992, za rolę Icyka Sagera w przedstawieniu „Stalin” Gastona Salvatore’a w Teatrze TV.

Jego imieniem w 1996 roku nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu. W ankiecie tygodnika „Polityka” przeprowadzonej w 1998 roku czytelnicy tego tygodnika uznali go za największego polskiego aktora XX wieku.

Filmografia

• 1946: Dwie godziny – Kuba
• 1948: Stalowe serca – górnik Wiktor Tuszyński
• 1950: Dwie brygady – aktor Pietrzak grający Jarkę, syna Karhana
• 1951: Załoga – Józef Wietecha, uczeń Państwowej Szkoły Morskiej
• 1953: Żołnierz zwycięstwa – żołnierz pochodzący z Mogiły
• 1953: Piątka z ulicy Barskiej – Lutek Kozłowski
• 1954: Pokolenie – Stach
• 1956: Trzy kobiety – gość informujący o losach pułkownika Obertyna
• 1957: Eroica – porucznik Zawistowski
• 1958: Zamach – Marek
• 1958: Ósmy dzień tygodnia – Grzegorz Walicki, brat Agnieszki
• 1958: Baza ludzi umarłych – „Partyzant”
• 1959: Kamienne niebo – Maniuś
• 1960: Niewinni czarodzieje – Bazyli
• 1961: Czas przeszły – Antoni, członek oddziału
• 1962: Zerwany most – inżynier
• 1963: Wiano – nauczyciel Edek, chłopak Ulki
• 1963: Mansarda – Hilary
• 1964: Życie raz jeszcze – Jakuszyn
• 1964: Pierwszy dzień wolności – porucznik Jan
• 1965: Potem nastąpi cisza – major Świętowiec
• 1965: Głos ma prokurator – oskarżony Wojciech Trepa
• 1966: Kontrybucja – kasjer w banku
• 1966: Lekarz stwierdza... – dr Manfred Mauerer
• 1966: Bariera – lekarz w przychodni zakładowej
• 1967: Zabijaka – Łuczkow
• 1967: Stajnia na Salvatorze – Jan Gajewski „Zyga”
• 1967: Ręce do góry – Opel Rekord
• 1969: Przygody pana Michała – Michał Wołodyjowski
• 1969: Pan Wołodyjowski – Michał Wołodyjowski
• 1970: Pan Dodek – woźny w urzędzie
• 1971: Gwiazda Wytrwałości – Joachim Lelewel
• 1972: Poślizg – nerwowy klient warsztatu samochodowego
• 1973: Nagrody i odznaczenia – sekretarz partii
• 1973: Listy naszych czytelników – bohater
• 1974: Potop – Michał Wołodyjowski
• 1976: Człowiek z marmuru – reżyser Jerzy Burski
• 1977: Tańczący jastrząb – dyrektor
• 1977: Żołnierze wolności – Bolesław Kowalski, dowódca AL okręgu Warszawa-Miasto w Powstaniu Warszawskim
• 1977: Granica – starosta Czechliński
• 1977: Akcja pod Arsenałem – lekarz
• 1978: ...Gdziekolwiek jesteś panie prezydencie... – Stefan Starzyński
• 1979: Klucznik – hrabia
• 1980: Wizja lokalna 1901 – burmistrz Mossenbach
• 1980: Kontrakt – Adam Ostoja-Okędzki
• 1981: Przypadek – komunista Werner
• 1981: Limuzyna Daimler-Benz – profesor Stefan Hahn
• 1982: Dom – adwokat-oświęcimiak, obrońca Kazanowicza (odc. 9)
• 1984: Miłość z listy przebojów – profesor, członek „teatrzyku”
• 1984: Dom wariatów – ojciec
• 1985: Kronika wypadków miłosnych – pastor Baum, ojciec Grety i Engela
• 1988: Biesy – kapitan
• 1988: Dekalog VIII – krawiec
• 1989: Modrzejewska – Fiodor F. Berg
• 1989: Lawa – ksiądz; mężczyzna w Salonie Warszawskim
• 1990: Seszele – śpiewak występujący w roli Scarpii
• 1990: Pensjonat „Słoneczny blask” – Gustaw Leski
• 1990: Napoleon – Michaił Kutuzow (odc. 5)
• 1991: All of me – dyrektor teatru
• 1991: Ferdydurke – wuj

Dubbing

• 1963: Pasażerka – narrator
• 1965: Lenin w Polsce – Włodzimierz Lenin
• 1967: Morderca zostawia ślad – Rodecki
• 1969: Pan Wołodyjowski – Halim, sługa Azji

Odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1976)
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1962)
• Złoty Krzyż Zasługi (1955)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1973)

Role w Teatrze TV (wybór)

• Samuel Beckett Ostatnia taśma (premiera tv 26 stycznia 1989)
• Tankred Dorst Ja, Feuerbach przy współpracy reżyserskiej Jerzego Gruzy (premiera tv 26 marca 1990)

Bibliografia

• Tadeusz Łomnicki – Witold Filler, 1976 (sygn. BN 874.794 A)
• Spotkania teatralne – Tadeusz Łomnicki, wybór i oprac. Maria Bojarska, 1984, ​ISBN 83-06-01131-7​.
• Król Lear nie żyje – Maria Bojarska, 1994, ​ISBN 83-901178-7-8​.
• Szkic – esej o twórczości Tadeusza Łomnickiego: Najwybitniejszy aktor XX wieku, [w:] Marek Różycki jr. Artystyczny Bazar Różyckiego, Oficyna Wydawnicza Rafał Brzeziński /rafalbrzezinski.info/, 2016 – rozmowy, szkice i felietony z- i o najwybitniejszych twórcach kultury i sztuki, s. 451, ​ISBN 978-83-65078-10-0​

Linki zewnętrzne

• Tadeusz Łomnicki w bazie Internet Movie Database (ang.)
• Tadeusz Łomnicki w bazie Filmweb
• Tadeusz Łomnicki w bazie filmpolski.pl
• Tadeusz Łomnicki w bazie e-teatr.pl
• tadeuszlomnicki.pl - strona poświecona życiu i dorobkowi artystycznemu Tadeusza Łomnickiego
• Tadeusz Łomnicki – Życie niedokończone – „Życie” 22 lutego 2002
• Opowieść niewygodnego świadka – Janusz R. Kowalczyk rozmawia z Marią Bojarską – „Rzeczpospolita” 23 lutego 2002
• Tadeusz Łomnicki – sylwetki teatr film – obszerna nota biogr. na portalu culture.pl z marca 2003
• Tadeusz Łomnicki – Ja broczę krwią – Magdalena Grochowska – „Gazeta Wyborcza” 7 grudnia 2000
• Tadeusz Łomnicki w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Wspomnienie o Tadeuszu Łomnickim w PKF na stronie KronikaRP
• Ja, komediant – Z Podhajec na Mont Blanc cz. 1 (1992) [Tadeusz Łomnicki]
• Ja, komediant – Poszukiwania cz. 2 (1992) [Tadeusz Łomnicki]
• Ja, komediant – To tylko koniec pierwszego aktu cz. 3 (1992) [Tadeusz Łomnicki]