Polityka zagraniczna Niemiec

Polityka zagraniczna Niemiec obejmuje relacje bilateralne oraz członkostwo w formatach multilateralnych i organizacjach międzynarodowych i regionalnych (m.in. Unia Europejska, Organizacja Narodów Zjednoczonych, NATO, G7), także działania w sferze ochrony praw człowieka, ochrony klimatu, pomocy humanitarnej oraz migracji.

Logo Federalnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych Niemiec

Kształtowanie się głównych celów i kierunków polityki zagranicznej po zjednoczeniu Niemiec

Po zjednoczeniu Niemiec i zmianie sytuacji międzynarodowej potrzebne było zdefiniowanie interesu narodowego oraz kierunków celów polityki zagranicznej. W 1994 roku w rządowej Białej Księdze dotyczącej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Niemiec określono 5 podstawowych interesów:

• ochronę wolności, bezpieczeństwa, integralności terytorialnej i dobrobytu Niemiec
• integrację Niemiec z demokracjami europejskimi w ramach Unii Europejskiej
• trwały i zrównoważony sojusz transatlantycki z USA jako mocarstwem światowym
• dążenie do porozumienia i partnerstwa ze wschodnimi sąsiadami oraz ich przyłączenie do struktur zachodnich, a także ukształtowania nowego europejskiego systemu bezpieczeństwa
• przestrzeganie praw człowieka oraz sprawiedliwego światowego ładu gospodarczego opartego na gospodarce wolnorynkowej

Nastąpiło też zdefiniowanie kierunków polityki zagranicznej, szczególnie w obszarze polityki wschodniej, wyodrębniając politykę wobec krajów Europy Środkowo-Wschodniej, Rosji i Wspólnoty Niepodległych Państwa oraz krajów zachodniobałkańskich. Z obszaru polityki zachodniej wydzielono kwestie integracji europejskiej oraz relacji transatlantyckich. Założenia te nie uległy znaczącym zmianom po przejęciu władzy w Niemczech przez koalicję socjaldemokratów i zielonych w 1998 roku.

Relacje europejskie

Premier Francji Gabriel Attal i kanclerz Niemiec Olaf Scholz podczas spotkania w Berlinie, 2024

Niemcy wraz z Francją pełnią wiodącą rolę w Unii Europejskiej. Pomimo odmiennych stanowisk i różnic w interesach współpracę niemiecko-francuską określa się „silnikiem” integracji europejskiej.

W okresie rządów Angeli Merkel zauważana była zmiana w polityce europejskiej Niemiec w kierunku wzrostu znaczenia niemieckiej racji stanu kosztem solidarności europejskiej i potrzeb innych krajów UE (w szczególności krajów postkomunistycznych).

Podczas przemówienia na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie w maju 2009 kanclerz Merkel zdefiniowała cztery zasady polityki europejskiej Niemiec:

• łączenie interesów niemieckich i spojrzenia całościowego (poszukiwanie rozwiązań łączących małe i duże państwa Unii Europejskiej)
• dalsze pogłębianie procesu integracji europejskiej
• świadomość niepowtarzalności Unii Europejskiej i poparcie rozwiązań przyjętych w traktacie lizbońskim
• funkcjonowanie Unii Europejskiej na bazie wspólnych wartości

Kanclerz Olaf Scholz podczas przemówienia w Pradze w 2022 roku nakreślił cele niemieckiej polityki europejskiej, w tym proponowane kierunki reformy Unii Europejskiej. Celem reform ma być wzmocnienie UE na arenie międzynarodowej w kontekście wyzwań związanych z agresywną polityką Rosji oraz konkurencją ze strony Chin. W zakresie zmian instytucjonalnych kanclerz zaproponował stopniową rezygnację z zasady jednomyślności podczas głosowań w Radzie Unii Europejskiej oraz zmianę mechanizmu podziału liczby deputowanych w Parlamencie Europejskim między różne państwa członkowskie.

Przyjęta w 2023 roku niemiecka strategia bezpieczeństwa akcentuje potrzebę wzmocnienia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, m.in. poprzez wdrażanie przyjętej w marcu 2022 roku strategii bezpieczeństwa Unii Europejskiej (Kompasu Strategicznego) oraz intensyfikację współpracy wojskowo-technicznej w ramach PESCO (Permanent Structured Cooperation) i współpracy w zakresie przemysłu obronnego. W dokumencie wyrażono też poparcie dla rozszerzenia UE o kraje Bałkanów Zachodnich, Ukrainę i Mołdawię.

Relacje z USA

Rozmowa prezydenta Niemiec Joachima Gaucka z prezydentem USA Barackiem Obamą w Berlinie, 2013

Wśród czynników wpływających na istotne znaczenie stosunków amerykańsko-niemieckich są:

• rola USA jako największej gospodarki świata
• wysoki poziom wymiany handlowej (USA są najważniejszym odbiorcą niemieckich towarów i usług) i inwestycji (USA są największym inwestorem zagranicznym w Niemczech)
• uzależnienie Niemiec od technologii amerykańskich (IT, sztuczna inteligencja)
• znaczenie USA jako gwaranta bezpieczeństwa
• obecność wojskowa USA w Niemczech (35 tysięcy żołnierzy)

Obszary problemowe we wzajemnych stosunkach obejmują kwestie bezpieczeństwa oraz stosunek do Chin i Rosji. Pogorszenie stosunków niemiecko-amerykańskich uwidoczniło się w okresie prezydentury Donalda Trumpa.

Relacje z Rosją

Prezydent Niemiec Frank-Walter Steinmeier podczas wizyty w Rosji, 2017

W niemieckiej polityce zagranicznej Rosja zajmuje kluczowe miejsce z uwagi na jej położenie geopolityczne, potencjał demograficzny i militarny, zasoby surowcowe, rynek zbytu dla towarów niemieckich oraz tradycję dwustronnej współpracy. W niemieckiej percepcji Rosję postrzegano jako strategicznego partnera i dominowała postawa kooperacji zamiast konfrontacji. Jednym z paradygmatów polityki zagranicznej Niemiec było rozwijanie dobrych relacji z Moskwą na równi z polityką rozszerzenia NATO i UE w Europie Środkowej. Było to związane z doświadczeniami historycznymi (II wojna światowa, pokojowe zjednoczenie Niemiec). Wyraźnym przykładem niemiecko-rosyjskiej współpracy był budzący wiele kontrowersji Gazociąg Północny.

Po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku prezydent Frank-Walter Steinmeier przyznał się do błędów w dotychczasowej polityce Niemiec w stosunku do Rosji.

Niemcy stały się ważnym ośrodkiem rosyjskiej emigracji politycznej opozycyjnie nastawionej do Władimira Putina. Zjawisko to obserwuje się od 2011 roku, zaś nasiliło się po rosyjskiej agresji na Ukrainę.

Relacje z Chinami

Chiny postrzegane są przez władze Niemiec jednocześnie jako partner i rywal. Stosunki chińsko-niemieckie cechują silne więzi ekonomiczne. Chiny są największym partnerem handlowym Niemiec, a także ważnym kierunkiem inwestycji niemieckich firm (m.in. z zakresu przemysłu motoryzacyjnego i chemicznego). Chiny poprzez inwestycje w Niemczech realizują nie tylko cele gospodarcze, ale również polityczne – pozyskiwanie nowych technologii i zwiększanie uzależnienia gospodarek innych krajów. Dostrzegając zagrożenia władze niemieckie wskazują na konieczność ograniczenia „jednostronnych zależności” niemieckiej gospodarki od Chin unikając jednocześnie radykalnego ograniczenia relacji gospodarczych.

Zobacz też

• Stosunki polsko-niemieckie
• Stosunki niemiecko-ukraińskie

Linki zewnętrzne

• Federalne Ministerstwo Spraw Zagranicznych