Przejdź do zawartości

Tadeusz Łomnicki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tadeusz Łomnicki
Ilustracja
Tadeusz Łomnicki
Data i miejsce urodzenia

18 lipca 1927
Podhajce

Data i miejsce śmierci

22 lutego 1992
Poznań

Zawód

aktor

Współmałżonek

Maria Bojarska

Lata aktywności

1946–1992

Zespół artystyczny
Stary Teatr w Krakowie
(1945–1946)
Teatr Śląski w Katowicach
(1946–1947)
Teatry Dramatyczne w Krakowie
(1947–1949)
Teatr Współczesny w Warszawie
(1949–1974)
Teatr Narodowy w Warszawie
(1974–1976)
Teatr na Woli w Warszawie
(1976–1981)
Teatr Polski w Warszawie
(1981–1984)
Teatr Studio w Warszawie
(1984–1988)
Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal Komisji Edukacji Narodowej
Odznaka Nagrody Państwowej Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Strona internetowa
Tadeusz Łomnicki i Stanisław Winczewski jako górnicy w filmie Stalowe serca
Tadeusz Łomnicki i Eugeniusz Fulde w sztuce Sen nocy letniej, Teatr w Krakowie, 1948
Tadeusz Łomnicki (z lewej) i Tadeusz Janczar w filmie Pokolenie, 1954
Grób Tadeusza Łomnickiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie autorstwa Grzegorza Kowalskiego
Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd
Tablica pamiątkowa przy wejściu do kamienicy przy ul. Piwnej 21/23 w Warszawie, w której w latach 1966–1992 mieszkał Tadeusz Łomnicki

Tadeusz Łomnicki (ur. 18 lipca 1927 w Podhajcach, zm. 22 lutego 1992 w Poznaniu) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, dramaturg, pedagog oraz założyciel i pierwszy dyrektor warszawskiego Teatru na Woli.

Dorobek artystyczny Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru telewizji, 12 reżyserii teatralnych. Dwie spośród napisanych przez niego sztuk – „Noe i jego menażeria” i „Kąkol i pszenica” doczekały się realizacji. Uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów w historii polskiej kinematografii[1][2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Mariana, urzędnika pocztowego, i Jadwigi, nauczycielki. Brat Jana, reżysera i scenarzysty. Podczas okupacji niemieckiej ukończył w 1942 Gimnazjum Handlowe w Dębicy. Następnie przebywał w Krakowie, gdzie łączył pracę zarobkową (robotnik kolejowy, praca w banku) z nauką gry na skrzypcach. W czasie II wojny światowej należał do Szarych Szeregów, później był żołnierzem Armii Krajowej.

Po wkroczeniu w 1945 roku Armii Czerwonej do Krakowa wstąpił do Milicji Obywatelskiej, którą opuścił niespełna rok później, aby urzeczywistnić swoje artystyczne marzenia. W 1946 ukończył Studium Teatralne przy Starym Teatrze w Krakowie. W sezonie 1946/47 występował w Teatrze Miejskim w Katowicach. Po powrocie do Krakowa, w latach 1947–1949 występował w funkcjonujących wtedy Miejskich Teatrach Dramatycznych (Kraków), gdzie zadebiutował jako dramaturg (sztuka Noe i jego menażeria). Od 1949 grał w Warszawie, zaangażowany do Teatru Współczesnego. Od roku 1952 był w zespole Teatru Narodowego. W 1954 ukończył studia na Wydziale Reżyserskim PWST w Warszawie (dyplom w 1965). W 1957 ponownie przeszedł do zespołu Teatru Współczesnego i pozostał tam do 1974. Jako reżyser zadebiutował w 1965 na Małej Scenie Teatru Współczesnego. W 1969 został prorektorem, a w następnym roku rektorem warszawskiej PWST i był nim w latach 1970–1981. W 1976 założył i objął dyrekcję oraz kierownictwo artystyczne Teatru Na Woli. Zagrał tu m.in. Goyę w Gdy rozum śpi Vallejo w reżyserii Andrzeja Wajdy, Bukara w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna, Fantazego w Fantazym Słowackiego i Salieriego w Amadeuszu Shaffera. W 1981 zrezygnował z dyrekcji Teatru Na Woli, zakończył też drugą kadencję rektora PWST.

Kiedy ciężko zachorował, operację serca w Londynie zorganizował i zapłacił za nią Roman Polański, u którego później przez kilka miesięcy mieszkał w Paryżu[3]. Choroba serca i operacja w Londynie spowodowały blisko dwuletnią przerwę w jego życiu zawodowym.

W roku 1984 przeszedł do zespołu aktorskiego Teatru Studio. Od roku 1988, niezwiązany etatowo z żadną sceną, występował nadal gościnnie w teatrach: Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym. Pisał także wiersze, nowele, eseje i wspomnienia („Spotkania teatralne”, 1984).

Tadeusz Łomnicki zagrał wiele ról filmowych – w takich produkcjach jak Pokolenie, Niewinni czarodzieje i Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, Eroica Andrzeja Munka, Kontrakt Krzysztofa Zanussiego, Przypadek i Dekalog VIII Krzysztofa Kieślowskiego oraz Pan Wołodyjowski i Potop Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał postać pułkownika Michała Wołodyjowskiego.

W ostatnich miesiącach życia pochłaniała go praca nad szekspirowskim Królem Learem w Teatrze Nowym w Poznaniu. Zmarł na atak serca, w czasie jednej z prób do tej sztuki[4][5]. Ostatnie jego słowa były słowami Leara: „Więc jakieś życie świta przede mną. Dalej, łapmy je, pędźmy za nim, biegiem, biegiem!”. Po jego śmierci Jan Kott napisał: odszedł jeden z największych aktorów w jego pokoleniu. W Polsce i na świecie.

Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A30-tuje-14)[6].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był pięciokrotnie żonaty[7], ostatnią żoną była Maria Bojarska[8]. Miał syna Jacka Łomnickiego (1951–2009), operatora filmowego. Był ateistą[9].

Działalność polityczna

[edytuj | edytuj kod]

W 1951 roku złożył deklarację o przystąpienie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (jego żona Maria Bojarska w książce Król Lear nie żyje wspomina o zaświadczeniu, z którego wynika, że należał do partii już w 1948 roku). Początkowo odmawiano mu zgody na wstąpienie do partii z powodu jego AK-owskiej przeszłości, której zresztą nie ukrywał. W grudniu 1971 roku zasiadł w Prezydium VI Zjazdu PZPR, a na jego zakończenie został zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR. Na VII Zjeździe, w grudniu 1975 roku, ponownie na VIII Zjeździe w 1980 roku oraz po Nadzwyczajnym IX Zjeździe PZPR w lipcu 1981 r. Łomnicki był wybierany członkiem KC PZPR. Po wprowadzeniu stanu wojennego oddał legitymację członkowską (17 XII 1981 roku). Mimo propozycji: najpierw Mieczysława Rakowskiego, a po 1989 roku – Lecha Wałęsy, do świata polityki nie wrócił. Od 1974 był także członkiem Prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.

Ocena kariery aktorskiej

[edytuj | edytuj kod]

Był aktorem o nieograniczonych, jak pisano, możliwościach wyrazu i umiejętnościach przeistaczania się. Do historii teatru przeszły jego role Orestesa w Ifigenii w Taurydzie Goethego, Artura Ui w Karierze Artura Ui Brechta, Solonego w Trzech siostrach Czechowa, Łatki w Dożywociu Fredry, Kapitana Edgara w Play Strindberg Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Wajdy – wszystkie w Teatrze Współczesnym, a także jego Prysypkin w Pluskwie Majakowskiego w Teatrze Narodowym oraz Horodniczy w Rewizorze Gogola i Sager w Stalinie Salvatore’a w Teatrze Tv.

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Spektakle Teatru Tv

[edytuj | edytuj kod]
  • Zegarek Jerzy Szaniawski (premiera tv 8 kwietnia 1955) – Jan, jego uczeń
  • Wyjątek i reguła Bertolt Brecht (premiera tv 10 sierpnia 1955) – Kulis
  • Zawieja Wiera Panowa (premiera tv 3 listopada 1958)
  • Rower Lucjan Szenwald (premiera tv 24 listopada 1958)
  • Ptak Jerzy Szaniawski (premiera tv 15 grudnia 1958) – Student
  • Sceny dramatyczne z „Dziadów” Adama Mickiewicza Adam Mickiewicz (premiera tv 2 listopada 1959)
  • Songi i wiersze Brechta Bertolt Brecht (premiera tv 18 stycznia 1960)
  • Mizantrop Molier (premiera tv 30 maja 1960)
  • Poezja murzyńska (premiera tv 8 lutego 1961)
  • Pastwisko na Derebence Charles Ferdinand Ramuz (premiera tv 13 marca 1961) – narrator
  • Sonety Krymskie Adam Mickiewicz (premiera tv 16 kwietnia 1961)
  • Nowości poetyckie (premiera tv 9 czerwca 1961)
  • Kobieta jest diabłem Prosper Mérimée (premiera tv 6 sierpnia 1961)
  • Zegarek Jerzy Szaniawski (premiera tv 9 października 1961) – Jan
  • Niby gaj Jerzy Andrzejewski (premiera tv 25 października 1961) – narrator
  • Wiersze Tadeusz Borowski (premiera tv 21 stycznia 1962)
  • Vita nuova Dante Alighieri (premiera tv 18 lutego 1962)
  • Stranitzky i bohater narodowy Friedrich Dürrenmatt (premiera tv 12 marca 1962) – Stranitzky
  • Polały się łzy Adam Mickiewicz (premiera tv 24 grudnia 1962)
  • Stawka na martwego dżokeja Irwin Shaw (premiera tv 25 lutego 1963) – Lloyd Barber
  • Aktorki. Parias cz. Parias August Strindberg (premiera tv 1 kwietnia 1963) – Pan Y
  • Ifigenia w Taurydzie Johann Wolfgang Goethe (premiera tv 8 lutego 1965) – Orestes
  • Trzy opowiadania cz. Złoczyńca Anton Czechow (premiera tv 2 stycznia 1966) – Denis
  • Trzy opowiadania cz. Drogi pies Anton Czechow (premiera tv 2 stycznia 1966) – Wolontariusz Knaps
  • Trzy opowiadania cz. Narzeczony i ojczulek Anton Czechow (premiera tv 2 stycznia 1966) – Miłkin
  • Pożegnanie z Marią Tadeusz Borowski (premiera tv 16 maja 1966) – Tadeusz
  • Martwe dusze Mikołaj Gogol (premiera tv 13 czerwca 1966) – Czyczykow
  • Dwa skrzydła Władysław Broniewski (premiera tv 26 lutego 1967)
  • Kartoteka Tadeusz Różewicz (premiera tv 12 czerwca 1967) – Bohater
  • Co kto lubi lub telewizyjne quod libet (premiera tv 6 grudnia 1968) – Fernandel
  • Makbet William Shakespeare (premiera tv 30 czerwca 1969) – Makbet
  • Mała ankieta Peter Karvas (premiera tv 8 listopada 1970) – Lekarz
  • Świętoszek Molier (premiera tv 8 lutego 1971) – Tartufe
  • Poskromienie złośnicy William Shakespeare (premiera tv 12 kwietnia 1971) – Petrukio
  • Popiół i diament Jerzy Andrzejewski (premiera tv 23 września 1974) – Stefan Szczuka
  • Jegor Bułyczow i inni Maksim Gorki (premiera tv 28 kwietnia 1975) – Jegor Bułyczow
  • Rewizor Mikołaj Gogol (premiera tv 5 grudnia 1977) – Horodniczy
  • Śmierć komiwojażera Arthur Miller (premiera tv 13 lipca 1980) – Willy
  • Korupcja Andrzej Kuśniewicz (premiera tv 27 marca 1981) – Stary
  • Molier czyli zmowa świętoszków Michaił Bułhakow (premiera tv 25 maja 1981) – Jean-Baptiste Poquelin de Moliere
  • Przedwiośnie Stefan Żeromski (premiera tv 9 listopada 1981) – Seweryn Baryka
  • Ostatnia taśma Samuel Beckett (premiera tv 26 stycznia 1989) – Krapp
  • Ja, Feuerbach Tankred Dorst (premiera tv 26 marca 1990) – Aktor Feuerbach + reżyseria przy współpracy Jerzego Gruzy
  • Szalbierz György Spiró (premiera tv 21 stycznia 1991) – Bogusławski
  • Ojciec August Strindberg (premiera tv 18 listopada 1991) – Rotmistrz
  • Stalin Gaston Salvatore (premiera tv 2 marca 1992) – Icyk Sager

Scenariusz

[edytuj | edytuj kod]

Dubbing

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem w 1996 roku nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu. W ankiecie tygodnika „Polityka” przeprowadzonej w 1998 roku czytelnicy tego tygodnika uznali go za największego polskiego aktora XX wieku.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tadeusz Łomnicki: Nie znosił kina – Film w INTERIA.PL [online], film.interia.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  2. Tadeusz Łomnicki – aktor, który umarł na scenie – Film – rp.pl [online], rp.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  3. Holland: Polański nie daje się uczesać Wywiad Magdaleny Żakowskiej z Agnieszką Holland [dostęp 2010-04-18].
  4. Tadeusz Łomnicki. Biografia.. film.onet.pl. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-16)].
  5. Tadeusz Łomnicki. Najgorsza z ról. (archiwum: web.archive.org).
  6. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  7. Tygodnik Życie na Gorąco nr 25, 18 czerwca 2014, s. 35.
  8. Zofia Mozelowska, Tadeusz Łomnicki: życie u jego boku nie było sielanką [online], film.wp.pl, 18 lipca 2017 [dostęp 2021-10-02] (pol.).
  9. Znani o religii i Kościele. [dostęp 2023-09-13].
  10. M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  11. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  12. Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 3, 30 kwietnia 1970, s.10.
  13. Medale dla działaczy kultury, "Trybuna Ludu", nr 111, 21 kwietnia 1974, s. 2.
  14. Radzieckie dyplomy dla polskich artystów, "Trybuna Ludu", nr 267, 13 listopada 1979, s. 9.
  15. Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-10]. 
  16. Tadeusz Łomnicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2017-02-21].
  17. Dziennik Polski, rok XXIV, nr 172 (7599), s. 6.
  18. Nagroda przyznana przez redakcję miesięcznika „Teatr”: za sezon 1984/1985, za rolę Krappa w przedstawieniu Ostatnia taśma Krappa Samuela Becketta w Teatrze Studio w Warszawie, oraz pośmiertnie, za sezon 1991/1992, za rolę Icyka Sagera w przedstawieniu „Stalin” Gastona Salvatore’a w Teatrze Tv.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tadeusz ŁomnickiWitold Filler, 1976 (sygn. BN 874.794 A)
  • Spotkania teatralne – Tadeusz Łomnicki, wybór i oprac. Maria Bojarska, 1984, ISBN 83-06-01131-7.
  • Król Lear nie żyje – Maria Bojarska, 1994, ISBN 83-901178-7-8.
  • Szkic – esej o twórczości Tadeusza Łomnickiego: Najwybitniejszy aktor XX wieku, [w:] Marek Różycki jr. Artystyczny Bazar Różyckiego, Oficyna Wydawnicza Rafał Brzeziński /rafalbrzezinski.info/, 2016 – rozmowy, szkice i felietony z- i o najwybitniejszych twórcach kultury i sztuki, s. 451, ISBN 978-83-65078-10-0.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]