Piłecznica orlikowa
| Pristiphora rufipes | |||
| Serville, 1823 | |||
 Larwa | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
piłecznica orlikowa | ||
| Synonimy | |||
| |||
Piłecznica orlikowa (Pristiphora rufipes) – gatunek błonkówki z rodziny pilarzowatych.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Owad dorosły
[edytuj | edytuj kod]Samice osiągają od 6,1 do 6,5 mm, a samce od 4,9 do 5,5 mm długości ciała[1].
Głowa jest połyskująca do nieco matowej, ciemna z ciemnymi czułkami i jasnymi narządami gębowymi z wyjątkiem ciemnobrązowych szczytów żuwaczek; czasem także z rozjaśnioną, prawie ściętą do lekko wykrojonej wierzchołkową krawędzią nadustka. Długość czułków u samicy jest od 2,4 do 2,5, a u samca od 2,6 do 2,7 raza większa od szerokości głowy. U samca na czułkach obecnych jest kilka przysadzistych, czarnych szczecinek[1].
Tułów jest ciemny z jasnymi tegulami i wąsko rozjaśnionymi krawędziami i tylnymi kątami przedplecza. Powierzchnia tego ostatniego jest błyszcząca do matowej, natomiast mezepisternity, epicnemium i śródplecze są błyszczące, gładko mikrorzeźbione. Prapsis i środek mezopostnotum również są błyszczące, jednak o nieco dachówkowatej mikrorzeźbie. Ubarwienie odnóży jest zmienne, od jasnego po ciemne. Stopy u samca mają drobny ząbek przedwierzchołkowy pazurka, około dwukrotnie krótszy od wierzchołkowego, u samca natomiast ząbka przedwierzchołkowego na pazurkach brak zupełnie[1].
Odwłok jest w całości ubarwiony ciemno, o nieco matowych, dachówkowato mikrorzeźbionych tergitach. Piłkowana osłonka pokładełka samicy jest w widoku grzbietowym tak długa jak przysadki odwłokowe, głęboko wykrojona, zaopatrzona w żeberko środkowe, a w widoku bocznym na dolnym brzegu równomiernie zaokrąglona i wyokrąglonym szczycie. Wąski płat tylno-boczny trzeciej walwuli sięga poza wysokość żeberka środkowego. Lanca ma kwadratowawy radix. Lancet cechuje się tępymi serrulami, rozwartym i zaokrąglonym kątem nasadowo-brzusznym oraz stopniowo zwężającym się tangium. Genitalia samca cechują się mniej więcej prostokątną parawalwą z wyraźnie rozwartym kątem brzusznym i wyraźnie sklepionym guzkiem grzbietowym, drobną i wąską walwispiną oraz okrągławo-prostokątnym szczytem pseudocepsu[1].
Larwa
[edytuj | edytuj kod]Gąsienice dorastają do od 10[2] do 13 mm długości[3]. Głowę mają żółtozieloną[3][2] do czarniawej[2] z brązowawym siateczkowaniem na ciemieniu, resztę ciała zaś zieloną z prześwitującym przez delikatnie ziarenkowany oskórek naczyniem krwionośnym obrzeżonym białymi pasmami ciał tłuszczowych. Sterczące szczecinki na głowie są rozproszone. Aparat gębowy ma cztery szczecinki na nadustku, symetryczną wargę górną z głębokim wykrojeniem na przednim brzegu, po jednej szczecince na żuwaczkach i drugim członie głaszczków szczękowych, dwie szczecinki na palpiferach i pozbawione szczecinek pieńki. Szczecinki tułowia i odwłoka wyróżniają się od pokrewnych gatunków brakiem czarnych obrączek dookoła. Przedtułów, śródtułów i zatułów podzielone są bruzdami na cztery pierścienie każdy, zaś segmenty odwłoka od trzeciego do siódmego bruzdy dzielą na po sześć pierścieni. Na płatach nadodbytowych i podobytowych wyrastają długie, rozproszone szczecinki[3].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Owad mezofilny, zasiedlający lasy liściaste i mieszane, przesieki, pobocza leśnych duktów, polany, łąki, parki i ogrody[3]. Jest oligofagicznym fitofagiem związanym z roślinami z podrodziny Thalictroideae z rodziny jaskrowatych. Stwierdzono jego żerowanie na orlikach pospolitym, ciemnym, kanadyjskim, błękitnym, wachlarzowatym, złocistym i A. olympica[4][3], a według niektórych źródeł także na rutewkach[4].
Rocznie występują dwa, trzy lub więcej pokoleń. Imagines spotyka się od kwietnia lub maja do września[2][3]. Larwy żerują na liściach roślin żywicielskich, wygryzając duże dziury w ich brzegach. W trakcie żerowania zawijają one odwłok pod blaszkę liścia. Okres żerowania trwa kilka tygodni[2]. Aktywne larwy obserwuje się od końca kwietnia do września; ostatnie z nich zimują w glebie[3]. Wyrośnięte gąsienice spadają z rośliny żywicielskiej i przepoczwarczają się w brązowopomarańczowym kokonie. W okresie letnim stadium poczwarki trwa około dwóch tygodni[2].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Gatunek pierwotnie palearktyczny, ale zawleczony do nearktycznej Ameryki Północnej[1]. W Europie podawany jest z Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Macedonii Północnej i Rosji[3]. W Ameryce Północnej znany jest z Kolumbii Brytyjskiej, Alberty, Ontario, Quebecu i Nowej Fundlandii w Kanadzie oraz Waszyngtonu, Idaho, Montany, Utah, Kolorado, Illinois i Nowego Jorku w Stanach Zjednoczonych[1].
Znaczenie dla człowieka
[edytuj | edytuj kod]W ogrodnictwie jest uznawany za szkodnika. Jego żery są bardzo rozległe i wpływają na wygląd oraz żywotność rośliny[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Spencer K. Monckton, Systematics and biogeography of the sawfly genus Pristophora Latreille (Hymenoptera: Tenthredinidae) in North America, Toronto, Ontario: York University, 2022 [dostęp 2024-04-27].
- ↑ a b c d e f g David F. Alford: Pests of Ornamental Trees, Shrubs and Flowers: A Colour Handbook. Helsinki: Taylor & Francis Group, LLC, 2012. ISBN 978-1-84076-628-8. [dostęp 2020-09-23]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Jan Macek. Descriptions of larvae of the Pristiphora thalictri group of the Czech Republic (Hymenoptera: Symphyta: Tenthredinidae). „Acta Entomologica Musei Nationalis Pragae, 2016”. 56 (2), s. 785-794, 2015. ISSN 0374-1036.
- ↑ a b W.N. Ellis: Pristiphora rufipes Audinet-Serville, 1823. [w:] Plant Parasites of Europe: leafminers, galls and fungi [on-line]. [dostęp 2024-04-27].