Fryderyk Habsburg

Fryderyk Habsburg-Lotaryński
Friedrich Maria Albrecht Wilhelm Karl Habsburg-Lothringen-Teschen
	Książę cieszyński
Okres	od 1895; do 1918
Poprzednik	Albrecht Fryderyk Habsburg
	Tytularny Książę Cieszyński
Okres	od 1918; do 1936
Następca	Albrecht II Habsburg
	Dane biograficzne
Dynastia	Dom Habsbursko-Lotaryński
Data urodzenia	4 czerwca 1856
Data śmierci	30 grudnia 1936
Ojciec	Karol Ferdynand Habsburg
Matka	Elżbieta Franciszka Maria Austriacka
Żona	Izabella von Croÿ-Dülmen
Dzieci	Maria Krystyna; Maria Anna; Maria Henrietta; Natalia Maria; Stefania Maria; Gabriela Maria; Izabella Maria; Maria Alicja; Albrecht II
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Fryderyk Maria Albrecht Wilhelm Karol Habsburg-Lotaryński (niem. Friedrich Maria Albrecht Wilhelm Karl von Österreich, Herzog von Teschen, ur. 4 czerwca 1856 w Židlochovicach, Morawy, zm. 30 grudnia 1936 w Mosonmagyaróvárze, Węgry) – arcyksiążę austriacki, ostatni habsburski książę cieszyński, marszałek polny, generalny inspektor sił zbrojnych Austro-Węgier, a w latach 1914–1916 ich głównodowodzący.

Życiorys

Jego rodzicami byli arcyksiążę austriacki Karol Ferdynand (1818–1874) z linii cieszyńskiej oraz arcyksiężna Elżbieta Franciszka Maria (1831–1903) z linii węgierskiej. Arcyksiążę Fryderyk miał 5 rodzeństwa: starszego, zmarłego w dzieciństwie brata – Franciszka Józefa oraz młodszych: Marię Krystynę (1858–1929) – królową i regentkę Hiszpanii, Karola Stefana (1860–1933) – dziedzica dóbr żywieckich i kandydata na tron Polski po I wojnie światowej, Eugeniusza Ferdynanda (1863–1954) – ostatniego świeckiego mistrza zakonu krzyżackiego oraz drugą siostrę Marię Eleonorę (ur. /zm. 1864), także zmarłą w dzieciństwie.

Arcyksiążę Fryderyk od wczesnej młodości przygotowywany był do sprawowania funkcji wojskowych, a także do przejęcia ogromnego majątku po stryju – arcyksięciu Albrechcie Fryderyku. Właśnie dlatego zakres jego nauki obejmował m.in. górnictwo, hutnictwo, rolnictwo, a nawet stolarkę. Karierę wojskową rozpoczął w 1874 i szybko awansując. We wrześniu 1889 został komendantem 5 Korpusu i generałem dowodzącym w Bratysławie. Na tym stanowisku 28 kwietnia 1894 został mianowany na stopień generała artylerii^[1]. Po śmierci stryja Albrechta w 1895 przejął majątek należący do Komory Cieszyńskiej, a gdy w dziesięć lat później został mianowany generalnym inspektorem armii przeniósł się z Bratysławy do baszty augustiańskiej w Wiedniu. W 1905 został wyznaczony na stanowisko generalnego inspektora wojsk. Od 1907 stał się naczelnym dowódcą cesarsko-królewskiej Obrony Krajowej. 15 listopada 1908 został mianowany na stopień generała piechoty^[1]. Po konflikcie z następcą tronu Franciszkiem Ferdynandem, latem 1914 złożył dymisję ze sprawowanych funkcji wojskowych. Jednak już po wybuchu I wojny światowej oraz zabójstwie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 cesarz Franciszek Józef I mianował go głównodowodzącym armii austriackiej. 8 grudnia 1914 został mianowany na stopień marszałka polnego (22 czerwca 1915 otrzymał także tytuł pruskiego generała marszałka polnego)^[1]. To właśnie z powodu jego osoby Cieszyn stał się w latach 1914–1916 siedzibą Głównego Sztabu Armii austro-węgierskiej. Po tym jak w 1916 nowy cesarz Karol I przejął dowodzenie nad armią, arcyksiążę Fryderyk stał się jego zastępcą, ale w lutym 1917 został odwołany ze stanowiska.

Po zakończeniu I wojny światowej arcyksiążę Fryderyk stracił swój majątek na terytorium ówczesnej Austrii, zaś jego majątek na Śląsku Cieszyńskim przejęły nowo powstałe państwa: polskie i czechosłowackie. Udało mu się jednak zatrzymać dobra na obszarze Węgier, dokąd wraz z rodziną przeprowadził się w 1921. Tam też 30 grudnia 1936 ostatni książę cieszyński zmarł. Został pochowany w krypcie rodowej kościoła parafialnego w Mosonmagyaróvárze. Przy głównej drodze w Mosonmagyaróvárze umieszczono pomnik przedstawiający siedzącego arcyksięcia na ławeczce.

Za swoje sukcesy na polu ekonomii arcyksiążę uzyskał doktoraty na uniwersytetach w Wiedniu, Pradze, Brnie i Lwowie. To właśnie za jego czasów zakłady hutnicze w Ustroniu, jako pierwsze w Europie, rozpoczęły montaż pługów parowych. Ponadto Fryderyk dał się również poznać jako mecenas sztuki wzbogacając zbiory w „Albertinum” o dzieła Albrechta Dürera czy Rembrandta. Był inicjatorem budowy kaplicy pw. św. Jadwigi Śląskiej na Zadnim Groniu w Wiśle oraz współfundatorem budowy neogotyckiego kościoła pw. św. Bartłomieja w Grodźcu Śląskim (postawionym w latach 1908–1910 z okazji 60. rocznicy panowania cesarza Franciszka Józefa I)^[2]. Po narodzinach długo oczekiwanego syna i następcy cieszyńskiego tronu, wybudował na terenie węgierskiego majątku w Albertkázmérpuszta nowy kościół wotywny pw. św. Wojciecha i św. Stefana^[3]. Imię arcyksięcia Fryderyka nosił budynek ustrońskiej leśniczówki (niem. Erzherzog. Friedrich’sches Forsthaus), w której obecnie swoją siedzibę ma Nadleśnictwo Ustroń^[4] oraz zbudowane w 1895 r. przez członków cieszyńskiej sekcji niemieckiej organizacji turystycznej Beskiden-Verein schronisko turystyczne na szczycie góry Jaworowy (niem. Erzherzog Friedrich-Schutzhaus am Jaworowy)^[5].

Małżeństwo i dzieci

Arcyksiążę Fryderyk poślubił 8 października 1878 księżniczkę Izabellę von Croÿ-Dülmen (ur. 27 lutego 1856 w Dülmen, zm. 5 września 1931 w Budapeszcie), z którą miał dziewięcioro dzieci:

Marię Krystynę (ur. 17 listopada 1879, zm. 6 sierpnia 1962), żonę księcia Emanuela Alfreda zu Salm-Salm
Marię Annę (ur. 6 stycznia 1882, zm. 25 lutego 1940), żonę księcia Eliasza Parmeńskiego
Marię Henriettę (ur. 10 stycznia 1883, zm. 2 września 1956), żonę księcia Gottfrieda von Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst
Natalię Marię (ur. 12 stycznia 1884, zm. 23 marca 1898)
Stefanię Marię (ur. 1 maja 1886, zm. 29 sierpnia 1890)
Gabrielę Marię (ur. 14 września 1887, zm. 15 listopada 1954)
Isabellę Marię (ur. 17 listopada 1888, zm. 6 grudnia 1973), żonę księcia Jerzego Franciszka Bawarskiego
Marię Alicję (ur. 15 stycznia 1893, zm. 1 lipca 1962), żonę barona Fryderyka Waldbotta von Bassenheim
Albrechta II Franciszka (ur. 24 lipca 1897, zm. 23 lipca 1955), męża Ireny Dory Lelbach, następnie Katalin Bocskay de Felsö-Banya i Lidii Georginy Strauss-Dörner.

Ordery i odznaczenia

Austro-węgierskie^[6]^[7]

Order Złotego Runa (1873)^[8]
Krzyż Wielki Orderu Marii Teresy (1916)^[9]
Krzyż Wielki Orderu Świętego Stefana (1894)
Komandoria Krzyża Mariańskiego (1898)
Krzyż Mariański Zakonu Krzyżackiego (1879)
Krzyż Zasługi Wojskowej z Brylantami i Dekoracją Wojenną (1915)
Krzyż Zasługi Wojskowej z Brylantami (1898)
Krzyż Zasługi Wojskowej (1893)
Wielki Złoty Medal Zasługi Wojskowej z Mieczami (1916)
Srebrny Medal Zasługi Wojskowej na Czerwonej Wstędze (1911)
Brązowy Medal Zasługi Wojskowej (1899)
Odznaka za Służbę Wojskową III klasy
Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych (1898)
Gwiazda Zasługi Odznaki Honorowej Czerwonego Krzyża (1914)
Dekoracja Wojenna Odznaki Honorowej Czerwonego Krzyża (1915)

Zagraniczne^[6]^[7]

Krzyż Wielki Orderu Korony (1873, Wirtembergia)
Order Świętego Andrzeja (1877, Rosja)
Order Świętego Aleksandra Newskiego (1878, Rosja)
Order Orła Białego I klasy (1878, Rosja)
Order Świętej Anny I klasy (1878, Rosja)
Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (1878, Francja)
Wielka Wstęga Orderu Leopolda (1881, Belgia)
Krzyż Wielki Orderu Ernestyńskiego (1882, Saksonia)
Order Świętego Huberta (1889, Bawaria)
Krzyż Wielki Orderu Lwa Niderlandzkiego (1890, Holandia)
Order Korony Rucianej (1891, Saksonia)
Krzyż Wielki Orderu Świętego Józefa (1891, Toskania)
Order Orła Czarnego (Prusy, 1892)
Order Domowy Nassauski Lwa Złotego (1892, Nassau)
Order Słonia (1892, Dania)
Order Orła Czerwonego I klasy (1895, Prusy)
Łańcuch Orderu Karola III (1896, Hiszpania)
Medal Pamiątkowy Cesarza Wilhelma (1897, Niemcy)
Order Portretu Władcy I Klasy z Brylantami (1900, Persja)
Baliw Krzyża Wielkiego Honoru i Dewocji Orderu Maltańskiego z wyróżnieniem za Jerozolimę (1901)
Złoty Łańcuch Orderu Orła Czarnego (Prusy, 1903)
Krzyż Wielki Orderu Konstantyńskiego (1903, Parma)
Krzyż Wielki Orderu Łaźni kat. wojsk. (1904, Wielka Brytania)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi Wojskowej (1905, Hiszpania)
Order Królewski Serafinów (1908, Szwecja)
Order Wierności (1908, Badenia)
Krzyż Wielki Orderu Bertholda I (1908, Badenia)
Krzyż Wielki Orderu Sokoła Białego (1908, Saksonia-Weimar)
Odznaka Honorowa Czerwonego Krzyża (1908, Rosja)
Srebrny Medal za Działalność w Czerwonym Krzyżu podczas Wojny Rosyjsko-Japońskiej (1908, Rosja)
Medal Regencji Królowej Marii Krystyny (1908, Hiszpania)
Brązowy Medal Księcia Regenta Leopolda (1911, Bawaria)
Krzyż Wielki Orderu Świętych Cyryla i Metodego (1912, Bułgaria)
Krzyż Wielki Orderu Korony Wendyjskiej (1911, Meklemburgia)
Krzyż Zasługi Wojskowej I i II klasy (1915, Meklemburgia-Schwerin)
Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Maksymiliana Józefa (1915, Bawaria)
Order Wojskowy Pour le Mérite (1915, Prusy)
Krzyż Kawalerski i Komandorski Orderu Wojskowego Świętego Henryka (1915, Saksonia)
Krzyż Wielki Orderu Zasługi Wojskowej (1915, Wirtembergia)
Złoty i Srebrny Medal Zasługi (1915, Turcja)
Order Waleczności I klasy (1916, Bułgaria)
Krzyż Fryderyka Augusta I i II klasy (1916, Oldenburg)
Krzyż Zasługi Wojennej (1916, Brunszwik)
Złoty Medal Czerwonego Półksiężyca (1916, Turcja)
Order Hohenzollernów I Klasy z Mieczami (1916, Prusy)
Order Wojskowy Pour le Mérite z Liśćmi Dębu (1917, Prusy)
Krzyż Zasługi Wojennej (1918, Lippe)
Krzyż Długoletniej Służby Dienstauszeichnungskreuz (1918, Prusy)

Tytuły

Był szefem:

Węgierskiego Pułku Piechoty Nr 52,
pruskiego Pułku Piechoty von Stülpnagela (5. Brandenburskiego) Nr 48,
hiszpańskiego Batalionu Strzelców de Figueras Nr 6,
bawarskiego 5. Pułku Szwoleżerów (niem. Königlich Bayerisches 5. Chevaulegers-Regiment „Erzherzog Friedrich von Österreich),
Pułku Fizylierów Cesarza Austrii i Króla Węgier Franciszka Józefa (4. Wirtemberskiego) Nr 122 (niem. Füsilier-Regiment „Kaiser Franz Josef von Österreich, König von Ungarn” (4. Württembergisches) Nr. 122)^[10].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Schmidt-Brentano 2007 ↓, s. 130.
↑ Budowa Kościoła – Parafia rzymskokatolicka pw. św. Bartłomieja [online], www.parafiagrodziec.pl [dostęp 2022-07-16] .
↑ InfoartnetI. Kft- InfoartnetI., Sacravelo – Sankt-Adalbert-und-Sankt-Stephankirche (Albertkázmérpuszta) [online], sacravelo.eu, 10 lutego 2020 [dostęp 2022-07-16] (niem.).
↑ Ustroń – Nadleśnictwo Ustroń – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2022-07-16] .
↑ Trzyniec (Třinec) – Schronisko górskie „Jaworowy” – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2022-07-16] .
↑ ^a ^b Erzherzog Friedrich. austro-hungarian-army.co.uk. [dostęp 2015-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)]. (ang.).
↑ ^a ^b The titled nobility of Europe. Londyn: Harrison & Sons, 1914, s. 14–15.
↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1918, s. 50.
↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1818, s. 52.
↑ Rocznik oficerski c. i k. Armii i Marynarki Wojennej 1914 ↓, s. 21, 129.

Bibliografia

Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1914. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, luty 1914.
Moritz Landwehr von Pragenau: Geschichte der Stadt Teschen, Würzburg 1976.
Śląsk Cieszyński – zarys dziejów, Cieszyn 1998.
Biografický Slovník Slezska a Severní Moravy, red. Lumír Dokoupil, Seit 4. (16.), Ostrava 2003.
Antonio Schmidt-Brentano: Die k. k. bzw. k. u. k. Generalität 1816-1918. Wiedeń: Austriackie Archiwum Państwowe, 2007.
Ostschlesische Porträts. Biographisch-bibliographisches Lexikon von Österreichische-Ostschlesien, Teil 2, Berlin 1996.
Erzherzog Friedrich. austro-hungarian-army.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)].

[CITEREFSchmidt-Brentano2007130-1] Schmidt-Brentano 2007 ↓, s. 130.

[2] Budowa Kościoła – Parafia rzymskokatolicka pw. św. Bartłomieja [online], www.parafiagrodziec.pl [dostęp 2022-07-16] .

[3] InfoartnetI. Kft- InfoartnetI., Sacravelo – Sankt-Adalbert-und-Sankt-Stephankirche (Albertkázmérpuszta) [online], sacravelo.eu, 10 lutego 2020 [dostęp 2022-07-16] (niem.).

[4] Ustroń – Nadleśnictwo Ustroń – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2022-07-16] .

[5] Trzyniec (Třinec) – Schronisko górskie „Jaworowy” – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2022-07-16] .

[ef-6] Erzherzog Friedrich. austro-hungarian-army.co.uk. [dostęp 2015-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-03)]. (ang.).

[tn-7] The titled nobility of Europe. Londyn: Harrison & Sons, 1914, s. 14–15.

[8] Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1918, s. 50.

[9] Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1818, s. 52.

[CITEREFRocznik_oficerski_c._i_k._Armii_i_Marynarki_Wojennej191421,_129-10] Rocznik oficerski c. i k. Armii i Marynarki Wojennej 1914 ↓, s. 21, 129.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]