Kalendarium historii Przemyśla
Wygląd
Kalendarium historii Przemyśla
Historyczne widoki Przemyśla
- VIII wiek – Na terenie osiedlają się Lędzianie.
- IX wiek – Przemyśl zostaje włączony do Państwa wielkomorawskiego. Powołanie łacińskiego biskupa misyjnego.
- 899 – Przemyśl opanowują Węgrzy.
- 940-te – Początek trybutarnej zależności od Rusi Kijowskiej.
- 981-985 – Włodzimierz Wielki toczy walki o gród i zdobywa go, odrywając go od wczesnopiastowskiej Polski
- 1018 – Bolesław Chrobry ponownie przyłącza Przemyśl do Polski.
- 1031 – Przemyśl zostaje ponownie zagarnięty przez Ruś Kijowską. Początek osadnictwa żydowskiego w Przemyślu (pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich).
- 1069 – Po zajęciu grodu przez Bolesława Śmiałego staje się on siedzibą monarchy na kilka lat.
- 1086-1344 – Miasto pod panowaniem księstwa halicko-włodzimierskiego, przez krótki okres stolica.
- 1344 – Król Kazimierz III Wielki przyłącza Przemyśl z tzw. Rusią Czerwoną do Polski po śmierci ostatniego władcy ruskiego, Bolesława Jerzego, który zapisał ją w swym testamencie polskiemu władcy.
- 1389 – Miasto otrzymuje nową lokację na prawie niemieckim. Wybudowany zostaje murowany zamek, miasto otoczone wysokim murem z wieżami, powstają nowe kościoły, klasztory, ratusz.
- 25 listopada 1461 – powstanie pierwszego szpitala miejskiego, który został ufundowany przez Andrzeja z Pomorzan właściciela Maćkowic[1].
- 1498 – Najazd wojewody wołoskiego Stefana Wielkiego, który zdobył miasto i wydał je na łup żołnierzom. Po złupieniu miasta spalono je doszczętnie nie oszczędzając nawet świątyń.
- 1614 – Miasto zostało zniszczone przez Kantymira Murzę.
- 1648 – Obległ je pułkownik kozacki Kopystyński, lecz został pobity przez Karola Korniakta z Sośnicy.
- 1656 – Oblegał Przemyśl generał szwedzki Robert Douglas, który ustąpił przed nadciągającymi wojskami hetmana Stefana Czarnieckiego - punkt zwrotny w potopie szwedzkim, od tego wydarzenia liczy się odwrót wojsk szwedzkich z Rzeczypospolitej.
- 1657 – Miasto odpiera najazd wojsk siedmiogrodzkich Jerzego Rakoczego, według legendy wystawiając relikwie jednego z lokalnych świętych w procesji, która wyszła naprzeciw najeźdźcom.
- 1667 – została uruchomiona poczta publiczna ze stałym połączeniem z Krakowem, Lwowem i Lublinem.
- 1670 – Miasto fortyfikował Andrzej Maksymilian Fredro h. Bończa (ok. 1620-1679)
- 1672 – Okolice Przemyśla spustoszyli Tatarzy, których pod Kormanicami pobili mieszczanie przemyscy pod wodzą gwardiana reformatów o. Krystyna Szykowskiego.
- 1692 – powstanie greckokatolickiej eparchii przemyskiej.
- 1754 – Adam Klein założył pierwszą drukarnię w Przemyślu[2].
- 1756–1764 - Stanisław August Poniatowski pełnił funkcję starosty przemyskiego.
- 1772 – Miasto w wyniku I rozbioru trafia w posiadanie Austrii – następuje proces upadku miasta i stagnacji trwającej do czasu autonomii Galicji i budowy Twierdzy Przemyśl.
- 1778–1787 – miasto było prywatną własnością hrabiego Ignacego Cetnera[3].
- 1790 – ukazało się czasopismo Zabawki literatów w kompanii pożytecznie bawiących się[1].
- 1816 – powstanie Towarzystwa Duchownych - pierwszego ukraińskiego stowarzyszenia oświatowego w Galicji.
- 1825 – powstała pierwsza księgarnia w Przemyślu założona przez Karola Fryderyka Wenzla[1].
- 1833–1840 – ukazywało się pismo teologiczne Przyjaciel chrześcijańskiej prawdy[1].
- 1846 – powstałą księgarnia Jana Jelenia[1].
- 1855 – założenie cmentarza głównego[4].
- 1857 – Kazimierz Józef Turowski zaczyna wydawać pismo literackie Prawda, ukazały się tylko 3 numery[1].
- 1862–1865 – działała drukarnia Michała Dzikowskiego[1].
- 1869 – powstało Towarzystwo Dramatyczne „Fredreum”[5].
- 1873–1881 - Walery Waygart pełni funkcję burmistrza[6].
- 1879–1880 – ukazywał się dwutygodnik Urzędnik[1].
- 1880 – ukazały się Obrazki z najdawniejszych dziejów Przemyśla, Anatola Lewickiego.
- 1 stycznia 1880 – pierwszy numer Nowości[1].
- 5 września 1880 – Franciszek Józef I przybywa do Przemyśla[7].
- 15 stycznia 1881 – pierwszy numer tygodnika Przemyślanin[1].
- 19 lutego 1882 – ukazał się pierwszy numer dwutygodnika Przemysłowiec[1].
- 1883 – odsłonięcie pomnika Jana III Sobieskiego[8], wydanie Monografii Miasta Przemyśla Leopolda Hausera.
- 1887 – oddanie do użytku kompleksu Szpitala Wojskowego[9].
- 29 października 1889 – urodził się Leopold Cehak, generał.
- 1 grudnia 1889 – urodził się Tadeusz Bystrzycki, późniejszy burmistrz miasta.
- 31 marca 1890 – utworzono Towarzystwo dla Upiększania Miasta[10].
- 1908 – zmarł Aleksander Dworski - burmistrz Przemyśla, Czech Wincenty Swoboda zakłada pierwszą wytwórnię fajek[5].
- 1909 – utworzenie Towarzystwa Przyjaciół nauk[11].
- 1910 – powstanie Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej[11].
- 1913 – ukazał się pierwszy numer "Ziemi Przemyskiej".
- 1914 – Hermann Kusmanek zostaje komendantem Twierdzy Przemyśl.
- 1914-1918 – Ciężkie walki o miasto w związku z ufortyfikowaniem go przez twierdzę (Twierdza Przemyśl).
- 17 września – 10 października 1914 – I oblężenie Twierdzy Przemyśl
- 5 listopada 1914 – 20 marca 1915 – II oblężenie Twierdzy Przemyśl
- 22 marca 1915 – kapitulacja Twierdzy Przemyśl.
- 26 kwietnia 1915 – przybycie cara Mikołaja II.
- 3 czerwca 1915 – wkroczenie wojsk niemieckich oraz austriackich[3].
- czerwiec 1915 – wizyta arcyksięcia Fryderyka Marii Habsburga[12][13].
- 1917-1921 - w mieście przebywał pisarz Stefan Grabiński[14].
- 1918 – powstał Garnizon Przemyśla[5].
- 1918–1919 – Walki polsko-ukraińskie o miasto (udział Orląt Przemyskich – polskiej młodzieży szkolnej}.
- 1918–1939 – Siedziba powiatu w województwie lwowskim.
- 1921 – ustanowienie odznaczenia Gwiazda Przemyśla.
- 1923 – powstanie spółki KAHAPE (K-Klagsbald, H-Honigwachs, P-Przemyśl)[15].
- 1927 – nazwa spółki KAHAPE zostaje zmieniona na: Fabryka Maszyn i Odlewnia Żelaza „POLNA”[15].
- 1931 – Według spisu powszechnego miasto zamieszkują 62 272 osoby, z czego 39 430 (63,3%) to rzymscy katolicy, 18 376 (29,5%) – Żydzi, 4391 (7%) – grekokatolicy a 85 (0,2%) – przedstawiciele innych orientacji światopoglądowych. Przemyśl jest jednym z największych ośrodków miejskich między Krakowem a Lwowem.
- 1939–1941 – Miasto podzielone wzdłuż Sanu – Zasanie pod okupacją niemiecką, zaś Stare Miasto – pod radziecką.
- 1939 – 16–19 września Niemcy rozstrzelali ok. 600 Żydów
- 1940 – ukraińscy nacjonaliści za aprobatą hitlerowców demontują Pomnik Orląt Przemyskich (odbudowany później nie na Placu Konstytucji, gdzie znajdował się w okresie międzywojennym, lecz nad Sanem). Utworzono getto żydowskie.
- 1941–1944 wymordowanie prawie całej ludności żydowskiej
- 1944 – Armia Czerwona wkracza do miasta przy pomocy Pułków piechoty Armii Krajowej 38 i 39 z Podokręgu Rzeszów ; Istniały plany ulokowania tu siedziby województwa, ale ostatecznie zwyciężyła koncepcja położonego bardziej centralnie, choć znacznie mniejszego Rzeszowa.
- 1944–1947 – W okolicach trwają walki z partyzantką UPA, dochodzi do mordów na polskiej ludności cywilnej.
- 1945–1975 – Siedziba powiatu w województwie rzeszowskim.
- 1 marca 1947 – otwarcie Miejskiej Biblioteki Publicznej[16].
- 1952 – utworzono Przemyskie Zakłady Gastronomiczne[17].
- 1959 – została założona Fabryka Aparatury Elektromechanicznej FANINA S.A.[18]
- 2 października 1963 r. – Władze komunistyczne dążące do osłabienia wpływu Kościoła na młodzież, zdecydowały o usunięciu ze Szkoły Salezjańskiej Organistówki; księży wykładowców i likwidacji placówki. Wywołało to powszechny bunt przemyślan, doszło do starć młodzieży z milicją i ZOMO. Zatrzymano ok. 70 osób, którym wytoczono procesy sądowe.
- 1966 – wybudowano Szkołę Podstawową nr 14, wraz ze Schronem Kierowania Obroną Cywilną.
- 7 listopada 1967 – ukazał się pierwszy numer tygodnika "Życie Przemyskie"[19].
- 9 czerwca 1974 zmiana nazwy stowarzyszenia z Towarzystwa dla Upiększania Miasta na Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu[10][20].
- 1975–1998 – Stolica województwa przemyskiego.
- 1981 – utworzenie Klubu Obrońców Przemyśla[10].
- 1989 – w październiku obchodzono 600-lecie odnowienia praw miejskich[5].
- 1991 – Odwiedziny Jana Pawła II, papież przekazał wiernym obrządku wschodniego na katedrę ich obrządku dawny kościół jezuitów.
- od 1 stycznia 1999 – Miasto powiatowe (powiat przemyski) w województwie podkarpackim ze stolicą w Rzeszowie.
- 2000 – poświęcenie Krzyża Zawierzenia[21].
- 2002 – powstało Muzeum Twierdzy Przemyśl.
- 2006 – odsłonięcie tablicy Zaułka Wojaka Szwejka[22]. 10.09.2006 – odsłonięcie tablicy upamiętniającej pobyt gen. W. Andersa[10].
- 2007 – odsłonięcie Pomnika Papieża Jana Pawła II[23], odbyła się rekonstrukcja Operacji Barbarossa w Przemyślu[24].
- 2008 – odsłonięcie pomnika Ławeczka Józefa Szwejka w Przemyślu. Utworzono Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl[25].
- 2009 – odsłonięcie Pomnika w hołdzie żołnierzom Armii Krajowej[26].
- 2012 – oddano do użytku most Bramę Przemyską[27].
- 2015 – otwarto Podziemną Trasę turystyczną.
- 2016 – odsłonięcie Pomnika Zesłańców Sybiru i Ofiar Katynia[28].
Przynależność państwowa
[edytuj | edytuj kod]Od uzyskania praw miejskich Przemyśl znajdował się pod panowaniem następujących państw:
- 1389–1569 – Zjednoczone Królestwo Polskie
- 1569–1772 – I Rzeczpospolita, Korona Królestwa Polskiego
- 1772–1804 – Monarchia Habsburgów
- 1804–1867 – Cesarstwo Austrii
- 1867–1918 – Austro-Węgry
- 1918–1919 – Republika Polska
- 1919–1939 – Polska
- 1939–1941 – ZSRR, Ukraińska SRR (okupacja wojenna)
- 1941–1944 – (okupacja wojenna)
- 1944–1952 – Rzeczpospolita Polska
- 1952–1989 – Polska
- od 1990 – Polska
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k Leopold Hauser , Monografia Miasta Przemyśla, Przemyśl 1883 .
- ↑ Anna Siciak , Adam Klein - Drukarz przemyski, „Przemyski Przegląd Kulturalny”, 3–4 (26–27), 2012 .
- ↑ a b Historia Przemyśla [online], przemysl24.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Cmentarz główny - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-07] (pol.).
- ↑ a b c d Ważne daty z historii Przemyśla - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Tekstowa Kartoteka Osobowa Przemyślan - Anna Siciak [online], pbp.webd.pl [dostęp 2018-04-13] .
- ↑ Jan Różański , Tajemnice przemyskiej twierdzy, Przemyśl 1995 .
- ↑ Pomnik Króla Jana III Sobieskiego - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Marek Gosztyła , Bogdan Motyl , ZABYTKI TECHNIKI MIASTA PRZEMYŚLA Z PRZEŁOMU XIX/XX WIEKU, „Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury”, t. XXXIII, z. 63, 2016, ISSN 2300-5130 .
- ↑ a b c d Historia Towarzystwa – Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu [online], tppir.przemysl.pl [dostęp 2018-04-06] (pol.).
- ↑ a b Historia Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej | Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej [online], mnzp.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ weltkriege.at [online], weltkriege.at [dostęp 2018-04-12] .
- ↑ Twierdza Przemyśl (Festung Przemysl), Przemyśl - 1915 rok, stare zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2018-04-12] .
- ↑ Tomasz Pudłocki , Poeta niesamowitości i jego Przemyśl, „Przemyski Przegląd Kulturalny”, 1(4), 2007 .
- ↑ a b Investmag, Historia | POLNA S.A. [online], polna.com.pl [dostęp 2018-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-09] (pol.).
- ↑ Polska Akademia Dostępności - PAD , Historia - Przemyska Biblioteka Publiczna [online], biblioteka.przemysl.pl [dostęp 2018-04-08] (pol.).
- ↑ Antoni Kunysz , Zbigniew Ziembolewski , Ilustrowana kronika: tysiąc i 25 lat Przemyśla, Rzeszów 1969, s. 35 .
- ↑ O Firmie | Fanina S.A. [online], fanina.pl [dostęp 2018-04-08] (pol.).
- ↑ Antoni Kunysz , Zbigniew Ziembolewski , Ilustrowana kronika: tysiąc i 25 lat Przemyśla, Rzeszów 1969, s. 45 .
- ↑ O nas – Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu [online], tppir.przemysl.pl [dostęp 2018-04-06] (pol.).
- ↑ Krzyż Zawierzenia - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Szwejk w Przemyślu - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Pomnik Papieża Jana Pawła II - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-07] (pol.).
- ↑ Operacja Barbarossa 2007. Bitwa o Przemyśl. - Miasto Przemyśl [online], przemysl.pl [dostęp 2018-04-08] (pol.).
- ↑ Super User , ZGFTP [online], fortytwierdzyprzemysl.pl [dostęp 2018-04-09] (pol.).
- ↑ Pomnik w hołdzie żołnierzom Armii Krajowej - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-07] (pol.).
- ↑ Most Brama Przemyska - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-05] (pol.).
- ↑ Pomnik Zesłańców Sybiru i Ofiar Katynia - Visit Przemyśl [online], visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-06] (pol.).