Mariensztat
| Osiedle Warszawy | |
 Mariensztat widziany z wieży kościoła św. Anny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°14′47,05″N 21°01′00,93″E/52,246403 21,016925 | |
Mariensztat – część warszawskiej dzielnicy Śródmieście.
Opis
Jest to dawny teren pozalewowy u podnóża skarpy wiślanej, powstały dzięki przesunięciu się na wschód koryta Wisły[1]. W 1762 jego właściciele Eustachy i Maria Potocka za zgodą króla Augusta III Sasa utworzyli tam jurydykę Mariensztat[2]. Nazwa, od imienia właścicielki, pochodzi z języka niemieckiego (Marienstadt, co oznacza „miasto Marii”)[3]. Taką samą nazwę nosiła główna ulica jurydyki[4].
W 1844 część budynków dawnej jurydyki zburzono w związku z budową wiaduktu Pancera[4].
W latach 1861–1863 przy ul. Bednarskiej powstały zakłady drukarskie Samuela Orgelbranda[5]. Przedsiębiorstwo było uznawane za największy i najnowocześniejszy zakład tej branży w Królestwie Polskim[6].
Ukształtowany ok. 1865 plac na Mariensztacie stał się głównym miejscem targowym na Powiślu[4]. W 1913 przeniesiono tam również stragany z likwidowanego targowiska na Rynku Starego Miasta[7]. Na początku XX wieku wybudowano przy nim kilka wysokich kamienic[4]. W latach 1910–1911 na rogu ulic Garbarskiej i Nowego Zjazdu wzniesiono dziewięciokondygnacyjną kamienicę Matiasa Taubenhausa, ówcześnie najwyższą w Warszawie, połączoną z nasypem wiaduktu Pancera pomostem na wysokości trzeciego piętra[8].
Przed II wojną światową ta część miasta była bardzo zaniedbana i zamieszkiwała ją uboga ludność[9]. Zabudowa została w znacznym stopniu zniszczona przez Niemców podczas powstania warszawskiego[10].
W latach 1948–1949 w miejscu zniszczonej zabudowy, w związku z budową Trasy W–Z i mostu Śląsko-Dąbrowskiego, wzniesiono osiedle mieszkaniowe według projektu Zygmunta Stępińskiego[1]. Urbanistycznie i architektonicznie nawiązuje ono w luźny sposób do polskiej małomiasteczkowej zabudowy z XVIII wieku[1]. Do budowy użyto częściowo cegły rozbiórkowej[11]. Początkowo miało ono objąć teren przy ul. Mariensztat do ul. Dobrej, jednak później rozszerzono go także o ul. Bednarską[10]. Centrum osiedla stanowił prostokątny plac, rynek Mariensztacki, otoczony z trzech stron dwupiętrowymi budynkami stylizowanymi na kamieniczki i krytymi dachówką, a od czwartej (od północy) otwarty na Trasę W–Z[11]. Na placu zbudowano fontannę z rzeźbami chłopców dłuta Jerzego Jarnuszkiewicza[12]. Zlikwidowano wszystkie pozostałości dawnej zabudowy na skarpie powyżej zachodniej pierzei rynku odsłaniając widok na kościół św. Anny[13].
Osiedle było miejscem współzawodnictwa pracy[11]. Dom przy ul. Mariensztat 19 róg ul. Sowiej wybudowano w stanie surowym, od wylania fundamentów do pokrycia dachówką, w ciągu 19 dni, pracując na trzy zmiany[14]. Przy budowie osiedla pracował m.in. Michał Krajewski, twórca tzw. trójek murarskich[15].
Handlowe tradycje Mariensztatu upamiętniono socrealistyczną rzeźbą leworęcznej przekupki z kurą dłuta Barbary Zbrożyny[16]. Autorem rzeźb i płaskorzeźb na budynku przedszkola przy ul. Sowiej 4 był również Jerzy Jarnuszkiewicz, a kolorowy zegar oraz sgraffito na elewacjach domów wykonali Zofia Czarnecka-Kowalska i Jan Sokołowski[12]. Tablicę z napisem Tu u stóp pałacu Kazanowskich walczył z małpami pan Zagłoba umieszczoną na murze oporowym pałacu zaprojektowała i wykonała Józefa Wnukowa[17].
Ogółem na osiedlu Mariensztat powstało 53 domy mieszkalne (w tym 29 domów przy ul. Bednarskiej)[18]. Zostało oddano do użytku wraz z Trasą W–Z 22 lipca 1949[17]. Było to pierwsze warszawskie osiedle mieszkaniowe zbudowane po II wojnie światowej[1]. Zamieszkali tam m.in. przodownicy pracy i zasłużeni budowniczowie Trasy[19]. Na ścianie budynku przy ul. Mariensztat 15 umieszczono tablicę upamiętniającą budowę osiedla[20].
W latach 50. rynek Mariensztacki był miejscem zabaw i koncertów[4][19].
W 1999 upamiętniono 50-lecie osiedla Mariensztat odsłaniając tablicą na budynku przy ul. Mariensztat 19[20]. W 2010 skwerowi znajdującemu się w rejonie ulic Mariensztat i Sowiej nadano nazwę skwer Samuela Orgelbranda[21].
W kulturze masowej
- Na Mariensztacie toczy się akcja filmu Przygoda na Mariensztacie (1953)[22].
Galeria
-
Teren dawnej jurydyki w 1873 -
Plac targowy na Mariensztacie, po prawej widoczny kościół św. Anny -
Ulica Mariensztat przed 1939 -
Budowa osiedla Mariensztat (1949) -
Dom przy ul. Mariensztat 19 wzniesiony w ciągu 19 dni -
Zabawa na rynku Mariensztackim (1949) -
Typowa zabudowa osiedla – budynki stylizowane na kamieniczki -
Przekupka dłuta Barbary Zbrożyny
Przypisy
- ↑ a b c d Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 468. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Maria Bogucka, Maria Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski, Władysław Tomkiewicz, Andrzej Zahorski: Warszawa w latach 1526–1795. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 305. ISBN 83-01-03323-1.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 134. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ a b c d e Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 114.
- ↑ Witold Pruss: Rozwój przemysłu warszawskiego 1864–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 189.
- ↑ Jarosław Zieliński: Ulica Bednarska. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 1997, s. 42. ISBN 83-85584-51-X.
- ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 376. ISBN 83-213-2958-6.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 14 Nowowiejska-Francesco Nullo. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2008, s. 11. ISBN 978-83-88372-37-7.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 108. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ a b Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 59. ISBN 83-03-00447-6.
- ↑ a b c Jerzy S. Majewski: Spacerownik. Warszawa śladami PRL-u.. Warszawa: Agora, 2010, s. 28. ISBN 978-83-268-0280-5.
- ↑ a b Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 64. ISBN 83-03-00447-6.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza-Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 108–109. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Henryk Janczewski: Całe życie z Warszawą. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 167. ISBN 83-06-01409-X.
- ↑ Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 63. ISBN 83-03-00447-6.
- ↑ Jerzy S. Majewski: Spacerownik. Warszawa śladami PRL-u.. Warszawa: Agora, 2010, s. 28, 30. ISBN 978-83-268-0280-5.
- ↑ a b Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 65. ISBN 83-03-00447-6.
- ↑ Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 62, 65. ISBN 83-03-00447-6.
- ↑ a b Tadeusz Podgórski: Zwiedzamy Warszawę. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1956, s. 89.
- ↑ a b Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 167. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ Uchwała nr LXXXII/2393/2010 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 14 maja 2010 r. w sprawie nadania nazwy skwerowi w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 134 poz. 3121 [on-line]. 10 lipca 2010. [dostęp 2017-12-22].
- ↑ Grzegorz Sołtysiak: Filmowy przewodnik po Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2007, s. 119. ISBN 978-83-60142-70-7.
Linki zewnętrzne
- Osiedle na Mariensztacie – Polska Kronika Filmowa 32/48, Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
