Jerzy Skarżyński

Jerzy Skarżyński
Data i miejsce urodzenia	16 grudnia 1924 ; Kraków
Data i miejsce śmierci	7 stycznia 2004 ; Kraków
Dziedzina sztuki	malarstwo, rysunek, komiks
	Odznaczenia
	;
	Cytaty w Wikicytatach

Jerzy Skarżyński (ur. 16 grudnia 1924 w Krakowie, zm. 7 stycznia 2004 tamże) – polski malarz, scenograf teatralny i filmowy, autor ilustracji do książek, pedagog.

Życiorys

Podczas okupacji niemieckiej uczył się w latach 1941–1943 w Kunstgewerbeschule^[1] w Krakowie (Szkole Rzemiosła Artystycznego, plastycznej szkole zawodowej opartej nieoficjalnie na ograniczonym programie ASP, zamkniętej na początku roku 1943). Po wojnie podjął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych oraz na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Obie uczelnie ukończył w 1948. W latach 1947–1948 był członkiem PPR, od 1948 należał do PZPR^[2]. W latach 1948–1958 pracował jako scenograf w Teatrze Lalki i Aktora Groteska w Krakowie, a od 1958 w krakowskim Starym Teatrze. Od 1970 był pedagogiem w krakowskiej ASP, wykładowcą, a później profesorem Podyplomowego Studium Scenografii^[3]. Był członkiem polskich i międzynarodowych stowarzyszeń artystycznych.

Postaci artysty poświęcona jest książka Jerzy Skarżyński. Chwile z życia malarza i scenografa (wyd. 2004), napisana na podstawie rozmów przeprowadzonych przez Katarzynę Filimoniuk.

W 2001 roku krytyczka wzornictwa Krystyna Łuczak-Surówka przyczyniła się do otwarcia w Krakowie retrospektywnej wystawy prac artysty^[4].

Dorobek artystyczny

Malarstwo

Należał do II Grupy Krakowskiej, formacji młodych artystów skupionych wokół Tadeusza Kantora. Obrazy Jerzego Skarżyńskiego znajdują się m.in. w posiadaniu Muzeum Narodowego w Krakowie.

Brał udział w wielu wystawach zbiorowych, miał też wystawy indywidualne scenografii (Kraków 1974, Szczecin 1975, Opole 1976, Zamość 1979, Sztokholm 1978).

Teatr

Jest autorem lub współautorem (z żoną Lidią)^[5] projektów scenografii teatralnych do licznych przedstawień, m.in. Kain (1960), Cichy Don (1964), Tango (1965), Mizantrop (1966), Fantazy (1967), Diabły z Loudun (Niemcy, 1969), Wizyta starszej pani (Amsterdam, 1970), Proces (1973), Hamlet (1975 i 1981), Bal maskowy (1977), Titus (Sztokholm, 1978), Oresteja (1982). Współpracował na scenie m.in. z Konradem Swinarskim, Zygmuntem Hübnerem i Jerzym Jarockim.

Film

Skarżyński stworzył scenografię i kostiumy do dziesięciu filmów fabularnych. Są to: Wspólny pokój, Rozstanie, Złoto, Rękopis znaleziony w Saragossie, Szyfry, Lalka, Sanatorium pod Klepsydrą – wszystkie w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa, a także Historia żółtej ciżemki w reż. Sylwestra Chęcińskiego, Zacne grzechy w reż. Mieczysława Waśkowskiego i Ostatni liść w reż. Barbary Sass-Zdort.

Ilustracje, plakaty, komiks

Jest twórcą ogromnej liczby ilustracji książkowych, a także ilustracji prasowych. Współpracował z tygodnikiem „Przekrój ”.

W latach 50. XX wieku ilustrował m.in. wydany przez Wydawnictwo „Iskry” cykl powieści Aleksandra Dumas Trzej muszkieterowie, Dwadzieścia lat później i Wicehrabia de Bragelonne.

Projektował plakaty filmowe, teatralne i kabaretowe, a także okazjonalne, np. na I Festiwal Muzyki Jazzowej w Sopocie w 1956.

Na podstawie scenariusza Tadeusza Kwiatkowskiego stworzył 6-zeszytowy komiks Janosik^[6], uważany za jedno z największych osiągnięć polskiej sztuki komiksu XX w. Pierwsze wydanie, w połowie kolorowe, w połowie czarno-białe, ukazało się drukiem w roku 1974 (zeszyty 1-6) w wydawnictwie Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza "Prasa-Książka-Ruch". Reedycja z pierwszej dekady XXI w., która ukazała się w krakowskim Wydawnictwie POST była już w całości kolorowa^[7]. Jak pisał Tomasz Marciniak:

Komiks wydano w dużym formacie na kredowym papierze, w oszałamiającym dziś nakładzie 100 tys. (pierwsze trzy części) i 68 tys. (pozostałe). Strony są na przemian kolorowe i czarno-białe. Niecodzienna jest też kolorystyka. Autor zastosował jaskrawe, zdecydowane barwy łączone w zaskakujący sposób. Dynamiczne ramki wypełnione swobodnym, profesjonalnym rysunkiem, tworzą w całości jeden z najlepszych polskich komiksów. Klasa tego dzieła została zauważona wkrótce po opublikowaniu, kiedy to Jerzy Skarżyński został nagrodzony na XI Międzynarodowym Salonie Komiksu i Animacji w Lucce we Włoszech, w 1975 r.^[8]

Oprócz Janosika, Skarżyński stworzył również krótkie czarno-białe komiksy oparte na Rękopisie znalezionym w Saragossie Jana Potockiego, które, opublikowane we Francji, przez wiele lat pozostawały w Polsce nieznane. W roku 1990 ukazały się po polsku w gdańskim magazynie (właściwie zinie) "FAN". Zilustrował również komiksowymi planszami powieść Julio Cortázara Fantomas przeciw wielonarodowym wampirom^[9].

Kolekcja ponad 800 komiksów, które należały do Jerzego Skarżyńskiego, została zakupiona od wdowy, Aliny Skarżyńskiej, w drugiej dekadzie XXI w. przez Bibliotekę Uniwersytecką w Poznaniu^[10]. Od roku 2016 są dostępne w Pracowni Komiksu (Czytelnia Komiksów i Gazet NOVA) w poznańskiej książnicy. Oryginalne plansze z Janosika Alina Skarżyńska wystawiła na sprzedaż kilkanaście lat po śmierci artysty^[11].

Odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (22 maja 2000)^[12],
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
Złoty Krzyż Zasługi (19 lipca 1955)^[13],
Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)^[14],
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”^[2].

Nagrody

1974 – nagroda na 1. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za scenografię do filmu Sanatorium pod Klepsydrą (współautorem scenografii jest Andrzej Płocki),
1975 – nagroda miasta Krakowa,
1998 – nagroda Ministra Kultury i Sztuki w dziedzinie sztuk plastycznych w zakresie scenografii i malarstwa.

Przypisy

↑ A. Kiljańska: Staatliche Kunstgewerbeschule 1939-1943. W: Kunstgewerbeschule 1939-1943 i Podziemny Teatr Niezależny Tadeusza Kantora w latach 1942-1944.. Kraków: Cricoteca, 2007, s. 49-71. ISBN 978-83-61213-00-0.
↑ ^a ^b Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 873. ISBN 83-223-2073-6.
↑ A. Matynia: Jerzy Skarżyński. Cyfrowe muzeum, Narodowy Stary Teatr w Krakowie, 1989. [dostęp 2016-07-28].
↑ KatarzynaK. Bik KatarzynaK., Jerzy Skarżyński. Pół wieku metafory - Galeria Anna Iglińska [online], wyborcza.pl, 9 kwietnia 2001 [dostęp 2023-04-05] .
↑ M. Mokrzycka-Pokora: Lidia Minticz-Skarżyńska i Jerzy Skarżyński. Culture.pl, 2006. [dostęp 2016-07-28].
↑ Ł. Chmielewski: Jerzy Skarżyński - życie i twórczość. Culture.pl, 2013. [dostęp 2016-07-28].
↑ Jerzy (1924-2004).J.(1. 2. ). Skarżyński Jerzy (1924-2004).J.(1. 2. )., Janosik. Z. 1-3, Kraków: Wydaw. Post, [cop. 2002], ISBN 83-913578-6-4, OCLC 749147913 [dostęp 2020-04-08] .
↑ Skarżyński, Jerzy - komiks.gildia.pl - komiks, recenzje, newsy, galerie, konkursy [online], www.komiks.gildia.pl [dostęp 2020-04-08] .
↑ Zofia (1912-2003).Z.(1. 2. ). Chądzyńska Zofia (1912-2003).Z.(1. 2. )., Fantomas przeciw wielonarodowym wampirom, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979, ISBN 83-08-00017-7, OCLC 749814566 [dostęp 2020-04-08] .
↑ Pracownia Komiksu Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu [online], BIBLIOTEKA UNIWERSYTECKA [dostęp 2020-04-08] (pol.).
↑ Jerzy Skarżyński, Janosik - Artkomiks [online], artkomiks.pl [dostęp 2020-04-08] .
↑ M.P. z 2000 r. nr 20, poz. 418 „w uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy twórczej”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 96, poz. 1298 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 „na wniosek Ministra Kultury i Sztuki”.

Linki zewnętrzne

Jerzy Skarżyński - Encyklopedia teatru polskiego
Jerzy Skarżyński w serwisie filmpolski.pl
Jerzy Skarżyński w serwisie Stopklatka. stopklatka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-01-19)].
Jerzy Skarżyński w bazie IMDb (ang.)
Jerzy Skarżyński w galerii plakatu filmowego Filmoteki Narodowej „Gapla”

[1] A. Kiljańska: Staatliche Kunstgewerbeschule 1939-1943. W: Kunstgewerbeschule 1939-1943 i Podziemny Teatr Niezależny Tadeusza Kantora w latach 1942-1944.. Kraków: Cricoteca, 2007, s. 49-71. ISBN 978-83-61213-00-0.

[O-2] Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 873. ISBN 83-223-2073-6.

[3] A. Matynia: Jerzy Skarżyński. Cyfrowe muzeum, Narodowy Stary Teatr w Krakowie, 1989. [dostęp 2016-07-28].

[4] KatarzynaK. Bik KatarzynaK., Jerzy Skarżyński. Pół wieku metafory - Galeria Anna Iglińska [online], wyborcza.pl, 9 kwietnia 2001 [dostęp 2023-04-05] .

[5] M. Mokrzycka-Pokora: Lidia Minticz-Skarżyńska i Jerzy Skarżyński. Culture.pl, 2006. [dostęp 2016-07-28].

[6] Ł. Chmielewski: Jerzy Skarżyński - życie i twórczość. Culture.pl, 2013. [dostęp 2016-07-28].

[7] Jerzy (1924-2004).J.(1. 2. ). Skarżyński Jerzy (1924-2004).J.(1. 2. )., Janosik. Z. 1-3, Kraków: Wydaw. Post, [cop. 2002], ISBN 83-913578-6-4, OCLC 749147913 [dostęp 2020-04-08] .

[8] Skarżyński, Jerzy - komiks.gildia.pl - komiks, recenzje, newsy, galerie, konkursy [online], www.komiks.gildia.pl [dostęp 2020-04-08] .

[9] Zofia (1912-2003).Z.(1. 2. ). Chądzyńska Zofia (1912-2003).Z.(1. 2. )., Fantomas przeciw wielonarodowym wampirom, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1979, ISBN 83-08-00017-7, OCLC 749814566 [dostęp 2020-04-08] .

[10] Pracownia Komiksu Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu [online], BIBLIOTEKA UNIWERSYTECKA [dostęp 2020-04-08] (pol.).

[11] Jerzy Skarżyński, Janosik - Artkomiks [online], artkomiks.pl [dostęp 2020-04-08] .

[12] M.P. z 2000 r. nr 20, poz. 418 „w uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy twórczej”.

[13] M.P. z 1955 r. nr 96, poz. 1298 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[14] M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 „na wniosek Ministra Kultury i Sztuki”.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]