Okręt



Okręt – zwykle uzbrojona[a] jednostka pływająca w służbie państwa, tj. jego sił zbrojnych – marynarki wojennej pod banderą wojenną, często przeznaczona do wykonywania zadań bojowych. W języku polskim termin ten stosuje się także do jednostek szkolnych lub transportowych, jeśli tylko należą do marynarki wojennej.
Konwencja o morzu pełnym definiuje: „okręt wojenny”[1] oznacza okręt należący do marynarki wojennej państwa i noszący znaki zewnętrzne okrętów wojennych tego państwa. Dowódca powinien być oficerem marynarki wojennej w służbie państwowej, jego nazwisko powinno znajdować się na liście oficerów marynarki wojennej, a załoga powinna być podporządkowana regulaminom dyscypliny wojskowej[2].
Mianem okrętu potocznie[3] określa się też duży statek (morski)[b][4]. Istnieje wiele terminów, w których pochodna wyrazu „okręt” odnosi się zarówno do statków i okrętów, lub też tylko do statków, np. okrętownictwo (wiedza inżynierska dotycząca budowy zarówno statków, jak i okrętów), chłopiec okrętowy (uczeń, kandydat lub praktykant na marynarza), zaokrętowanie (przyjęcie na statek nowego członka załogi lub pasażera), śruba okrętowa (obrotowy pędnik statku lub okrętu).
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Najstarsze znane źródło pisane, w którym użyto słowa okręt to słowniczek polsko-łaciński Vocabularius bebreviloquus cum arte diphthongandi, punctandi et accentuandi datowany na ok. 1500 rok, gdzie na okładce zapisano scapha – okrąth. Dowodzi to, że w czasach wcześniejszych wyraz ten, w przeciwieństwie do innych (korab, łodzia), raczej nie był znany staropolszczyźnie. Aleksander Brückner twierdzi, że jest to rodzimy nowotwór językowy od czas. kręcić (coś co się kręci, czyli prowadzi)[5].
Wiesław Boryś i Zygmunt Brocki w swoich artykułach opublikowanych w latach 1966-1967 w czasopiśmie „Język Polski” sugerują, że korzeni słowa okręt należy szukać w kaszubszczyźnie, z której zaczerpnięto niektóre terminy w XV-XVI wieku, czyli w okresie odzyskania dostępu do morza i zwiększonego zainteresowania handlem morskim. Pierwszy ze wspomnianych autorów wysnuł hipotezę, że mamy do czynienia ze starym prasłowiańskim wyrazem zachowanym na peryferiach języków słowiańskich. Wyraz ten, rekonstruowany w postaci *okrǫtъ, pierwotnie oznaczał plecione naczynie. Należy tu podkreślić, że przekształcenie się słowa naczynie w termin statek wodny występuje w wielu językach (pol. statek, ros. sudno, fr. vaisseau i ang. vessel od łac. vascellum).
Specjalizacja znaczenia okrętu jako statku wojennego jest stosunkowo nowa i sięga początku XX wieku.
Podstawowe klasy okrętów[edytuj | edytuj kod]
(lista od największych do najmniejszych)
- lotniskowiec
- okręt liniowy (pancernik)
- krążownik
- niszczyciel
- okręt desantowy
- okręt podwodny
- fregata
- korweta
- trałowiec
Klasy okrętów[edytuj | edytuj kod]
(lista alfabetyczna)
- fregata
- kanonierka, np. ORP „Generał Haller”
- korweta
- korweta dozorowa, np. ORP „Kaszub”
- korweta rakietowa, np. ORP „Orkan”
- krążownik
- krążownik ciężki, np. USS „Pensacola”
- krążownik lekki, np. ORP „Dragon”
- krążownik liniowy, np. HMS „Hood”
- krążownik lotniczy, np. „Gotland”
- krążownik minowy, np. HMS „Adventure"
- krążownik pancernopokładowy, np. ORP „Bałtyk”
- krążownik pancerny, np. HMS „Warrior”
- krążownik pomocniczy, np. HMS „Rawalpindi”
- krążownik przeciwlotniczy, np. USS „Atlanta”
- krążownik rakietowy, np. „Groznyj”
- kuter
- lotniskowiec
- monitor,
- niszczyciel, np. ORP Burza (kontrtorpedowiec),
- niszczyciel min, np. ORP „Mewa”
- okręt-baza, np. ORP „Gdynia”
- okręt desantowy
- okręt dowodzenia, np. ORP „Grunwald”
- okręt hydrograficzny, np. ORP „Pomorzanin”
- okręt liniowy (pancernik), np. „Yamato”
- okręt podwodny, np. ORP „Orzeł”
- pomocnicza jednostka pływająca, np. ORP „Korsarz”
- okręt-pułapka, np. USS „Big Horn”
- okręt ratowniczy, np. ORP „Lech”
- okręt rozpoznawczy, np. ORP „Bałtyk”
- okręt szkolny, np. ORP „Iskra"
- okręt wsparcia, np. ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki”
- pancernik, np. USS „Iowa” (BB-61)
- stawiacz min, np. ORP „Gryf”
- śmigłowcowiec, np. HMS „Albion”
- torpedowiec, np. ORP „Kaszub”
- trałowiec, np. ORP „Jaskółka”
Dawne klasy okrętów[edytuj | edytuj kod]
(do XIX wieku)
- afrakta
- drakkar
- galera
- galeas
- galeon, np. Wodnik
- pinasa
- fregata (okręt żaglowy)
- fregata pancerna
- korweta (okręt żaglowy)
- slup wojenny
- okręt liniowy
- brander
Rodzaje okrętów ze względu na uzbrojenie i przeznaczenie[edytuj | edytuj kod]
- okręty artyleryjskie
- okręty obrony przeciwlotniczej
- okręty torpedowe
- okręty torpedowo-artyleryjskie
- okręty rakietowe
- okręty lotnicze
- okręty minowe
- okręty pomocnicze
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Marynarki wojenne dysponują również okrętami pomocniczymi, które nie są przeznaczone do bezpośredniego wykonywania zadań bojowych, np. okręty hydrograficzne, ratownicze, pożarnicze, szkolne, holowniki oraz jednostki, które z uwagi na wykonywane zadania mogą nie mieć uzbrojenia pokładowego.
- ↑ por. wiersz dla dzieci Ireny Tuwim Co okręt wiezie? (Warszawa, 1968), opisujący drobnicowiec
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ anglicyzm: kalka językowa – jest tłumaczeniem ang. warship dosł. okręt wojenny[potrzebny przypis]
- ↑ Konwencja o morzu pełnym, sporządzona w Genewie dnia 29 kwietnia 1958 r., art.8.2 (Dz.U. z 1963 r. nr 33, poz. 187)
- ↑ Witold Doroszewski: okręt (pol.). W: Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego [on-line]. [dostęp 2012-08-16].
- ↑ Słownik języka polskiego PWN
- ↑ A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927, s.377-378.