Rożnów (województwo małopolskie)
49°46′17″N 20°41′45″E/49,771389 20,695833| wieś | |
 Dwór w Rożnowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1864[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
33-316[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNS |
| SIMC |
0426526 |
Położenie na mapie gminy Gródek nad Dunajcem  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego  | |
| 49°46′17″N 20°41′45″E/49,771389 20,695833[1]
| |
.jpg)
Rożnów – wieś sołecka w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Gródek nad Dunajcem. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. W 2015 r. wieś liczyła 1979 mieszkańców.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Rożnów położony jest na terenie Pogórza Rożnowskiego, nad Jeziorem Rożnowskim, które biorą swoje nazwy właśnie od tej miejscowości.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 1050626 | Folwark | część wsi |
| 0426532 | Garby | część wsi |
| 0426549 | Gierowa | część wsi |
| 0426555 | Łaziska | część wsi |
| 0426561 | Łazy | część wsi |
| 0426578 | Nowa Wieś | część wsi |
| 0426584 | Radajowice | część wsi |
| 0426590 | Wiesiółka | część wsi |
| 0426609 | Zagórze | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Znaczenie historyczne wsi datuje się od XIII wieku. Rożnów był własnością kolejnych możnych rodów: w XIII w. Gryfici zbudowali tu strażnicę, która 100 lat później wciąż pozostawała w posiadaniu Rożenów herbu Gryf. Piotr Rożen około 1350–1370 roku przebudował ją na zamek. Była to kamienna budowla w stylu gotyckim, na planie czworoboku zbliżonym do prostokąta o wymiarach 44 na 20 m. W 1426 roku zamek znalazł się we władaniu sławnego rycerza Zawiszy Czarnego[6] (wg heraldyka Adama Bonieckiego od Piotra z Kurowa za 1000 grzywien Rożnów, Gródek z dziewięciu wsiami nabył Zawisza z Brzegów zwany Czerwonym[7].
Kolejnym właścicielem wsi był ród Wydżgów.
W drugiej połowie XV wieku wieś przechodzi w ręce rodu Tarnowskich. Jego wybitny przedstawiciel, hetman wielki koronny Jan Amor Tarnowski, rozpoczął przed 1568 rokiem – w innym miejscu, przy drodze Rożnów-Tropie – budowę drugiej twierdzy w tej miejscowości, dlatego zamek Rożenów został opuszczony i popadł w ruinę. Nowa budowla, wznoszona w stylu renesansowym, była jedną z pierwszych w Polsce warowni o nowożytnej fortyfikacji obronnej. Jej budowa nie została nigdy ukończona; do dnia dzisiejszego przetrwał beluard oraz mur kurtynowy z budynkiem bramnym.
W XVII w. w Rożnowie mieszkał członek wspólnoty braci polskich Andrzej Wiszowaty, pełniąc funkcję ministra zboru i kaznodziei. W zbór ariański został wówczas zamieniony rożnowski zamek dolny. 11–16 marca 1660 roku, na zamku kasztelana wojnickiego Jana Wielopolskiego w Rożnowie odbyła się słynna publiczna dysputa teologiczna między przedstawicielami braci polskich i duchownymi kościoła katolickiego. Spotkanie do niczego nie doprowadziło. Kasztelan pod wrażeniem intelektu Wiszowatego zaproponował mu, aby pozostał w kraju, który potrzebuje ludzi uczonych. W zamian za przejście na religię katolicką zaoferował teologowi wieś Gródek. Ten odmówił mówiąc, że lepiej „dobra stracić i cześć obywatelską niż czyste sumienie”[8][9]. Wskutek uchwały sejmowej skazującej arian na wygnanie z kraju, przeniósł się ostatecznie do Amsterdamu, gdzie zmarł w 1678.
Ostatnimi właścicielami wsi od 1745 roku byli Stadniccy, znani przede wszystkim jako właściciele i twórcy nowożytnej miejscowości uzdrowiskowej Szczawnica.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].
- Ruiny zamku;
- fortyfikacje renesansowe: beluard, mur kurtynowy, dom bramny;
- dwór, park;
- Kościół pw. św. Wojciecha BM.
Drewniany kościół ufundowany w 1661 roku przez Jana Wielopolskiego. Nie posiada wieży, a tylko sygnaturkę pośrodku korpusu. Skrzydła głównego ołtarza stoją rozmontowane na posadzce – na ich miejscu znajduje się rzeźbiona w drewnie, nieco ludowa w charakterze Grupa Ukrzyżowania. W bocznym ołtarzu przechowywany jest obraz Matki Bożej.
Parafia
[edytuj | edytuj kod]We wsi znajduje się kościół parafialny pw. św. Wojciecha, wybudowany w 1661 roku w szlacheckich dobrach kasztelana wojnickiego Jana Wielopolskiego, na terenie bardzo wówczas rozległej parafii Tropie. Znajduje się na wyniosłym grzbiecie górskim nad Jeziorem Rożnowskim. Zbudowano go w sąsiedztwie zamku legendarnego Zawiszy Czarnego, w miejscu, gdzie dotąd stała kaplica św. Wojciecha (później odbudowano ją poniżej cmentarza). Po roku od powstania kościoła ustanowiono parafię, wydzieloną z parafii Tropie. Erygował ją biskup Mikołaj Oborski.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]W Rożnowie istnieje Szkoła Muzyczna I stopnia[11].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Jest to miejscowość atrakcyjna turystycznie, z wieloma zabytkami architektury. Znajduje się tutaj kąpielisko oraz przystań jachtowa. Rożnów stanowi dobrą bazę turystyczną z dużą liczbą miejsc noclegowych. Skały Rożnowskie umożliwiają uprawianie wspinaczki.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Zlokalizowana jest tutaj zapora wodna, która jest częścią Elektrowni Rożnów, wybudowanej w latach 1935–1941.
Sport
[edytuj | edytuj kod]We wsi od 2003 działa Gminny KS „Zawisza” Rożnów, występujący w sezonie 2023/2024 w klasie okręgowej, gr. Nowy Sącz I[12].
Ochotnicza Straż Pożarna
[edytuj | edytuj kod]We wsi funkcjonuje jednostka Ochotniczej straży pożarnej założona w 1936 roku. Od 1995 roku jednostka jest włączona do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, na wyposażeniu znajdują się 2 samochody bojowe: GBA Renault oraz GLBARt Iveco Turbo Daily[13].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 117246
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1087 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Sąd ziemski krakowski zatwierdza sprzedaż 1/2 zamku Rożnowa z wsiami przez Piotra z Kurowa Zawiszy Czarnemu, jednocześnie Piotr odstępuje Zawiszy drugą część zamku, będącą w zastawie u Rafała z Kęsnej, w Krakowie. [w:] Dokumenty z czasów Jagiełły ze zbiorów Archiwów Głównego Akt Dawnych [on-line]. 1426-03-18. [dostęp 2011-02-12].
- ↑ Adam Boniecki: Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. Cz. 1. T. 5. Warszawa: Warszawskie Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda S[yn]ów), 1902, s. 367
- ↑ L. Chmaj, op. cit., s. 366.
- ↑ Z historii braci polskich nad Dunajcem
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-10].
- ↑ Szkoła Muzyczna I stopnia w Rożnowie. [dostęp 2021-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-06)].
- ↑ Skarb - Zawisza Rożnów [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-07-01].
- ↑ OSP. Gmina Gródek n. D. (nowysacz112.pl)