Jan Ostroróg (1436–1501)

Jan Ostroróg
	; Nałęcz
Data i miejsce urodzenia	1436 ; Ostroróg
Data i miejsce śmierci	1501 ; Grodzisk Wielkopolski
Ojciec	Stanisław Ostroróg
Matka	Beata z Bystrzycy
Żona	Helena Raciborska
Dzieci	Wacław; Stanisław

Jan Ostroróg herbu Nałęcz (ur. 1436 w Ostrorogu^[1], zm. 1501 w Grodzisku Wielkopolskim) – wojewoda poznański w 1501 roku, kasztelan poznański w latach 1474–1500^[2], kasztelan międzyrzecki w latach 1465–1473^[3], poborca podatków Wielkopolski w 1487 roku^[4], rektor ultramontanów Uniwersytetu Bolońskiego w latach 1458–1459, doradca królów Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta, twórca i publicysta polityczny, autor dzieła Memoriał o urządzeniu Rzeczypospolitej.

Historia

Popierał umocnienie władzy królewskiej, centralizację władzy. Przedstawiał tezę, że król polski podlega tylko władzy Boga, nie ma ponad nim innych władców świeckich. Podkreślał podległość Kościoła władzy świeckiej, sprzeciwiał się płaceniu świętopietrza, żądał przy tym poprawy moralnej duchowieństwa. Krytykował też samo papiestwo, cyt. Rzym wybiera corocznie znaczne sumy pod pozorami wiary i pobożności, a właściwie przez utrzymanie ludu w przesądach, Papież udaje, iż obraca swe dobra na budowanie kościołów, lecz w istocie używa ich dla wzbogacenia swych krewnych, na dwór, na stajnie, że nie powiem, co gorsze...^[5].

Proponował zniesienie wszystkich danin (Annaty, Świętopietrze, Dziesięcina papieska) na rzecz papiestwa. Zyski z majątków kościelnych postulował przekazywać na potrzeby kraju, a nie na stół papieski. Wnosił, aby zobowiązać kler zakonny do utrzymywania kalek i ludzi ubogich. Był też przeciwny sądzeniu spraw kościelnych w Rzymie, a nie w Polsce^[6].

Był synem wojewody poznańskiego Stanisława i Beaty z Bystrzycy.

Studiował na uniwersytetach w Wiedniu, Erfurcie i Bolonii, w 1459 roku otrzymał tytuł doktora obojga praw na Uniwersytecie Bolońskim^[7]. Do Polski wrócił w 1462 r. jako patriota, rzecznik suwerenności Polski oraz zdecydowany przeciwnik wpływów niemieckich. Był sygnatariuszem i gwarantem^[8] aktu pokoju toruńskiego (1466)^[9]. W swoim programie umieszczonym w dziele Monumentum pro Reipublicae ordinatione (Memoriał w sprawie uporządkowania Rzeczypospolitej) pisanym około 1477 r. (pełne wydanie w 1831) żądał bardzo nowatorskich, jak na swoje czasy, przepisów: zakazu wygłaszania kazań w języku niemieckim oraz wprowadzenia tylko języka polskiego do urzędów. Prawo, zdaniem Ostroroga, powinno być równe dla wszystkich, od czego nie może być żadnych wyjątków. Atakował zwracanie się miast polskich o porady prawne do miast niemieckich, głównie Magdeburga i Lubeki, i posługiwanie się prawem niemieckim. Za prawo najwyższe uznawał ustawy stanowione przez senat rzymski. Swój program uzupełniał o zniesienie dziedziczności urzędów, rezygnację ze stosowania tortur oraz wprowadzenie obowiązku powszechnej służby wojskowej (ten ostatni postulat pojawił się ponownie dopiero podczas Rewolucji francuskiej). Wyprzedził Niccolò Macchiavellego, stawiając warunek pełnego skarbu jako podstawy państwowości, ale pełnego z dobrego gospodarstwa a nie ze zdzierstwa. Ostroróg zrywał z ideą uniwersalistyczną, był przedstawicielem poglądów średniej szlachty, pomimo postulatu wzmocnienia władzy monarszej.

Był świadkiem wydania przywileju piotrkowskiego w 1496 roku^[10]. 6 maja 1499 roku podpisał w Krakowie akt odnawiający unię polsko-litewską^[11].

Jego synami z małżeństwa z księżniczką raciborską Heleną (córką Wacława II Raciborskiego) byli Wacław i Stanisław.

Zobacz też

Osiedle Jana Ostroroga w Poznaniu

Przypisy

↑ Jan Maj, Alicja Dziewulska: Mapa topograficzna Polski N-33-129/130: Poznań. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-150-X.
↑ Urzędnicy Wielkopolscy XV–XVIII wieku. Spisy”. Oprac. Adam Bieniaszewski, 1987, s. 222.
↑ MarekM. Minakowski MarekM., Jan Ostroróg z Ostroroga h. Nałęcz [online], Wielka Genealogia Minakowskiego, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-06-11] .
↑ Tadeusz Brzeczkowski, Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, w: Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 50.
↑ Praca zbiorowa, „Dzieje Polski a współczesność”, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1966, s. 68
↑ Karol Boromeusz Hoffman, Historia reform politycznych w dawnej Polsce. Warszawa 1988, s.45,46
↑ Stanisław A. Sroka, Wykaz Polaków wypromowanych na uniwersytecie w Bolonii w drugiej połowie XV w., w: Kwartalnik Historyczny, R. 121 nr 1 (2014), Warszawa 2014, s. 141.
↑ Antoni Gąsiorowski, Polscy gwaranci traktatów z Krzyżakami XIV–XV wieku, w: Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 1971, s. 261.
↑ Volumina Legum, t. I, Petersburg 1859, s. 101.
↑ Jan Wincenty Bandtkie, Ius Polonicum : codicibus veteribus manuscriptum et editionibus quibusque collatis, Warszawa 1831, s. 359.
↑ Akta unji Polski z Litwą, 1385-1791, wydali Stanisław Kutrzeba i Władysław Semkowicz, Kraków 1932, s. 121.

Bibliografia

Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.

Linki zewnętrzne

Dzieła Jana Ostroroga w bibliotece Polona

[N-33-129-1] Jan Maj, Alicja Dziewulska: Mapa topograficzna Polski N-33-129/130: Poznań. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-150-X.

[2] Urzędnicy Wielkopolscy XV–XVIII wieku. Spisy”. Oprac. Adam Bieniaszewski, 1987, s. 222.

[:0-3] MarekM. Minakowski MarekM., Jan Ostroróg z Ostroroga h. Nałęcz [online], Wielka Genealogia Minakowskiego, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-06-11] .

[4] Tadeusz Brzeczkowski, Podatki zwyczajne w Polsce w XV wieku, w: Acta Universitatis Nicolai. Copernici, Historia XVIII – Nauki Humanistyczne”, z. 128, Toruń 1982, s. 50.

[autonazwa1-5] Praca zbiorowa, „Dzieje Polski a współczesność”, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1966, s. 68

[6] Karol Boromeusz Hoffman, Historia reform politycznych w dawnej Polsce. Warszawa 1988, s.45,46

[7] Stanisław A. Sroka, Wykaz Polaków wypromowanych na uniwersytecie w Bolonii w drugiej połowie XV w., w: Kwartalnik Historyczny, R. 121 nr 1 (2014), Warszawa 2014, s. 141.

[8] Antoni Gąsiorowski, Polscy gwaranci traktatów z Krzyżakami XIV–XV wieku, w: Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2-3, 1971, s. 261.

[voluminalegum-9] Volumina Legum, t. I, Petersburg 1859, s. 101.

[10] Jan Wincenty Bandtkie, Ius Polonicum : codicibus veteribus manuscriptum et editionibus quibusque collatis, Warszawa 1831, s. 359.

[11] Akta unji Polski z Litwą, 1385-1791, wydali Stanisław Kutrzeba i Władysław Semkowicz, Kraków 1932, s. 121.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Za panowania Piastów	Dzierżykraj z Człopy (1020–?) Jakub z Bnina (1120–?) Dobrogost z Szamotuł (1216–1226) Dionizy z Goździkowa (1226–1234) Bogumił Dzierżykraj (1234–1242) Mościc z Wielkiego Koźmina (1242–1252) Przedpełk (1252–1253) Hertobald (1253–1255) Mikołaj z Grzymisławia (1255–1260) Beniamin z Grabowy (1260–1264) Janko z Czarnkowa (1264–1270) Przedpełk (1270–1277) Jakub z Bnina (1277–1281) Tomisław z Szamotuł (1281–1286) Beniamin Zaremba (1286–1287) Tomisław z Szamotuł (1288–1293) Beniamin Zaremba (1293–1297) Piotrko? (1297–1299) Sędziwój z Jarocina (1299–1306) Kiełcz z Brudzewa (1306–1308) Dobrogost z Dzwonowa (1308–1320) Przybysław (1326–1328) Wincenty z Szamotuł (1328–1332) Mikołaj z Biechowa (1332–1340) Jarosław z Iwna (1340–1343) Maciej Borkowic (1343–1358) Pasek z Wolicy (1358–1371)
Za panowania Andegawenów i Jagiellonów	Wincenty z Krępy (1371–1386) Bartosz Wezenborg (1387–1393) Jędrzej z Szamotuł (1393–1400) Mścisław Bardzki (1400–1406) Sędziwój Ostroróg (1406–1441) Jan z Bnina (1441–1449) Łukasz I Górka (1449–1475) Stanisław Ostroróg (1475–1477) Maciej z Bnina Opaliński (1477–1493) Mikołaj z Kutna (1493–1495) Jan Starszy Świdwa Szamotulski (1495–1496) (Jan) Sędziwój Czarnkowski (1496–1499) Jan Ostroróg (1500–1501) Andrzej Szamotulski (1501–1511) Mikołaj Lubrański (1511–1519) Stanisław Kościelecki (1519–1535) Łukasz II Górka (1535–1538) Janusz Latalski (1539–1557) Marcin Zborowski (1557–1561) Andrzej Kościelecki (1561–1565) Łukasz III Górka (1565–1573)
Za monarchii elekcyjnej	Stanisław Górka (1573–1592) Hieronim Gostomski (1592–1609) Jan Ostroróg (1610–1622) Piotr Opaliński (1622–1624) Stanisław Przyjemski (1624–1628) Jan Opaliński (1628–1637) Krzysztof Opaliński (1637–1655) Jan Leszczyński (1655–1661) Andrzej Karol Grudziński (1661–1678) Krzysztof Grzymułtowski (1679–1687) Rafał Leszczyński (1687–1692) Wojciech Konstanty Breza (1692–1698) Stanisław Małachowski (1698–1699) Stanisław Leszczyński (1699–1709) Franciszek Zygmunt Gałecki (1709–1711) Andrzej Aleksander Radomicki (1711–1726) Maciej Radomicki (1726–1728) Władysław Radomicki (1728–1737) Michał Raczyński (1737) Antoni Józef Poniński (1738–1742) Ludwik Bartłomiej Szołdrski (1742–1753) Stefan Garczyński (1753–1754) Stanisław Potocki (1754–1760) Florian Łubieński (1760–1765) Antoni Barnaba Jabłonowski (1765–1778) August książę ordynat Sułkowski (1778–1786) Józef Klemens Mielżyński (1786–1793)
Prezesi Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Prowincji Poznańskiej	Joseph von Zerboni di Sposetti (1815–1824) Johann Friedrich Theodor von Baumann (1825–1830) Eduard Heinrich Flottwell (1830–1840) Adolf von Arnim-Boitzenburg (1840–1842) Carl Moritz von Beurmann (1843–1850) Gustav Carl Gisbert Heinrich Wilhelm Gebhard von Bonin (1850–1851) Eugen von Puttkamer (1851–1860) Gustav Carl Gisbert Heinrich Wilhelm Gebhard von Bonin (1860–1862) Karl Wilhelm von Horn (1862–1869) Otto von Königsmarck (1869–1873) William Barstow von Guenther (1873–1886) Robert von Zedtlitz-Trützschler (1886–1890) Hugo von Wilamowitz-Moellendorff (1890–1899) Karl Julius Rudolf von Bitter (1899–1903) Wilhelm von Waldow (1903–1911) Philipp Schwartzkopf (1911–1914) Johan Karl Friedrich Moritz Ferdinand von Eisenhart-Rothe (1914–1918)