Przejdź do zawartości

Marianne Grunberg-Manago

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Marianne Grunberg-Manago
Data i miejsce urodzenia

6 stycznia 1921
Piotrogród

Data i miejsce śmierci

3 stycznia 2013
Paryż

Zawód, zajęcie

biochemiczka, biolog molekularny

Narodowość

francuska

Tytuł naukowy

PhD (1947)

Alma Mater

University of Paris
(literatura porównawcza i biologia)

Uczelnia

Uniwersytet Illinois w Urbanie i Champaign,
New York University

Pracodawca

Institut de Biologie Physico-Chimique (IBPC) w Paryżu

Odznaczenia
Wielki Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RP

Marianne Grunberg-Manago (ur. 6 stycznia 1921 w Piotrogrodzie w ZSRR, zm. 3 stycznia 2013 w Paryżu) – francuska biochemiczka, należąca do grupy pionierów badań kodu genetycznego; odkryła fosforylazę polinukleotydową (PNPazę), współpracowała z Severem Ochoa – późniejszym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (1959) „za odkrycie mechanizmów biologicznej syntezy RNA i DNA”, jako pierwsza kobieta zajmowała stanowiska prezesa Międzynarodowej Unii Biochemii i prezesa Francuskiej Akademii Nauk.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w Petersburgu, w czasie, gdy kończyła się wojna domowa w Rosji, w rodzinie artystycznej[1][2] (jej matka ukończyła studia architektoniczne, co było wówczas ewenementem). Wkrótce rodzice emigrowali z córką do Francji (miała wówczas 9 miesięcy). Żyli w Paryżu w ubóstwie, jako paryska bohema[2].

Szkołę średnią ukończyła w Nicei, korzystając z książek pożyczanych od nauczycieli, gdyż rodziców nie było stać na taki wydatek. Wahała się z wyborem kierunku studiów – myślała o dziennikarstwie, archeologii, krytyce sztuki[2]. Na Uniwersytecie Paryskim studiowała równolegle literaturę porównawczą i biologię[1], zapisała się też na architekturę, jednak wybuch wojny uniemożliwił kontynuację studiów[2]. Zastępczo uczyła się matematyki i nauk przyrodniczych w Nîmes. Później zainteresowała się biologią morską i zatrudniła się w Station biologique de Roscoff(inne języki), gdzie w 1947 r. uzyskała stopień doktora[2].

Po doktoracie rozpoczęła pracę naukową w paryskim Institut de Biologie Physico-Chimique (IBPC). W roku 1953 wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Pracowała początkowo w University of Illinois at Urbana, a następnie w New York University[1][3], gdzie w 1953 lub 1954 r. została przyjęta do laboratorium kierowanego przez Severa Ochoa (późniejszego laureata Nagrody Nobla)[1][2]. W 1955 r. Grunberg-Manago i Ochoa opublikowali w Journal of the American Chemical Society pracę[4], w której poinformowali o odkryciu fosforylazy polinukleotydowej (PNPazy). Jest to enzym z grupy polimeraz RNA, który katalizuje reakcję syntezy RNA oraz reakcję odwrotną[5]. PNPaza została wkrótce potem wykorzystana w badaniach, które doprowadziły do rozszyfrowania kodu genetycznego[1] (w 1961 r. Marshall Nirenberg i Johannes Matthaei za pomocą PNPazy otrzymali in vitro RNA o sekwencji poliU, który okazał się być matrycą do syntezy polifenyloalaniny[1]; w ten sposób po raz pierwszy ustalono, jaka sekwencja nukleotydów odpowiada jakiemu aminokwasowi[6]).

W roku 1956 Marianne Grunberg-Manago powróciła do IBPC w Paryżu[1][2]. Otrzymała stanowisko kierownika Servicio de Bioquímica[2], w którym kontynuowała badania PNPazy, polinukleotydów i kodu genetycznego[1], a także mechanizmów biosyntez enzymatycznych[2].

Zmarła 3 stycznia 2013 po długotrwałej chorobie (ciężki udar mózgu 18 marca 2000)[3].

Struktura PNPazy (trimer)

Publikacje (wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Marianne Grunberg-Manago jest autorką lub współautorką ponad 300 publikacji naukowych[1]. Wybrane artykuły dotyczące PNPazy:

  • 1955 – Marianne Grunberg-Manago, Severo Ochoa, Enzymatic synthesis and breakdown of polynucleotides; polynucleotide phosphorylase, „Journal of the American Chemical Society”, 77 (11), 1955, s. 3165–3166, DOI10.1021/ja01616a093 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  • 1955 – M. Grunberg-Manago, P.J. Oritz, S. Ochoa, Enzymatic synthesis of nucleic acidlike polynucleotides, „Science”, 122 (3176), 1955, s. 907–910, DOI10.1126/science.122.3176.907, PMID13274047 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  • 1956 – M. Grunberg-Manago, P.J. Ortiz, S. Ochoa, Enzymic synthesis of polynucleotides. I. Polynucleotide phosphorylase of azotobacter vinelandii, „Biochimica et Biophysica Acta”, 20 (1), 1956, s. 269–285, DOI10.1016/0006-3002(56)90286-4, PMID13315374 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  • 1989 – M. Grunberg-Manago, Recollections on studies of polynucleotide phosphorylase: a commentary on 'Enzymic Synthesis of Polynucleotides. I. Polynucleotide Phosphorylase of Azobacter vinelandii', „Biochimica et Biophysica Acta”, 1000, 1989, s. 59–64, DOI10.1016/s0006-3002(89)80008-3, PMID2673408 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  • M. Grunberg-Manago, Pleasure from PNPase, „Current Contents” (15), 1990, s. 20–21 [dostęp 2022-07-21] (ang.).

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Została uhonorowana tytułem Wielkiego Oficera Legii Honorowej. Była pierwszą kobietą-profesorem na Harvardzie i pierwszą kobietą na stanowisku prezesa Międzynarodowej Unii Biochemii (1985–1988) oraz na stanowisku prezydenta French Academy of Sciences (1995–1996)[2][3]. Była członkiem National Academy of Sciences i wielu innych towarzystw naukowych. W 1997 r. została członkiem zagranicznym PAN[7].

W roku 1966 otrzymała Grand Prix Charles-Leopold Mayer, a w roku 1996 – Diplôme d’Honneur FEBS (Federation of European Biochemical Societies)[2][3]. W 1993 odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i Mathias Springer, Richard H. Buckingham, Sylvain Blanquet, In Memoriam. Marianne Grunberg-Manago 1921–2013, „FEBS Community News”, FEBS, styczeń 2013 [dostęp 2022-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-13] (ang.).
  2. a b c d e f g h i j k Agustín Vioque, Marianne Grunberg-Manago (1921 - 2013) [online], Sociedad Española de Bioquímica y Biología Molecular, marzec 2012 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (hiszp.).
  3. a b c d Grunberg-Manago Marianne [online], Academy of Europe [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  4. Marianne Grunberg-Manago, Severo Ochoa, Enzymatic synthesis and breakdown of polynucleotides; polynucleotide phosphorylase, „Journal of the American Chemical Society”, 77 (11), 1955, s. 3165–3166, DOI10.1021/ja01616a093 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  5. Todd A. Cameron, Lisa M. Matz, Nicholas R. De Lay, Polynucleotide phosphorylase: Not merely an RNase but a pivotal post-transcriptional regulator, „PLOS Genetics”, 14 (10), 2018, e1007654, DOI10.1371/journal.pgen.1007654, PMID30307990, PMCIDPMC6181284 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  6. Marshall W. Nirenberg, Nobel Lecture, NobelPrize.org, 12 grudnia 1968 [dostęp 2022-07-21] (ang.).
  7. Grunberg-Manago, Marianne, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2022-07-21].
  8. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 września 1993 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1993 r. nr 56, poz. 514).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]