Nowy Jork (stan)

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nowy Jork
State of New York
stan
11. stan od 26 lipca 1788
ilustracja
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: (łac.) Excelsior (Zawsze w górę)
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Albany

Kod ISO 3166-2

US-NY

Gubernator

Kathy Hochul (D)

Powierzchnia

141 297 km²[1]

Populacja (2017)
• liczba ludności


19 849 399[2]

• gęstość

155,18 os./km²

Strefa czasowa

UTC-5:00
UTC-4:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone

Nowy Jork (ang. New York, wym. i/nuː ˈjɔrk/, oficjalnie State of New York[3], także New York State[4]) – stan w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych.

Graniczy z jeziorami Ontario i Erie, z kanadyjskimi prowincjami Ontario i Quebec, a także ze stanami Vermont, Massachusetts, Connecticut, New Jersey i Pensylwania. Od południowego wschodu dotyka Oceanu Atlantyckiego.

Największym miastem stanu jest Nowy Jork, gdzie mieszka prawie połowa jego mieszkańców. Inne duże miasta to Buffalo, Rochester, Syracuse i stolica stanu – Albany.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przed przybyciem Europejczyków obszary te zamieszkiwali Indianie Mohegan, Munsee i Delawarowie (grupa algonkińska) oraz Mohawk, Oneidowie, Onondaga, Kajugowie i Seneka (z Ligi Irokezów). Pierwszym Europejczykiem który odwiedził terytorium przyszłego Nowego Jorku był Giovanni da Verrazzano w 1524. Henry Hudson w 1609 odkrył główną rzekę stanu, później nazwaną jego nazwiskiem.

Pierwszymi stałymi europejskimi osadnikami byli Holendrzy, którzy od 1613 roku organizowali w okolicach Manhattanu prywatne terytorium zamorskie i po zasiedleniu go przez pierwszą grupę emigrantów w 1624 przekształcili je w holenderską prowincję o nazwie Nowe Niderlandy (niderl.: Nieuw-Nederland, łac.: Novum Belgium lub Nova Belgica). Rok później założono tam Fort Amsterdam (późniejszy Nowy Amsterdam, a od 1665 Nowy Jork). W 1664 kolonię zajęli bez oporu Anglicy z sąsiedniej Nowej Anglii. Holendrzy odzyskali ją przejściowo w roku 1673, znów przemianowując Nowy Jork (nazwany tak na cześć brata króla angielskiego, księcia Jorku) na Nową Oranię (nid. Nieuwe Oranje). Jednak już rok później, po III wojnie angielsko-holenderskiej, zrzekli się całej kolonii na rzecz Anglików, którzy przemianowali ją na Prowincję Nowy Jork (istniejącą do 1777).

Miasto Nowy Jork było od początku miastem wielokulturowym i wieloreligijnym. Po przejściu kolonii pod władzę Anglików osadnicy holenderscy pozostali w kolonii, zachowali wolność religii i utrzymali swe duże wpływy polityczne i gospodarcze. Kolonia przyjęła też Żydów wydalonych z portugalskiej Brazylii. Miasto Nowy Jork rozwijało się nieustannie i około 1790 stało się największym miastem Stanów Zjednoczonych, mając wtedy około 33 tys. mieszkańców.

Podczas amerykańskiej wojny rewolucyjnej stan był miejscem intensywnych walk. W 1776 Brytyjczycy zdobyli miasto Nowy Jork i stworzyli z niego swoją główną bazę w Ameryce Północnej. Z tej bazy próbowali zdobyć panowanie nad rzeką Hudson i tym sam przeciąć kolonie amerykańskie na pół. Brytyjska porażka w bitwie pod Saratogą 19 września 1777 położyła kres tym planom. Brytyjczycy utrzymali się jednak w mieście Nowy Jork aż do zakończenia wojny, gdyż Amerykanie nie próbowali zdobyć silnie ufortyfikowanego miasta.

Aż do końca XVIII wieku europejscy osadnicy zajmowali tylko południową część dzisiejszego stanu, osiedlając się głównie w dolinie rzeki Hudson i dookoła miasta Nowy Jork u jej ujścia. Tereny północne i północno-zachodnie obecnego stanu były zdominowane przez silne plemiona Indian (przede wszystkim Irokezów), które do 1760 często posiadały poparcie Francuzów z sąsiedniej Kanady. Dopiero w trakcie amerykańskiej wojny rewolucyjnej armie Stanów Zjednoczonych zaczęły przejmować kontrolę w tych regionach. Ostatecznie tereny te formalnie stały się własnością Stanów Zjednoczonych na skutek traktatów podpisanych z Indianami do 1797.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Stan rozciąga się od Atlantyku do jezior Ontario i Erie. Na północy graniczy z Kanadą. Główne rzeki to Niagara, Hudson i Rzeka Świętego Wawrzyńca.

Miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Na terenie stanu Nowy Jork znajduje się 596 miast (city) i wsi (village), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 1 000 000, 6 powyżej 100 000 mieszkańców, 91 powyżej 10 000 mieszkańców, a 420 powyżej 1000 mieszkańców (2022 r.)[5].

Największe miejscowości w stanie Nowy Jork, powyżej 40 000 mieszkańców (2022)[5]

Lista miejscowości zamieszkanych przez 10 000 lub więcej osób (2022 r.)[5]:

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Nowy Jork liczy 19 378 102 mieszkańców, co oznacza wzrost o 401 645 (2,1%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,9% populacji, 20,9% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 15,9% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,4% ludności stanu stanowią kobiety[6].

Język[edytuj | edytuj kod]

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są[7]:

  • język angielski – 70,72%
  • język hiszpański – 14,44%
  • język chiński – 1,56%
  • język rosyjski – 1,2%
  • język włoski – 1,18%.

Rasy i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

Według spisu z 2010 roku, 69,6% mieszkańców stanowiła ludność biała (55,3% nie licząc Latynosów), 17,7% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 9,1% to Azjaci, 2,5% miało rasę mieszaną, 1,0% to rdzenna ludność Ameryki, 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 19,2% ludności stanu[6].

W 2017 roku poza grupą osób z pochodzeniem afroamerykańskim, największe grupy stanowią osoby pochodzenia włoskiego (12,5%), irlandzkiego (11,5%), niemieckiego (9,9%), portorykańskiego (5,6%) i „amerykańskiego” (5,4%). Obecne są także duże grupy osób pochodzenia latynoskiego z Ameryki Środkowej i Południowej, osób pochodzenia angielskiego (977 tys.), polskiego (900 tys.), chińskiego (707 tys.), francuskiego (540 tys.), meksykańskiego (479 tys.), rosyjskiego (390 tys.), hinduskiego (372 tys.), afrykańskiego (272 tys.), szkockiego (270 tys.) i holenderskiego (227 tys.)[8][9].

Stan posiada największą populację Ukraińców (141,8 tys.) w Stanach Zjednoczonych, stanowią oni jednak zaledwie 0,71% populacji[10].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Katedra Świętego Patryka w Nowym Jorku

Dane z 2014[11]:

Znajduje się tutaj największa społeczność żydowska w Stanach Zjednoczonych. Społeczność muzułmańska szacowana na 400 tys. jest drugą co do wielkości, po Teksasie. W społecznościach wiejskich na zachodzie i północy stanu mieszka ponad 10 tys. amiszów[15].

Uczelnie[edytuj | edytuj kod]

Informacje dodatkowe[edytuj | edytuj kod]

Główne atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Statua Wolności, wodospad Niagara, wyższa szkoła wojskowa West Point, Central Park, Empire State Building i inne.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: New York, census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  3. ↑ The Constitution of the State of New York. Department of State. [dostęp 2023-06-18]. (ang.).
  4. ↑ New York. Dictionary.com. [dostęp 2023-06-18]. (ang.).
  5. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-06-17]. (ang.).
  6. ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: New York; UNITED STATES, census.gov [dostęp 2019-01-29] (ang.).
  7. ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-29].
  8. ↑ U.S. Census Bureau, SELECTED SOCIAL CHARACTERISTICS IN THE UNITED STATES 2013–2017 American Community Survey 5-Year Estimates, factfinder.census.gov [dostęp 2019-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-14] (ang.).
  9. ↑ U.S. Census Bureau, ACS DEMOGRAPHIC AND HOUSING ESTIMATES 2013–2017 American Community Survey 5-Year Estimates, factfinder.census.gov [dostęp 2019-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-21] (ang.).
  10. ↑ Taylor DesOrmeau | tdesorme@mlive.com, Michigan has the 9th-most residents with Ukrainian ancestry in the U.S., mlive, 18 marca 2022 [dostęp 2022-08-27] (ang.).
  11. ↑ Adults in New York. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16].
  12. ↑ a b W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 100 tys. członków.
  13. ↑ W nawiasie zaznaczono grupy mające ponad 50 tys. członków.
  14. ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16].
  15. ↑ Amish Groups, undifferentiated Counties (2010) – QuickLists, thearda.com [dostęp 2021-07-04].
Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Stany
Dystrykt federalny
Terytoria zależne

Flaga Stanów Zjednoczonych

Hrabstwa w stanie Nowy Jork

Flaga stanu Nowy Jork

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowy_Jork_(stan)&oldid=70707719”