Maciej Słomczyński

Maciej Słomczyński
Joe Alex, Kazimierz Kwaśniewski, Józef Aleks
Data i miejsce urodzenia	10 kwietnia 1920 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	20 marca 1998 ; Kraków
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	powieści sensacyjne, kryminalne i milicyjne, dramat, scenariusz, tłumaczenia
	Ważne dzieła
	Śmierć mówi w moim imieniu; Cichym ścigałam go lotem; Gdzie przykazań brak dziesięciu;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Maciej Słomczyński (ur. 10 kwietnia 1920^[1] w Warszawie, zm. 20 marca 1998 w Krakowie) – polski pisarz i tłumacz. Swoje powieści kryminalne podpisywał pseudonimem Joe Alex.

Życiorys

Był synem amerykańskiego reżysera i producenta filmowego Meriana C. Coopera i Marjorie Crosby, Angielki (później Marjorie Crosby-Słomczyńska). Nazwisko Słomczyński nosił po ojczymie, Aleksandrze Słomczyńskim, za którego wyszła jego matka, kiedy nie zdecydowała się na wyjazd do USA z Cooperem^[2]. Biologiczne ojcostwo Coopera jest jednak kwestionowane, m.in. przez rodzinę^[3].

W 1941 wstąpił do Konfederacji Narodu, w 1943 znalazł się w Armii Krajowej. Został aresztowany w 1944 i osadzony na Pawiaku, skąd uciekł. Przedostał się na Zachód i służył w armii oraz żandarmerii amerykańskiej we Francji.

Debiutował wierszami wydrukowanymi w 1946 na łamach łódzkiego pisma „Tydzień”. W 1947 powrócił na stałe do Polski, a siedem lat później osiadł w Krakowie.

W czasach stalinowskich w Polsce Ludowej prześladowany: poddany inwigilacji jako prawdopodobny angielski szpieg. Od grudnia 1952 r. przez kilkanaście miesięcy był tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa publicznego, ps. „Maciek”, a następnie „Włodek”^[4]^[5]. Aby zerwać kontakt, wyjechał do Gdańska. W następnych latach wielokrotnie odmawiał współpracy. Ponownie próbowano go zwerbować w 1972 r., lecz bezskutecznie, a w efekcie Słomczyński sam stał się obiektem intensywnej inwigilacji o kryptonimie „Kent”^[4].

W 1953 sygnatariusz Rezolucji Związku Literatów Polskich w Krakowie w sprawie procesu krakowskiego.

Autor napisanej w 1957 powieści rozliczeniowej „Cassiopeia”, w której prezentuje postawy środowiska twórczego wobec komunizmu i powody, jakie skłaniały sporą część tego środowiska do służby nowemu ustrojowi (książka nie została wydana ze względów politycznych).

Przełożył m.in. Ulissesa i Podróże Guliwera, jako jedyna osoba na świecie przetłumaczył wszystkie dzieła Williama Szekspira. Jego przekłady Szekspira są jednak poddawane krytyce za brak zrozumiałości i wierności^[6]^[7].

Joe Alex i Kazimierz Kwaśniewski

Osobny artykuł: Joe Alex.

Był autorem powieści sensacyjnych i kryminalnych, publikował pod pseudonimami Joe Alex (także Józef Aleks) i Kazimierz Kwaśniewski (powieści milicyjne). Jako Joe Alex był autorem scenariuszy filmowych, sztuk teatralnych (Panny z Acheronu) oraz widowisk i audycji telewizyjnych. Kryminały Joe Alexa zostały przetłumaczone na 13 języków: białoruski, bułgarski, czeski, litewski, łotewski, niemiecki, rosyjski, rumuński, serbsko-chorwacki, słowacki, słoweński, ukraiński i węgierski.

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Macieja Słomczyńskiego.

Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Rotary Club, wiceprezesem międzynarodowego stowarzyszenia „Fundacja Jamesa Joyce’a”, a od 1973 członkiem Irish Institute.

W 1980 został uhonorowany Nagrodą Miasta Krakowa za „twórczość literacką i przekładową”^[8]^[9].

Postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z dnia 11 listopada 1997, w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej, został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[10].

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Barbara, z domu Targońska. Po raz drugi ożenił się z Lidią, z domu Zamkow, aktorką i reżyserką teatralną. Po rozwodzie z nią^[11], ożenił się po raz trzeci z Teresą z Grzybowskich^[12], córką Konstantego, prawnika i historyka, oraz Krystyny z Estreicherów, pisarki^[13].

Dzieci: Maciej Marian (ur. 1944), Piotr (ur. 1956), Wojciech (ur. 1962), matematyk, Małgorzata (ur. 1966), biolożka molekularna^[12].

Został pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim w alei zasłużonych (kwatera LXIX pas B-2-12)^[14].

Twórczość

Pod własnym nazwiskiem

Lądujemy 6 czerwca (Księgarnia Naukowa, Łódź 1947)
Zadanie porucznika Kenta (Księgarnia Naukowa, Łódź 1947)
Fabryka śmierci
Szary cień
Opowiadania o sprawach osobistych (Iskry, Warszawa 1953)
Opowiadania o dalekich drogach (Wydawnictwo Literackie Kraków 1954)
Marsz ołowianych żołnierzy (Nasza Księgarnia, Warszawa 1965)

Jako Joe Alex

Śmierć mówi w moim imieniu
Cichym ścigałam go lotem
Gdzie przykazań brak dziesięciu
Niechaj odnajdą swoich wrogów (w antologii Pod szlachetnym koniem)
Zmącony spokój Pani Labiryntu
Cicha jak ostatnie tchnienie
Jesteś tylko diabłem
Piekło jest we mnie (rozszerzone wydanie Niechaj odnajdą swoich wrogów)
Powiem wam jak zginął
Czarne okręty – cykl powieści historycznych dla młodzieży – RSW Prasa-Książka-Ruch, Warszawa 1972–1975

Jako Kazimierz Kwaśniewski

Śmierć i Kowalski (scenariusz filmu pt. Ostatni kurs podpisany jest Joe Alex)
Zbrodniarz i panna (scenariusz filmu o tym samym tytule podpisany jest Joe Alex)
Każę aktorom powtórzyć morderstwo
Gdzie jest trzeci król? (scenariusz filmu pt. Gdzie jest trzeci król podpisany jest Joe Alex)
Ciemna jaskinia
Czarny Kwiat

Scenariusze filmowe

Joe Alex, Zbrodniarz i panna, 1963, reż. Janusz Nasfeter
Joe Alex, Ostatni kurs, 1963, reż. Jan Batory
Joe Alex, Gdzie jest trzeci król, 1966, reż. Ryszard Ber

Przekłady

John Milton, Raj utracony
William Faulkner, Światłość w sierpniu
Robert Louis Stevenson, Przedziwna historia doktora Jekylla i pana Hyde’a
James Matthew Barrie, Przygody Piotrusia Pana
Lewis Carroll, Przygody Alicji w Krainie Czarów
Lewis Carroll, O tym, co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra
Geoffrey Chaucer, Troilus i Criseyda
William Blake, Czterej Zoa
Vladimir Nabokov, Skośnie w lewo
James Joyce, Ulisses

Przypisy

↑ 3.04.2016 - Zagadka Macieja Słomczyńskiego, [w:] Radio Szczecin [online], 3 kwietnia 2016 [dostęp 2024-01-13] .
↑ Hollender B., Film o Amerykaninie, który walczył za Polskę, Rzeczpospolita, nr 150, 29 czerwca 2007 r., str. A13.
↑ Starszy brat Macieja, Wojciech, uważa, że „Matka wystąpiła z tą informacją dopiero w czasie drugiej wojny światowej (...) aby bratu, wówczas opuszczającemu Polskę, stworzyć lepsze perspektywy urządzenia się na Zachodzie” – podaje Justyna Zarzycka w artykule Nie mogłem być inny. Zagadka Macieja Słomczyńskiego, Słomczyńska-Pierzchalska, Małgorzata, Gazeta Wyborcza, 18 września 2003 r., dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-29, 18:33.
↑ ^a ^b Zasłużony współpracownik [online], Dziennik Polski, 13 kwietnia 2007 [dostęp 2024-05-10] .
↑ CecyliaC. Kuta CecyliaC., Tajny współpracownik „Kwaśniewski”/„Lotos”/„Biecki” — studium przypadku, „Dzieje Najnowsze”, 45 (2), 2013, s. 251–259 [dostęp 2024-05-10] .
↑ AnnaA. Staniewska AnnaA., Maciej Słomczyński vs. William Shakespeare, „Puls”, marzec 1983 [dostęp 2012-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-25] .
↑ Barańczak, Stanisław. 2004. „Ocalone w tłumaczeniu”. Wyd. a5, Kraków.
↑ Wpisani w kulturę miasta, [w:] „Dziennik Polski”, s. 1, nr 112, 19 maja 1980.
↑ Słomczyński Maciej. encyklopediakrakowa.pl.
↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 listopada 1997 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1998 r. nr 6, poz. 110).
↑ JustynaJ. Zarzycka JustynaJ., Nie mogłem być inny. Zagadka Macieja Słomczyńskiego, Słomczyńska-Pierzchalska, Małgorzata [online], wyborcza.pl, 18 września 2003 [dostęp 2024-01-12] .
↑ ^a ^b Maciej Słomczyński, [w:] Encyklopedia Krakowa [online] [dostęp 2024-01-12] .
↑ Dzieje rodu Estreicherów [online], polskieradio.pl, 21 marca 2013 [dostęp 2024-01-16] .
↑ Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Maciej Słomczyński. rakowice.eu. [dostęp 2021-05-27].

Linki zewnętrzne

Maciej Słomczyński w Katalogu Biblioteki Narodowej

[RadioSzczecin-1] 3.04.2016 - Zagadka Macieja Słomczyńskiego, [w:] Radio Szczecin [online], 3 kwietnia 2016 [dostęp 2024-01-13] .

[2] Hollender B., Film o Amerykaninie, który walczył za Polskę, Rzeczpospolita, nr 150, 29 czerwca 2007 r., str. A13.

[3] Starszy brat Macieja, Wojciech, uważa, że „Matka wystąpiła z tą informacją dopiero w czasie drugiej wojny światowej (...) aby bratu, wówczas opuszczającemu Polskę, stworzyć lepsze perspektywy urządzenia się na Zachodzie” – podaje Justyna Zarzycka w artykule Nie mogłem być inny. Zagadka Macieja Słomczyńskiego, Słomczyńska-Pierzchalska, Małgorzata, Gazeta Wyborcza, 18 września 2003 r., dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-29, 18:33.

[DP2007-4] Zasłużony współpracownik [online], Dziennik Polski, 13 kwietnia 2007 [dostęp 2024-05-10] .

[5] CecyliaC. Kuta CecyliaC., Tajny współpracownik „Kwaśniewski”/„Lotos”/„Biecki” — studium przypadku, „Dzieje Najnowsze”, 45 (2), 2013, s. 251–259 [dostęp 2024-05-10] .

[6] AnnaA. Staniewska AnnaA., Maciej Słomczyński vs. William Shakespeare, „Puls”, marzec 1983 [dostęp 2012-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-25] .

[7] Barańczak, Stanisław. 2004. „Ocalone w tłumaczeniu”. Wyd. a5, Kraków.

[8] Wpisani w kulturę miasta, [w:] „Dziennik Polski”, s. 1, nr 112, 19 maja 1980.

[9] Słomczyński Maciej. encyklopediakrakowa.pl.

[10] Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 listopada 1997 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1998 r. nr 6, poz. 110).

[Wyborcza-11] JustynaJ. Zarzycka JustynaJ., Nie mogłem być inny. Zagadka Macieja Słomczyńskiego, Słomczyńska-Pierzchalska, Małgorzata [online], wyborcza.pl, 18 września 2003 [dostęp 2024-01-12] .

[EncKrakowa-12] Maciej Słomczyński, [w:] Encyklopedia Krakowa [online] [dostęp 2024-01-12] .

[13] Dzieje rodu Estreicherów [online], polskieradio.pl, 21 marca 2013 [dostęp 2024-01-16] .

[14] Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Maciej Słomczyński. rakowice.eu. [dostęp 2021-05-27].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]