Fryderyk Habsburg
![]() | |
![]() | |
Książę cieszyński | |
Okres | |
---|---|
Poprzednik | |
Tytularny Książę Cieszyński | |
Okres | |
Następca | |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data urodzenia | |
Data śmierci | |
Ojciec | |
Matka | |
Żona |
Izabella von Croÿ-Dülmen |
Dzieci |
Maria Krystyna |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Fryderyk Maria Albrecht Wilhelm Karol Habsburg-Lotaryński (niem. Friedrich Maria Albrecht Wilhelm Karl von Österreich, Herzog von Teschen, ur. 4 czerwca 1856 w Židlochovicach, Morawy, zm. 30 grudnia 1936 w Mosonmagyaróvárze, Węgry) – arcyksiążę austriacki, ostatni habsburski książę cieszyński, marszałek polny, generalny inspektor sił zbrojnych Austro-Węgier, a w latach 1914–1916 ich głównodowodzący.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jego rodzicami byli arcyksiążę austriacki Karol Ferdynand (1818–1874) z linii cieszyńskiej oraz arcyksiężna Elżbieta Franciszka Maria (1831–1903) z linii węgierskiej. Arcyksiążę Fryderyk miał 5 rodzeństwa: starszego, zmarłego w dzieciństwie brata – Franciszka Józefa oraz młodszych: Marię Krystynę (1858–1929) – królową i regentkę Hiszpanii, Karola Stefana (1860–1933) – dziedzica dóbr żywieckich i kandydata na tron Polski po I wojnie światowej, Eugeniusza Ferdynanda (1863–1954) – ostatniego świeckiego mistrza zakonu krzyżackiego oraz drugą siostrę Marię Eleonorę (ur. /zm. 1864), także zmarłą w dzieciństwie.
Arcyksiążę Fryderyk od wczesnej młodości przygotowywany był do sprawowania funkcji wojskowych, a także do przejęcia ogromnego majątku po stryju – arcyksięciu Albrechcie Fryderyku. Właśnie dlatego zakres jego nauki obejmował m.in. górnictwo, hutnictwo, rolnictwo, a nawet stolarkę. Karierę wojskową rozpoczął w 1874 i szybko awansując. We wrześniu 1889 został komendantem 5 Korpusu i generałem dowodzącym w Bratysławie. Na tym stanowisku 28 kwietnia 1894 został mianowany na stopień generała artylerii[1]. Po śmierci stryja Albrechta w 1895 przejął majątek należący do Komory Cieszyńskiej, a gdy w dziesięć lat później został mianowany generalnym inspektorem armii przeniósł się z Bratysławy do baszty augustiańskiej w Wiedniu. W 1905 został wyznaczony na stanowisko generalnego inspektora wojsk. Od 1907 stał się naczelnym dowódcą cesarsko-królewskiej Obrony Krajowej. 15 listopada 1908 został mianowany na stopień generała piechoty[1]. Po konflikcie z następcą tronu Franciszkiem Ferdynandem, latem 1914 złożył dymisję ze sprawowanych funkcji wojskowych. Jednak już po wybuchu I wojny światowej oraz zabójstwie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 cesarz Franciszek Józef I mianował go głównodowodzącym armii austriackiej. 8 grudnia 1914 został mianowany na stopień marszałka polnego (22 czerwca 1915 otrzymał także tytuł pruskiego generała marszałka polnego)[1]. To właśnie z powodu jego osoby Cieszyn stał się w latach 1914–1916 siedzibą Głównego Sztabu Armii austro-węgierskiej. Po tym jak w 1916 nowy cesarz Karol I przejął dowodzenie nad armią, arcyksiążę Fryderyk stał się jego zastępcą, ale w lutym 1917 został odwołany ze stanowiska.
Po zakończeniu I wojny światowej arcyksiążę Fryderyk stracił swój majątek na terytorium ówczesnej Austrii, zaś jego majątek na Śląsku Cieszyńskim przejęły nowo powstałe państwa: polskie i czechosłowackie. Udało mu się jednak zatrzymać dobra na obszarze Węgier, dokąd wraz z rodziną przeprowadził się w 1921. Tam też 30 grudnia 1936 ostatni książę cieszyński zmarł. Został pochowany w krypcie rodowej kościoła parafialnego w Mosonmagyaróvárze. Przy głównej drodze w Mosonmagyaróvárze umieszczono pomnik przedstawiający siedzącego arcyksięcia na ławeczce.
Za swoje sukcesy na polu ekonomii arcyksiążę uzyskał doktoraty na uniwersytetach w Wiedniu, Pradze, Brnie i Lwowie. To właśnie za jego czasów zakłady hutnicze w Ustroniu, jako pierwsze w Europie, rozpoczęły montaż pługów parowych. Ponadto Fryderyk dał się również poznać jako mecenas sztuki wzbogacając zbiory w „Albertinum” o dzieła Albrechta Dürera czy Rembrandta. Był inicjatorem budowy kaplicy pw. św. Jadwigi Śląskiej na Zadnim Groniu w Wiśle oraz współfundatorem budowy neogotyckiego kościoła pw. św. Bartłomieja w Grodźcu Śląskim (postawionym w latach 1908–1910 z okazji 60. rocznicy panowania cesarza Franciszka Józefa I)[2]. Po narodzinach długo oczekiwanego syna i następcy cieszyńskiego tronu, wybudował na terenie węgierskiego majątku w Albertkázmérpuszta nowy kościół wotywny pw. św. Wojciecha i św. Stefana[3]. Imię arcyksięcia Fryderyka nosił budynek ustrońskiej leśniczówki (niem. Erzherzog. Friedrich’sches Forsthaus), w której obecnie swoją siedzibę ma Nadleśnictwo Ustroń[4] oraz zbudowane w 1895 r. przez członków cieszyńskiej sekcji niemieckiej organizacji turystycznej Beskiden-Verein schronisko turystyczne na szczycie góry Jaworowy (niem. Erzherzog Friedrich-Schutzhaus am Jaworowy)[5].

Małżeństwo i dzieci
[edytuj | edytuj kod]Arcyksiążę Fryderyk poślubił 8 października 1878 księżniczkę Izabellę von Croÿ-Dülmen (ur. 27 lutego 1856 w Dülmen, zm. 5 września 1931 w Budapeszcie), z którą miał dziewięcioro dzieci:
- Marię Krystynę (ur. 17 listopada 1879, zm. 6 sierpnia 1962), żonę księcia Emanuela Alfreda zu Salm-Salm
- Marię Annę (ur. 6 stycznia 1882, zm. 25 lutego 1940), żonę księcia Eliasza Parmeńskiego
- Marię Henriettę (ur. 10 stycznia 1883, zm. 2 września 1956), żonę księcia Gottfrieda von Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst
- Natalię Marię (ur. 12 stycznia 1884, zm. 23 marca 1898)
- Stefanię Marię (ur. 1 maja 1886, zm. 29 sierpnia 1890)
- Gabrielę Marię (ur. 14 września 1887, zm. 15 listopada 1954)
- Isabellę Marię (ur. 17 listopada 1888, zm. 6 grudnia 1973), żonę księcia Jerzego Franciszka Bawarskiego
- Marię Alicję (ur. 15 stycznia 1893, zm. 1 lipca 1962), żonę barona Fryderyka Waldbotta von Bassenheim
- Albrechta II Franciszka (ur. 24 lipca 1897, zm. 23 lipca 1955), męża Ireny Dory Lelbach, następnie Katalin Bocskay de Felsö-Banya i Lidii Georginy Strauss-Dörner.
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Złotego Runa (1873)[8]
- Krzyż Wielki Orderu Marii Teresy (1916)[9]
- Krzyż Wielki Orderu Świętego Stefana (1894)
- Komandoria Krzyża Mariańskiego (1898)
- Krzyż Mariański Zakonu Krzyżackiego (1879)
- Krzyż Zasługi Wojskowej z Brylantami i Dekoracją Wojenną (1915)
- Krzyż Zasługi Wojskowej z Brylantami (1898)
- Krzyż Zasługi Wojskowej (1893)
- Wielki Złoty Medal Zasługi Wojskowej z Mieczami (1916)
- Srebrny Medal Zasługi Wojskowej na Czerwonej Wstędze (1911)
- Brązowy Medal Zasługi Wojskowej (1899)
- Odznaka za Służbę Wojskową III klasy
- Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych (1898)
- Gwiazda Zasługi Odznaki Honorowej Czerwonego Krzyża (1914)
- Dekoracja Wojenna Odznaki Honorowej Czerwonego Krzyża (1915)
- Krzyż Wielki Orderu Korony (1873, Wirtembergia)
- Order Świętego Andrzeja (1877, Rosja)
- Order Świętego Aleksandra Newskiego (1878, Rosja)
- Order Orła Białego I klasy (1878, Rosja)
- Order Świętej Anny I klasy (1878, Rosja)
- Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (1878, Francja)
- Wielka Wstęga Orderu Leopolda (1881, Belgia)
- Krzyż Wielki Orderu Ernestyńskiego (1882, Saksonia)
- Order Świętego Huberta (1889, Bawaria)
- Krzyż Wielki Orderu Lwa Niderlandzkiego (1890, Holandia)
- Order Korony Rucianej (1891, Saksonia)
- Krzyż Wielki Orderu Świętego Józefa (1891, Toskania)
- Order Orła Czarnego (Prusy, 1892)
- Order Domowy Nassauski Lwa Złotego (1892, Nassau)
- Order Słonia (1892, Dania)
- Order Orła Czerwonego I klasy (1895, Prusy)
- Łańcuch Orderu Karola III (1896, Hiszpania)
- Medal Pamiątkowy Cesarza Wilhelma (1897, Niemcy)
- Order Portretu Władcy I Klasy z Brylantami (1900, Persja)
- Baliw Krzyża Wielkiego Honoru i Dewocji Orderu Maltańskiego z wyróżnieniem za Jerozolimę (1901)
- Złoty Łańcuch Orderu Orła Czarnego (Prusy, 1903)
- Krzyż Wielki Orderu Konstantyńskiego (1903, Parma)
- Krzyż Wielki Orderu Łaźni kat. wojsk. (1904, Wielka Brytania)
- Krzyż Wielki Orderu Zasługi Wojskowej (1905, Hiszpania)
- Order Królewski Serafinów (1908, Szwecja)
- Order Wierności (1908, Badenia)
- Krzyż Wielki Orderu Bertholda I (1908, Badenia)
- Krzyż Wielki Orderu Sokoła Białego (1908, Saksonia-Weimar)
- Odznaka Honorowa Czerwonego Krzyża (1908, Rosja)
- Srebrny Medal za Działalność w Czerwonym Krzyżu podczas Wojny Rosyjsko-Japońskiej (1908, Rosja)
- Medal Regencji Królowej Marii Krystyny (1908, Hiszpania)
- Brązowy Medal Księcia Regenta Leopolda (1911, Bawaria)
- Krzyż Wielki Orderu Świętych Cyryla i Metodego (1912, Bułgaria)
- Krzyż Wielki Orderu Korony Wendyjskiej (1911, Meklemburgia)
- Krzyż Zasługi Wojskowej I i II klasy (1915, Meklemburgia-Schwerin)
- Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Maksymiliana Józefa (1915, Bawaria)
- Order Wojskowy Pour le Mérite (1915, Prusy)
- Krzyż Kawalerski i Komandorski Orderu Wojskowego Świętego Henryka (1915, Saksonia)
- Krzyż Wielki Orderu Zasługi Wojskowej (1915, Wirtembergia)
- Złoty i Srebrny Medal Zasługi (1915, Turcja)
- Order Waleczności I klasy (1916, Bułgaria)
- Krzyż Fryderyka Augusta I i II klasy (1916, Oldenburg)
- Krzyż Zasługi Wojennej (1916, Brunszwik)
- Złoty Medal Czerwonego Półksiężyca (1916, Turcja)
- Order Hohenzollernów I Klasy z Mieczami (1916, Prusy)
- Order Wojskowy Pour le Mérite z Liśćmi Dębu (1917, Prusy)
- Krzyż Zasługi Wojennej (1918, Lippe)
- Krzyż Długoletniej Służby Dienstauszeichnungskreuz (1918, Prusy)
Tytuły
[edytuj | edytuj kod]Był szefem:
- Węgierskiego Pułku Piechoty Nr 52,
- pruskiego Pułku Piechoty von Stülpnagela (5. Brandenburskiego) Nr 48,
- hiszpańskiego Batalionu Strzelców de Figueras Nr 6,
- bawarskiego 5. Pułku Szwoleżerów (niem. Königlich Bayerisches 5. Chevaulegers-Regiment „Erzherzog Friedrich von Österreich),
- Pułku Fizylierów Cesarza Austrii i Króla Węgier Franciszka Józefa (4. Wirtemberskiego) Nr 122 (niem. Füsilier-Regiment „Kaiser Franz Josef von Österreich, König von Ungarn” (4. Württembergisches) Nr. 122)[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Schmidt-Brentano 2007 ↓, s. 130.
- ↑ Budowa Kościoła – Parafia rzymskokatolicka pw. św. Bartłomieja [online], www.parafiagrodziec.pl [dostęp 2022-07-16] .
- ↑ Infoartnet Kft- , Sacravelo – Sankt-Adalbert-und-Sankt-Stephankirche (Albertkázmérpuszta) [online], sacravelo.eu, 10 lutego 2020 [dostęp 2022-07-16] (niem.).
- ↑ Ustroń – Nadleśnictwo Ustroń – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2022-07-16] .
- ↑ Trzyniec (Třinec) – Schronisko górskie „Jaworowy” – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2022-07-16] .
- ↑ a b Erzherzog Friedrich. austro-hungarian-army.co.uk. [dostęp 2015-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)]. (ang.).
- ↑ a b The titled nobility of Europe. Londyn: Harrison & Sons, 1914, s. 14–15.
- ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1918, s. 50.
- ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1818, s. 52.
- ↑ Rocznik oficerski c. i k. Armii i Marynarki Wojennej 1914 ↓, s. 21, 129.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1914. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, luty 1914.
- Moritz Landwehr von Pragenau: Geschichte der Stadt Teschen, Würzburg 1976.
- Śląsk Cieszyński – zarys dziejów, Cieszyn 1998.
- Biografický Slovník Slezska a Severní Moravy, red. Lumír Dokoupil, Seit 4. (16.), Ostrava 2003.
- Antonio Schmidt-Brentano: Die k. k. bzw. k. u. k. Generalität 1816-1918. Wiedeń: Austriackie Archiwum Państwowe, 2007.
- Ostschlesische Porträts. Biographisch-bibliographisches Lexikon von Österreichische-Ostschlesien, Teil 2, Berlin 1996.
- Erzherzog Friedrich. austro-hungarian-army.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)].
- Habsburgowie Lotaryńscy
- Marszałkowie polni cesarskiej i królewskiej Armii
- Odznaczeni Orderem Złotego Runa
- Odznaczeni Orderem Marii Teresy
- Odznaczeni Orderem Świętego Stefana
- Odznaczeni Krzyżem Zasługi Wojskowej
- Odznaczeni Medalem Jubileuszowym Pamiątkowym dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii
- Odznaczeni Medalem Imtiyaz
- Odznaczeni Medalem Zasługi Wojskowej Signum Laudis
- Odznaczeni Orderem Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie)
- Odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)
- Odznaczeni Orderem Orła Białego (Imperium Rosyjskie)
- Odznaczeni Orderem Świętej Anny
- Odznaczeni Krzyżem Wielkim Legii Honorowej
- Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)
- Odznaczeni Orderem Ernestyńskim
- Odznaczeni Orderem Świętego Huberta
- Odznaczeni Orderem Lwa Niderlandzkiego
- Odznaczeni Orderem Korony Rucianej
- Odznaczeni Orderem Świętego Józefa (Toskania)
- Odznaczeni Orderem Orła Czarnego
- Odznaczeni Orderem Domowym Nassauskim Lwa Złotego
- Odznaczeni Orderem Słonia
- Odznaczeni Orderem Orła Czerwonego
- Odznaczeni Orderem Karola III
- Odznaczeni Orderem Portretu Władcy
- Kawalerowie maltańscy
- Odznaczeni Świętym Konstantyńskim Orderem Wojskowym Świętego Jerzego
- Odznaczeni Orderem Łaźni
- Odznaczeni Krzyżem Zasługi Wojskowej (Hiszpania)
- Odznaczeni Orderem Królewskim Serafinów
- Odznaczeni Orderem Wierności (Badenia)
- Odznaczeni Orderem Korony Wendyjskiej
- Odznaczeni Orderem Świętych Cyryla i Metodego
- Odznaczeni wojskowym Orderem Pour le Mérite
- Odznaczeni Orderem Zasługi Wojskowej (Wirtembergia)
- Odznaczeni Krzyżem Fryderyka Augusta
- Odznaczeni Orderem Hohenzollernów
- Odznaczeni Krzyżem Mariańskim
- Odznaczeni Orderem Sokoła Białego
- Odznaczeni Orderem Bertholda I
- Odznaczeni Orderem Waleczności (Bułgaria)
- Odznaczeni Krzyżem Zasługi Wojskowej (Meklemburgia)
- Odznaczeni Odznaką Honorową Czerwonego Krzyża (Austria)
- Odznaczeni Orderem Wojskowym Maksymiliana Józefa
- Odznaczeni Odznaką za Służbę Wojskową (Austria)
- Pruscy feldmarszałkowie
- Szefowie austro-węgierskich pułków
- Urodzeni w 1856
- Zmarli w 1936
- Uczestnicy I wojny światowej (Austro-Węgry)