Józef Fajkowski (historyk)

Józef Fajkowski

Data i miejsce urodzenia	4 lipca 1927 Szczuczyn
Data i miejsce śmierci	21 grudnia 2023 Warszawa
Podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Sztuki
Okres	od 25 stycznia 1973 do 18 lutego 1982
Przynależność polityczna	Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
Poseł VI kadencji Sejmu PRL
Okres	od 19 marca 1972 do 19 marca 1976
Przynależność polityczna	Zjednoczone Stronnictwo Ludowe
Ambasador PRL w Finlandii
Okres	od 17 grudnia 1982 do 14 października 1983
Poprzednik	Włodzimierz Wiśniewski
Następca	Jan Załęski
Dyrektor Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
Okres	od 15 listopada 1964 do 30 czerwca 1965
Poprzednik	Hieronim Skurpski
Następca	Bogusław Kopydłowski
Dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego
Okres	od 1 lipca 1984 do 28 lutego 1989
Następca	Józef Emil Czajkowski
Odznaczenia

Józef Fajkowski (ur. 4 lipca 1927 w Szczuczynie, zm. 21 grudnia 2023 w Warszawie) – polski pedagog, historyk, publicysta, działacz państwowy i społeczny oraz ruchu ludowego. W latach 1964–1965 dyrektor Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, w latach 1973–1982 wiceminister kultury i sztuki, w latach 1972–1976 poseł na Sejm PRL VI kadencji, w latach 1982–1983 ambasador PRL w Finlandii, w latach 1984–1989 dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.

Życiorys

Podczas okupacji niemieckiej był żołnierzem Armii Krajowej ps. „Krakus”. Po wojnie czynny w konspiracji niepodległościowej, obecnie major (rezerwa) Wojska Polskiego (mianowany przez ministra obrony narodowej 30 października 2012). W 2004 Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nadał mu odznakę „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny”.

W latach 1947–1948 działał w Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” w powiecie grajewskim, do 1948 pracował także w gospodarstwie ojca. W 1948 wstąpił do Stronnictwa Ludowego, z którym w 1949 (będąc wówczas na studiach) wstąpił do Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.

Ukończył historię na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (1952) oraz historię i pedagogikę w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku (1963). W 1968 uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR.

W latach 1952–1958 był nauczycielem historii, języka angielskiego i łaciny w Liceum Ogólnokształcącym w Lęborku, potem historii w Liceum Pedagogicznym w Bartoszycach.

Współorganizował Związek Młodzieży Wiejskiej na Mazurach i Warmii, był we władzach wojewódzkich tej organizacji, w latach 1958–1962 był przewodniczącym Zarządu Wojewódzkiego ZMW w Olsztynie i członkiem prezydium Zarządu Głównego ZMW. W latach 1962–1965 był kierownikiem Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie. Od 1965 pełnił kolejno funkcje starszego redaktora Ludowej Spółdzielni Wydawniczej i kierownika działu społeczno-politycznego miesięcznika „Wieś Współczesna”, a w latach 1968–1971 dyrektora Centralnego Ośrodka Szkoleniowego ZSL. W latach 1973–1982 był wiceministrem kultury i sztuki.

W latach 1972–1976 był posłem na Sejm PRL VI kadencji. Sprawował funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Kultury i Sztuki. W 1982 wszedł w skład Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Wincentego Witosa w Warszawie, który został odsłonięty w 1985. W latach 1982–1983 był ambasadorem PRL w Finlandii. Stworzył w 1984 Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, którego był pierwszym dyrektorem. W latach 1988–1990 członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. W lutym 1989 wszedł w skład działającej przy tej Radzie Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego. W 1990 wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Od 1991 na emeryturze, współpracował z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Prowadził m.in. badania nad ruchami chłopskimi w państwach Unii Europejskiej. Współpracował też z Instytutem Pamięci Narodowej, Muzeum Niepodległości, Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

Pochowany 2 stycznia 2024 na warszawskim cmentarzu w Pyrach.

Rodzina

Rodzice Józefa Fajkowskiego byli właścicielami gospodarstwa rolnego. Ojciec Władysław był działaczem ruchu ludowego i spółdzielczego, matką była Władysława. Żona Maria była nauczycielką. Józef Fajkowski był ojcem dziennikarki Jolanty Fajkowskiej oraz dziadkiem aktorki Marii Niklińskiej.

Działalność publicystyczna

Opublikował kilkadziesiąt artykułów na tematy kultury, dziejów wsi i ruchu ludowego oraz martyrologii i walk wsi w latach okupacji niemieckiej na łamach „Roczników Dziejów Ruchu Ludowego”, „Studiów i Materiałów Polskiej Akademii Nauk”, „Wsi Współczesnej”, „Tygodnika Kulturalnego”, „Pokoleń”, „Zeszytów Muzealnych”.

Książki

• Ruch ludowy na Mazurach i Warmii 1945–1949 (1968)
• Krótki zarys historii ruchu ludowego (1969)
• Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej 1939–1945 (1972)
• Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945 (1981, współautor)
• Z dziejów konspiracyjnego harcerstwa polskiego 1944–1956. Nieznane karty (1993, współautor)
• Zasoby kultury polskiej w świecie (1999)
• Arka Bożek. Siła nasza leży w nas samych. Szkic biograficzny, wybór pism i przemówień oprac. J. Fajkowski (1999)
• Zapiski (2007)

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2005)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1955)
• Krzyż „Za Zasługi dla ZHP” (1975)
• Krzyż Armii Krajowej (1994)
• Krzyż Partyzancki (1995)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1997)
• Medal „Za zasługi dla Ruchu Ludowego” im. Wincentego Witosa (2000)
• Medal „Pro Memoria” (2005)
• Złota Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1960)
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1965)
• Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” (1995)
• Nagroda publicystyczna im. Tomasza Nocznickiego (1968)

Linki zewnętrzne

• Strona sejmowa posła VI kadencji