Przejdź do zawartości

Rostisław (1896)

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rostisław
Ilustracja
Klasa

pancernik (przeddrednot)

Historia
Stocznia

Admiralicji, Mikołajów

Początek budowy

17 stycznia 1894

Położenie stępki

6 maja 1895 (oficjalne)

Wodowanie

20 sierpnia 1896

 Rosyjska Carska MW
Nazwa

Rostisław

Wejście do służby

1900

 Marynarka Wojenna Rosji
Wejście do służby

2 (15) marca 1917

Zatopiony

16 listopada 1920

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

10 140 t (normalna)
10 980 t (pełna)[1]

Długość

107,2 m (całkowita)
105,3 m (na klw)

Szerokość

20,7 m

Zanurzenie

7,68 m

Napęd
2 maszyny parowe o mocy 8816 KM, 12 kotłów parowych, 2 śruby napędowe
Prędkość

15,8 węzła

Zasięg

4100 Mm przy 8 w.
1300 Mm przy 14 w.[2]

Uzbrojenie
4 działa 254 mm (2 × II)
8 dział 152 mm (4 × II)
12 dział 47 mm
16 działek 37 mm
2 działa 63,5 mm desantowe
6 wyrzutni torpedowych[a]
(stan początkowy)[2]
Opancerzenie
burty: do 368 mm
wieże: do 254 mm
wieża dowodzenia(inne języki): 152 mm
pokład: do 76 mm
Załoga

663-876

Multimedia w Wikimedia Commons
„Rostisław” we wczesnym okresie służby, w malowaniu pokojowym
„Rostisław” wkrótce po wejściu do służby, z wysoką platformą reflektorów
„Rostisław” przed I wojną światową, z wytykami sieci przeciwtorpedowych na burtach

Rostisław (ros. Ростислав[b]) – rosyjski pancernik (przeddrednot) z przełomu XIX i XX wieku, należący do Floty Czarnomorskiej, jedyny okręt swojego typu. Klasyfikowany był jako pancernik eskadrowy, a następnie okręt liniowy. Wszedł do służby w 1900 roku, służył aktywnie podczas I wojny światowej na Morzu Czarnym, m.in. ostrzeliwując tureckie wybrzeże i biorąc udział w walkach głównych sił floty z turecko-niemieckimi okrętami. Został samozatopiony podczas wojny domowej w Rosji w 1920 roku, w której używany był przez białych jako pływająca bateria.

Stanowił unikalny typ mniejszego pancernika, ze słabszą artylerią główną w postaci czterech dział mniejszego kalibru 254 mm, rozmieszczonych w dwóch wieżach. Jego cechą szczególną wśród czarnomorskich pancerników było umieszczenie w wieżach także artylerii średniej, obejmującej 8 dział kalibru 152 mm.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

„Rostisław” był siódmym z pancerników eskadrowych zbudowanych dla Floty Czarnomorskiej w ramach 20-letniego programu rozbudowy floty z lat 1883-1902[3]. Autorem jego założeń konstrukcyjnych był naczelnik Morskiego Ministerstwa, adm. Nikołaj Czychaczow(inne języki)[3]. Miał być niewielkim, a przez to tanim pancernikiem, o możliwie silnym uzbrojeniu (według podobnej koncepcji powstały wcześniej dwa brytyjskie pancerniki typu Centurion)[4]. Mniejsze zanurzenie miało także pozwolić na łatwiejsze działanie w rejonach przybrzeżnych[3]. W 1892 i 1893 roku prowadzone były prace studyjne i projektowe, początkowo nad pancernikami o wyporności od 4750 do 6000 ton i głównym uzbrojeniu w dwa działa kalibru 229 mm lub 305 mm, jednakże takie małe rozmiary nie pozwalały na uzyskanie wartościowego okrętu i projekt ostatecznie powiększono[3]. Projektantem był główny inżynier portu w Mikołajowie S. Ratnik, następnie A. Toropow[3]. Projekt kadłuba ostatecznie oparto na budowanym dla Floty Bałtyckiej pancerniku „Sisoj Wielikij(inne języki)”, o wyporności projektowej 8880 ton, która jednak została faktycznie przekroczona w przypadku obu okrętów[5]. Jako główne uzbrojenie zastosowano cztery nowe armaty kalibru 254 mm, lżejsze i słabsze od typowych dla przeddrednotów dział 305 mm, mając nadzieję na zachowanie mocy bojowej dzięki większej szybkostrzelności[6]. W odróżnieniu od „Sisoja Wielikiego” artylerię średnią w postaci ośmiu armat kalibru 152 mm umieszczono jednak w czterech wieżach, a nie w kazamatach (na wzór typu Połtawa)[6]. Był on przez to jedynym pancernikiem Floty Czarnomorskiej z artylerią średnią w wieżach aż do końca II wojny światowej[c].

Prace przy budowie pancernika rozpoczęły się 17 stycznia 1894 roku (daty starego stylu) w stoczni Admiralicji w Mikołajowie, na największej krytej pochylni nr 7, zwolnionej przez wodowany w listopadzie pancernik „Tri Swiatitiela”[7][8]. Stal konstrukcyjną dostarczyły Briańskie Zakłady Metalurgiczne, natomiast płyty pancerne zamówiono w amerykańskiej Bethlehem Iron Company[7]. Uzbrojenie, wieże dział i odlewane elementy konstrukcji kadłuba (stewy, wsporniki wałów) dostarczyły Zakłady Obuchowskie z Petersburga. Wieże artylerii głównej wykonały Zakłady Metalowe w Petersburgu, a artylerii średniej – Zakłady Obuchowskie[9]. Pancernik wciągnięto na listę floty pod nazwą „Rostisław” 7 maja 1894 roku, a oficjalne uroczyste położenie stępki miało miejsce dopiero rok później, 6 maja 1895 roku[7]. Imię, tradycyjne w rosyjskiej flocie, otrzymał jako czwarty, po okrętach żaglowych biorących udział w bitwach pod Czesmą, pod Goglandem i pod Synopą[10].

Kadłub wodowano 20 sierpnia 1896 roku. W czerwcu 1897 roku pancernik przeholowano do Sewastopola w celu wyposażenia[7]. Podczas prób 6-godzinnych 8 października 1898 roku osiągnięto prędkość maksymalną 15,8 węzła[7]. Armaty 254 mm dostarczono do Sewastopola dopiero w czerwcu – lipcu 1899 roku[11]. Próby artylerii i próby odbiorcze prowadzono w marcu – kwietniu 1900 roku[12]. Mimo przyjęcia okrętu do służby, usterki dział spowodowały konieczność przeróbek i ostatecznie działa zaliczyły próbne strzelania dopiero latem 1902 roku[12]. Koszt budowy wyniósł 7.274.633 rubli w złocie (równowartość 5632,3 kg złota) i był jedynie nieco niższy od poprzednika „Tri Swiatitiela” (7,6 mld rubli), zatem idea mniejszego pancernika nie spełniła pokładanej w niej nadziei[13].

Opis i ocena

[edytuj | edytuj kod]

Architektura i kadłub

[edytuj | edytuj kod]

Architektura „Rostisława” była typowa dla wczesnych przeddrednotów, z pękatym kadłubem, dziobnicą taranową, gładkim pokładem i uzbrojeniem głównym umieszczonym w dwóch dwudziałowych wieżach na dziobie i rufie. Rzadko spotykaną w tym czasie nowością było rozmieszczenie artylerii średniej 152 mm w czterech dwudziałowych cylindrycznych wieżach na burtach, zamiast w kazamatach. Pomiędzy wieżami głównego kalibru rozciągała się niska nadbudówka, dochodząca do burt na śródokręciu pomiędzy wieżami artylerii średniej (jej ściany stanowiły tam przedłużenie burt wzwyż)[14]. W jej części dziobowej znajdował się mostek, zintegrowany z pancerną wieżą dowodzenia(inne języki) u jego podstawy i z kolumnowym masztem. Na maszcie był umieszczony mars bojowy i nad nim platforma reflektorów. Na początku służby masywna platforma reflektorów znajdowała się wysoko, ponad reją, lecz jeszcze w pierwszym okresie służby została przeniesiona niżej, tuż nad marsem bojowym; zlikwidowano też w tym okresie bocianie gniazdo z masztu rufowego, zapewne w celu redukcji wysoko położonych mas[15]. Charakterystycznym elementem były skrzydła mostka podparte licznymi filarami. Za nadbudówką dziobową znajdowały się dwa proste kominy o okrągłym przekroju, a w części rufowej nadbudówki był drugi maszt z zawieszonym na nim dźwigiem do łodzi[14]. Na samej rufie znajdowała się wewnętrzna galeryjka dla dowódcy[15].

Kadłub „Rostisława” miał długość całkowitą 107,2 m, a na linii wodnej 105,3 m[2]. Wyporność projektowa wynosiła 8880 ton, lecz faktyczna 10 520 ton[2] (inne dane: normalna 10 140 t, pełna 10 980 t[1]).

Wewnątrz kadłuba, pod linią wodną, na śródokręciu znajdowały się kotłownie, a za nimi maszynownia[14]. Kadłub oparto na rysunkach teoretycznych linii pancernika „Sisoj Wielikij”[7]. Podzielony był na 14 poprzecznych przedziałów wodoszczelnych[16]. Ochronę przeciw wybuchom podwodnym stanowiły tylko zasobnie węglowe i podwójne dno[16].

Uzbrojenie

[edytuj | edytuj kod]

Artylerię główną stanowiły cztery armaty kalibru 254 mm o długości lufy 45 kalibrów (L/45)[17]. Umieszczone były w dwóch wieżach o pionowych ściankach, owalnych w rzucie z góry[14]. W odróżnieniu od wcześniejszych pancerników, wieże miały nowoczesny napęd elektryczny zamiast hydraulicznego, aczkolwiek sprawiał on pewne problemy w eksploatacji[7]. Armaty miały kąt podniesienia do 25° i donośność 10,7 mili morskiej (19,8 km)[18] (według innych publikacji, donośność 16,8 km[16]). Masa pocisku wynosiła 225,2 kg, prędkość początkowa 693 m/s[16]. „Rostisław” otrzymał działa o numerach fabrycznych 16 do 19[11]. Zapas amunicji wynosił 80 pocisków na lufę[9]. Wieża z działami miała masę 380 t[9].

Artylerię średnią stanowiło osiem dział kalibru 152 mm systemu Canet o długości lufy L/45, w czterech dwudziałowych wieżach[17]. Pozwalało to uchronić działa od zalewania podczas sztormu i zapewniało im lepsze kąty ostrzału w porównaniu z kazamatami, zwłaszcza w kierunku dziobu i rufy. Wieże były cylindryczne, lecz oś obrotu była umieszczona mimośrodowo celem zrównoważenia ciężaru luf[9]. Pociski ważyły do niecałych 50 kg, a ich donośność wynosiła do 14 km[9]. Zapas amunicji wynosił po 180 pocisków na lufę[9].

Uzbrojenie pomocnicze składało się początkowo z 12 dział kalibru 47 mm (3-funtowych) i 16 działek 37 mm (1,5-funtowych) systemu Hotchkissa[2][9]. Z tego, osiem dział 47 mm umieszczone było w burtach, pod górnym pokładem (na każdej z burt po jednym na dziobie, rufie i dwa na śródokręciu)[9]. Pozostałe cztery były w ścianach nadbudówki, stanowiących przedłużenie burt wzwyż. Miały one zapas 760 nabojów na lufę[9]. Działka 37 mm były umieszczone na marsie bojowym oraz nadbudówkach; 12 z nich stanowiły pięciolufowe działka rewolwerowe[9][19]. Ponadto, pancernik był wyposażony w typowe dla rosyjskich dużych okrętów dwa działa desantowe 63,5 mm L/19 systemu Baranowskiego, które mogły być zamontowane na lawetach lądowych, dla wsparcia oddziałów ekspedycyjnych[9]. Ciężar całej salwy burtowej był podawany w 1905 roku jako 64 pudy (1048,3 kg)[20].

Uzbrojenie pomocnicze podlegało następnie zmianom. W 1906 roku zdemontowano 12 działek kalibru 37 mm[2] (być może jednak miało to miejsce już wcześniej)[d]. W 1915 roku zdemontowano pozostałe działa małokalibrowe i zastąpiono je przez cztery działa kalibru 75 mm Canet umieszczone w kazamatach nadbudówki (o kącie podniesienia 25°) i cztery działa przeciwlotnicze kalibru 75 mm na pokładzie rufowym i wieżach artylerii głównej (o kącie podniesienia 51°)[2][15]. W 1917 roku (według innych publikacji, w 1915[2]) dodano cztery działa przeciwlotnicze kalibru 63,5 mm na pomostach nadbudówek (o kącie podniesienia 74°)[15].

Broń podwodna: uzbrojenie uzupełniało sześć wyrzutni torpedowych standardowego wówczas kalibru 381 mm[9][a]. Po jednej stałej nadwodnej wyrzutni znajdowało się na dziobie i rufie, a cztery wyrzutnie były umieszczone w burtach, przy tym dwie były nadwodne, a dwie, umieszczone przed wieżą dziobową, podwodne (systemu Lessnera)[9][21]. W 1906 roku zdjęto wyrzutnie nadwodne, w praktyce bezużyteczne na dużych okrętach[2]. Pomimo postulatów odciążenia okrętu, podwodne wyrzutnie o masie 34 ton nie zostały zdjęte[22].

Kutry parowe pancernika były ponadto uzbrojone w miotacze torped bez napędu (ros. mietatielnyje miny)[2]. Pancernik miał na uzbrojeniu także 50 min składowanych w komorze wewnątrz kadłuba, które mogły być stawiane z kutrów[2].

Opancerzenie

[edytuj | edytuj kod]
Szkic (zakreskowany obszar pancerza)

Okręt posiadał zasadnicze opancerzenie ze stali typu Harveya[17], dostarczonej w ilości 1227 ton przez amerykańską Bethlehem Iron Company[7]. Główny pas pancerny na wysokości linii wodnej nie sięgał na całą długość okrętu i miał 69,2 m długości i 2,13 m wysokości[16]. Jego grubość wynosiła od 254 mm na końcach do 368 mm w środkowej części[2][1], a na dolnej krawędzi zmniejszała się do odpowiednio 152 i 203 mm[17] (według innych danych, do 305 mm[16]). Przy wyporności projektowej pas miał sięgać 1,52 m pod wodę[16].

Nad głównym pasem był górny pas pancerny, o wymiarach 45,7 m na 2,3 m i grubości 127 mm[17] (według innych źródeł od 127 do 227 mm w środkowej części[16]). Wewnętrzny pokład pancerny miał grubość 52 mm nad pasem pancernym i 76 mm na krańcach kadłuba[17] (według innych źródeł, 76 mm na śródokręciu i 64 mm na krańcach[16][2]). Grodzie zamykające cytadelę pancerną, na końcach pasa, były grubości od 152 mm do 229 mm i były wykonane ze stali compound[17] (według innych źródeł, 305 mm[16]).

Wieże artylerii głównej miały pancerz grubości 254 mm, a ich barbety 152 mm[16]. Wieże artylerii średniej miały pancerz 152 mm[16][2] (127 mm według innych źródeł[17][20]). Według odosobnionej publikacji, opancerzenie 127 mm miały ponadto kazamaty dział małego kalibru w ścianach nadbudówki[16], lecz nie potwierdzają tego inne źródła[e]. Wieża dowodzenia była opancerzona płytami 152 mm[17].

Napęd

[edytuj | edytuj kod]

Napęd stanowiły dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, napędzające dwie czteropłatowe śruby[16]. Maszyny zasilane były przez osiem kotłów cylindrycznych, z tego cztery były dwustronne (sześciopaleniskowe), a cztery pojedyncze (trzypaleniskowe), stąd w literaturze podawane są na ogół informacje o 12 kotłach[16][23]. Kotły rozmieszczone były po dwa obok siebie; skrajne pary kotłów od strony dziobu i rufy były pojedyncze, a wewnętrzne pary były dwustronne[14]. Okręt posiadał także kotły pomocnicze, które okazały się w praktyce nieprzydatne[24]. Maszyny wyprodukowały Zakłady Bałtyckie w Petersburgu, na wzór maszyn „Sisoja Wielikogo”[7]. Obie znajdowały się w jednym przedziale, obok siebie[16]. Zapas paliwa wynosił normalnie 550 ton węgla, a maksymalny 820 ton[2]. Moc projektowa wynosiła 8500 KM, faktycznie osiągnięto maksymalną moc indykowaną 8816 KM[16]. Prędkość projektowa wynosiła 16 węzłów, ale na próbach odbiorczych rozwinięto maksymalnie 15,8 węzła[2] (według innych źródeł, 15,6 w[16]). Podczas normalnej eksploatacji okręt osiągał 15 węzłów[16].

Początkowo okręt projektowano z nowocześniejszymi kotłami wodnorurkowymi Belleville’a, lecz ministerstwo morskie zdecydowało zamienić je na starsze kotły cylindryczne (płomieniówkowe)[25]. Cztery z ośmiu kotłów były pierwotnie opalane mazutem zamiast węglem, co było bardziej perspektywicznym rozwiązaniem, po raz pierwszym zastosowanym na rosyjskim dużym okręcie. Doświadczenia okazały się pozytywne, lecz z powodu trudniejszej obsługi niedopracowanej instalacji i wymagania wykwalifikowanej obsady, zimą 1904/1905, przerobiono je na klasyczne opalanie węglowe[25][16].

Wyposażenie, załoga i inne

[edytuj | edytuj kod]

Na maszcie dziobowym znajdowała się platforma z dwoma lub trzema reflektorami (przeniesiona niżej w pierwszym okresie służby), a u podstawy masztu rufowego znajdowała się platforma z parą reflektorów[15]. W 1911 roku pancernik wyposażono w radiostację Marconi o mocy 2 kW i zasięgu do 200 mil morskich[15].

Załoga składała się początkowo z 633 ludzi, w tym 27 oficerów, w 1916-1917 roku doszła do 835-852 osób, w tym 21-24 oficerów[2].

Ocena

[edytuj | edytuj kod]

Okręt nie był uważany za udany, głównie z powodu narzuconego ograniczenia wielkości, przekładającego się na słabsze uzbrojenie w porównaniu z większością pancerników[1]. Przy tym, jego koszt budowy okazał się niewiele mniejszy od zwykłych pancerników. Szczególnie użycie jako głównego uzbrojenia dział kalibru 254 mm, o mniejszej przebijalności i donośności od typowych dział 305 mm, uważane jest z perspektywy za błąd[26]. Z uwagi na różnice w balistyce, uniemożliwiało to w przypadku „Rostisława” stosowanie scentralizowanego kierowania ogniem pancerników, wprowadzonego po wojnie rosyjsko-japońskiej[26]. We flocie rosyjskiej takie uzbrojenie posiadały jeszcze tylko pancerniki typu Pierieswiet, łączące cechy pancerników i krążowników pancernych, i pancerniki obrony wybrzeża typu Admirał Sieniawin. Pancernik miał znaczne przeciążenie w stosunku do wyporności projektowej, które było typowym problemem rosyjskich dużych okrętów, ale na „Rostisławie” osiągało wartość aż 1946 ton (w 1907 roku)[27]. Powodowało ono wzrost zanurzenia o 0,94 m i w konsekwencji skrycie się prawie całego głównego pasa pancernego pod wodą[27]. Mimo to, zanurzenie pozostawało mniejsze o około metr od zwykłych pancerników[13]. Pomimo niedostatków, „Rostisław” był piątym co do wartości bojowej pancernikiem Floty Czarnomorskiej w chwili wybuchu wojny i mógł być włączany w skład eskadry, służąc aktywnie podczas wojny[28]. Wyrażona jest w piśmiennictwie także nie uzasadniona bliżej opinia, że „Rostisław” okazał się jedną z bardziej przemyślanych konstrukcji swoich czasów[4]. Jej autor pisze, że był on jednym z najlepszych pancerników Floty Czarnomorskiej, jednakże wydaje się, że to stwierdzenie odnosi raczej do wartościowej służby podczas wojny jako okrętu wsparcia artyleryjskiego[29].

Służba

[edytuj | edytuj kod]
„Rostisław” w późniejszym szarym malowaniu
„Rostisław” i okręt podwodny „Karas'” (bliźniak zatopionej w kolizji „Kambali”)

Przed I wojną światową

[edytuj | edytuj kod]

1 maja 1900 roku dowódcą okrętu został wielki książę Aleksander (był to pierwszy przypadek objęcia zwykłego dowództwa okrętu przez członka rodziny carskiej; jako miczman służył wówczas na „Rostisławie” także wielki książę Cyryl)[12]. W lecie tego roku pancernik w składzie Eskadry Ćwiczebnej odbył pierwszy dalszy rejs do Konstantynopola[30]. Następnie brał udział w dalszych rejsach szkolnych i manewrach floty. W wojnie japońsko-rosyjskiej okręty Floty Czarnomorskiej nie brały udziału, jednakże uczestniczyła w niej część marynarzy „Rostisława”, jako uzupełnienia dla I i II Eskadry Oceanu Spokojnego[31].

Podczas wydarzeń rewolucyjnych 1905 roku, „Rostisław” został w czerwcu wysłany wraz z eskadrą czterech pancerników pod Odessę w próbie przechwycenia zrewoltowanego pancernika „Potiomkin”, jako okręt flagowy wiceadmirała Krigera[32]. W trakcie spotkania 17 czerwca, nazwanego później przez historiografię radziecką „niemym bojem”, przywódcy buntowników podjęli niezdecydowaną próbę staranowania „Rostisława”, ostatecznie jednak zaniechaną i zakończoną przejściem „Potiomkina” przez szyk eskadry rządowej[32]. Okręty obu stron rozeszły się następnie bez otwierania ognia[24]. W ogólnej atmosferze rewolucyjnej panującej wówczas w Rosji, również na „Rostisławie”, stojącym następnie w Sewastopolu, marynarze podejmowali próby przejęcia kontroli nad okrętem i podnosili czerwoną flagę, lecz ostatecznie nie wypowiedzieli posłuszeństwa dowództwu[24]. Pancernik natomiast wziął udział w listopadzie w „rozstrzelaniu” w porcie w Sewastopolu zrewoltowanego krążownika „Oczakow” (wystrzeliwując dwa pociski 254 mm i 7 pocisków 152 mm) oraz niszczyciela „Swiriepyj” (7 pocisków 152 mm)[24].

Po zakończeniu wojny z Japonią, „Rostisław” posłużył do wypracowywania nowych metod skutecznego strzelania Floty Czarnomorskiej na maksymalne odległości, wykorzystując wnioski z wojny[33]. W 1907 roku zdjęto dla odciążenia nadwodne aparaty torpedowe, a także jeden kuter parowy zastąpiono motorowym; nie podjęto mimo to proponowanych dalej idących kroków w celu zmniejszenia przeciążenia okrętu (jak demontaż dział 47 mm, kotłów pomocniczych i rufowego masztu)[24].

W październiku 1907 roku pancerniki eskadrowe (eskadriennyj bronienosjec), w tym „Rostisława”, przeklasyfikowano na okręty liniowe (liniejnyj korabl)[34]. Podczas ćwiczeń 29 maja 1909 roku, przed północą, „Rostisław” staranował i zatopił w kolizji przed Sewastopolem okręt podwodny „Kambała”[34]. Pancernik przystąpił od razu do akcji ratunkowej, lokalizując okręt podwodny na głębokości 57 m i wysyłając na ochotnika nurka na taką głębokość, lecz 21 osób załogi okrętu podwodnego od razu zginęło po kolizji[34]. Dowódca „Rostisława” Andriej Sapsaj został uwolniony z zarzutów[34]. W 1910 roku „Rostisław” wraz z pancernikami „Pantielejmon” i „Tri Swiatitiela” utworzyły brygadę okrętów liniowych floty czynnej Morza Czarnego[35].

We wrześniu 1911 roku „Rostisław” w składzie brygady pancerników odbył wizytę w Rumunii. W drodze powrotnej „Pantielejmon” i „Jewstafij” weszły na mieliznę pod Konstancą; „Rostisław” uniknął tego losu, lecz samodzielnie również nie dostrzegł błędu nawigacyjnego flagowych nawigatorów[28]. We wrześniu 1912 roku „Rostisław” przeszedł do I rezerwy, zastąpiony w brygadzie przez wyremontowany „Tri Swiatitiela”[28]. W październiku 1912 roku jednakże wszedł w skład międzynarodowej eskadry, której zadaniem była ochrona europejskich poselstw w Konstantynopolu w związku z wojną bałkańską (okrętem flagowym był francuski krążownik „Léon Gambetta”; z rosyjskich okrętów był w niej także krążownik „Kaguł” i kanonierki)[22]. W ten sposób „Rostisław” stał się jedynym rosyjskim czarnomorskim pancernikiem, który reprezentował interesy Rosji poza samym Morzem Czarnym[10]. W skład eskadry wchodził także późniejszy przeciwnik rosyjskich pancerników – niemiecki krążownik liniowy „Goeben”[22]. 29 stycznia 1913 roku doszło do incydentu międzynarodowego, kiedy odłamki przypadkowo odpalonego z pancernika pocisku kalibru 47 mm trafiły w koszary gwardii sułtańskiej (bez ofiar)[22]. Po powrocie do Sewastopola, 9 sierpnia pancernik brał udział w uroczystych obchodach 300-lecia panowania Romanowów i był wizytowany przez cara. Zimą 1913/1914 pancernik przeszedł remont, połączony z ulepszeniem przyrządów celowniczych dział i ponownym montażem sieci przeciwtorpedowych[36]. Następnie, wraz z pancernikiem „Sinop” został przydzielony do rezerwowej brygady okrętów liniowych, która we wrześniu 1914 roku została przekształcona w 2. Brygadę Okrętów Liniowych (wraz z „Tri Swiatitiela”)[36].

I wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]
W nawiasach daty nowego porządku
„Rostisław” i niszczyciel „Zwonkij”
„Rostisław” ostrzeliwujący tureckie pozycje 15 marca 1915 roku
„Rostisław” i „Tri Swiatitiela” (w głębi)

Po wybuchu I wojny światowej, 5 sierpnia 1914 roku dowódcą „Rostisława” został Polak, kapitan I rangi Kazimierz Porębski[37]. Wkrótce po rozpoczęciu działań wojennych między Rosją a Turcją, pancernik wziął udział w pierwszej akcji floty rosyjskiej, osłaniając akcję stawiania min pod Bosforem 22 października (4 listopada) 1914 roku[37]. W drodze powrotnej „Rostisław” i krążownik „Kaguł” pod osłoną eskadry zbombardowały 24 października (6 listopada) port w Zonguldaku, będącym centrum wydobycia i przeładunku węgla w Turcji, co zarazem stanowiło pierwszy ostrzał pozycji tureckich[37]. Wystrzelono 25 pocisków 254 mm i, razem z „Kagułem”, 226 pocisków 152 mm[38]. 5 (18) listopada doszło do potyczki koło przylądka Sarycz z niemieckim krążownikiem liniowym „Goeben” i krążownikiem lekkim „Breslau” (występującymi pod banderą turecką jako „Yavuz Sultan Selim” i „Midilli”), lecz „Rostisław” jako ostatni w szyku, z powodu mgły, nie ostrzeliwał „Goebena”, natomiast wystrzelił dwa pociski 254 mm i 6 kalibru 152 mm do krążownika „Midilli”, nie uzyskując trafienia[37]. Sam nie odniósł uszkodzeń, jedynie upadły obok niego dwa pociski 280 mm[37]. W kolejnych miesiącach brał on udział w dalszych akcjach floty, która między innymi 28 marca, 25 kwietnia, 2 i 3 maja (nowego stylu) ostrzeliwała tureckie umocnienia na północ od Bosforu, jako demonstracja towarzysząca kampanii dardanelskiej państw ententy[39].

„Rostisław” wziął również udział w kolejnym starciu z „Goebenem” pod Bosforem 27 kwietnia (10 maja) 1915 roku, kiedy to wraz z „Jewstafim” i „Ioannem Złatoustym” stanowił grupę osłony okrętów bombardujących tureckie pozycje. „Goeben” zaskoczył i rozpoczął ostrzał słabszego zespołu rosyjskich okrętów, jednakże w toku starcia zdołały dołączyć pancerniki „Pantielejmon” i „Tri Swiatitiela”, wchodząc na miejsce w szyku torowym przed ostatnim „Rostisławem” i skutecznie ostrzeliwując nieprzyjacielski okręt, który odstąpił[40]. „Rostisław” pod dowództwem Porębskiego[f], dysponujący najsłabszymi armatami, nie brał udziału w ostrzale, żeby nie przeszkadzać w korygowaniu ognia armat 305 mm pozostałych pancerników[40].

Od początku 1916 roku „Rostisław” był okrętem flagowym oddziału batumskiego, wspierającego oddziały lądowe nacierające na terytorium tureckie z rejonu Batumi (w jego skład wchodziły ponadto kanonierki „Kubaniec”, „Doniec” i niszczyciele)[41]. Między innymi, 5 lutego 1916 roku, wspierając natarcie rosyjskie, okręt wystrzelił 94 pociski 254 mm, 303 – 152 mm i 29 – 75 mm, a 1 kwietnia 1916 roku – 540 pocisków 152 mm[42]. W toku działań wysadzono taktyczny desant, który doprowadził do zdobycia 7 marca portu Rize. W efekcie działań wojsk rosyjskich wspieranych przez „Rostisława” i później także „Pantielejmona”, 2 kwietnia 1916 roku Turcy opuścili Trapezunt[42].

Od września 1916 roku, po przystąpieniu do wojny Rumunii, „Rostisław” bazował w Konstancy, osłaniając port i rosyjskie konwoje z wojskiem do Rumunii[43]. Był w tym czasie atakowany mało skutecznie przez lotnictwo niemieckie (jedna z bomb wybuchająca przy wieży rufowej raniła 16 członków załogi) oraz ostrzeliwał pozycje lądowe[43]. Z Konstancy, ostrzeliwanej już przez podchodzące wrogie wojska, „Rostisław” odszedł 9 października 1916 roku[43]. Od końca 1916 do stycznia 1917 roku pancernik ponownie bazował w Batumi[19].

Z uwagi na działania w obszarach przybrzeżnych, w 1916 roku planowano zamontować na kadłubie „Rostisława” wzorem brytyjskich monitorów zewnętrzne kesony, mające zwiększyć odporność przeciw minom, lecz ostatecznie, mimo ich wykonania, w sierpniu 1916 roku minister morski I. Grigorowicz zdecydował o odłożeniu ich montażu[19]. Rozważano dodanie dwóch pojedynczych armat 152 mm na pokładzie każdej z burt, lecz również nie zostało to zrealizowane[19]. Przeprowadzono jedynie parę mniejszych modernizacji, m.in. polepszono pod koniec roku ochronę wieży dowodzenia[19]. Zamierzano też zdjąć ciężki nieużywany już bojowy mars z masztu i zamontować lżejszy maszt (nie jest jasne, czy to wykonano)[19].

Okres rewolucji i wojna domowa

[edytuj | edytuj kod]

Po rewolucji lutowej w 1917 roku i związanych z nią przemianach politycznych nastąpiło rozprzężenie i rozpolitykowanie w armii rosyjskiej. Okręty Floty Czarnomorskiej, w odróżnieniu od Floty Bałtyckiej, zachowały mimo to zdolność bojową, a jedynie powołano na nich marynarskie komitety okrętowe, które brały udział w administracji[44]. Dowódcą okrętu był wówczas komandor Fiodor Stark. „Rostisław” nie był już w tym okresie używany do zadań bojowych, a jedynie we wrześniu – październiku odbył ostatni rejs do Batumi, jako okręt flagowy zespołu batumskiego[45]. Po bolszewickiej rewolucji październikowej dyscyplina zaczęła spadać i część załogi opuściła okręt[45]. Dopiero 22-24 lutego 1918 roku doszło w Sewastopolu do ekscesów i rozruchów, wspieranych przez komunizujących marynarzy[45].

Pozostała na pancerniku część załogi przeszła w kwietniu na inne czynne okręty, odchodząc z nimi do Noworosyjska, a „Rostisław” został porzucony w Sewastopolu, gdzie został przejęty przez oddziały niemieckie zajmujące miasto 30 kwietnia 1918 roku (starego stylu)[46]. Pomimo zawieszenia bandery niemieckiej, okręt nie został przez nich przyjęty do służby[29]. W listopadzie 1918 roku, w związku z zakończeniem wojny światowej, stojące tam okręty zostały przekazane wojskom brytyjskim. W kwietniu 1919 roku Brytyjczycy, opuszczając Sewastopol, wysadzili w powietrze cylindry maszyn pozostawionych okrętów, w tym „Rostisława”, żeby nie mogły zostać wykorzystane przez zajmujących miasto bolszewików[46].

W czerwcu 1919 roku Sewastopol został odbity przez białych od bolszewików. „Rostisław” został zamieniony w pływającą baterię bez napędu i przebazowany do Kerczu, gdzie ochraniał Cieśninę Kerczeńską i ostrzeliwał pozycje bolszewików na Półwyspie Tamańskim[47]. Podczas ewakuacji białych z Krymu, „Rostisław” został samozatopiony 16 listopada 1920 roku w Cieśninie Kerczeńskiej, w celu zablokowania komunikacji bolszewików z Morza Azowskiego, osiadając na dnie z pokładem nad wodą z powodu małej głębokości[48][29]. Zamiar zatarasowania toru wodnego się mimo to nie powiódł[29].

Po zakończeniu wojny domowej władze radzieckie planowały podnieść wrak, znajdujący się w rejonie pozycji 45°25′N 36°37′E/45,416667 36,616667[49]. W lecie 1927 roku rozpoczęto prace zmierzające do zbudowania koferdamu wokół okrętu, lecz sztormowa pogoda uniemożliwiła prace[49] (według innych źródeł, próby podniesienia uniemożliwione przez pogodę miały miejsce w 1924 roku[29]). W marcu 1928 roku kadłub został uszkodzony przez lód i zrezygnowano z próby podniesienia[49][29]. W 1930 roku przedsiębiorstwo robót podwodnych EPRON zdemontowało uzbrojenie i elementy nadbudówek, a kadłub następnie zapadł się w grunt[49]. Zdemontowano również inne wartościowe elementy[29]. Fragment pancerza eksponowany jest w Kerczeńskim Muzeum Historyczno-Archeologicznym[49].

Na pokładzie „Rostisława” – wieża dział 152 mm

Lista dowódców

[edytuj | edytuj kod]
Lista dowódców[50]
Imię i nazwisko od do uwagi
Aleksandr Spickij 13 stycznia 1897 1899
wielki książę Aleksander 1900 1903
Jewgienij Rogula 1 stycznia 1903 1905
Władimir Litwinow 1905 1906
Dmitrij Pietrow 2 października 1906 1908
Andriej Sapsaj 3 marca 1908 1910
Andriej Pokrowski 1910 1911
Michaił Sablin – 1912–1914 1912 1914
Kazimierz Porębski 1914 1914 do 1915 wg innych źródeł[40]
Iwan Kuzniecow 24 grudnia 1914 ?
Nikołaj Sawinski 1916 1916
Fiodor Stark 21 listopada 1916 1918
Michaił Dombrowski październik 1920

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Źródła zachodnie podają kaliber 18 cali (457 mm) (np. Jane’s Fighting Ships 1909 w Mielnikow 2006 ↓, s. 27, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 182), jednakże torpedy kalibru 450 mm przyjęto na uzbrojenie we flocie rosyjskiej dopiero w 1904 roku, wcześniej standardowe były kalibru 381 mm, kilku modeli (W.N. Gazienko: Torpiednyje katiera. Illustrirowannyj sprawocznik, Moskwa, 2002, s. 20-24, ros.). Glock 2010 ↓, s. 65 przypuszcza, że „prawdopodobnie” dwie pozostawione wyrzutnie zastąpiono wyrzutniami kalibru 450 mm.
  2. ↑ Według starej pisowni: Ростиславъ (Mielnikow 2006 ↓, s. 46).
  3. ↑ Glock 2010 ↓, s. 62 – do przejęcia włoskiego „Giulio Cesare” (jako „Noworosyjsk”).
  4. ↑ Rocznik floty T.A. Brassey (red.) The Naval Annual 1902, Portsmouth: 1902, s. 251 podaje tylko 4 działa „1,5-calowe” oraz 2 karabiny maszynowe, natomiast publikacja rosyjska z okresu po 1905 roku nie wymieniała działek 37 mm, a jedynie 4 karabiny maszynowe (Mielnikow 2006 ↓, s. 46). Rocznik Jane’s Fighting Ships z 1909 roku podawał jednak nadal jako uzbrojenie 4 działa 1-funtowe (37 mm) (Mielnikow 2006 ↓, s. 27).
  5. ↑ Brak potwierdzenia opancerzenia kazamat w rosyjskim wydawnictwie z epoki przedrukowanym w Mielnikow 2006 ↓, s. 46, ponadto stanowiska dział 47 mm nie były na ogół opancerzone.
  6. ↑ Według Kozłow 2003 ↓, s. 23-24, dowódcą „Rostisława” podczas bitwy był Kazimierz Porębski, jednakże Mielnikow 2006 ↓, s. 45 podaje, że Porębski dowodził nim w 1914 roku, a od 24 grudnia 1914 roku do niewiadomej daty dowódcą był Iwan Kuzniecow.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d J.W. Apalkow (Ю.В. Апальков), Rossijskij Impieratorskij Fłot 1914-1917 gg., Morskaja Kollekcja nr 4/1998 (ros.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Mielnikow 2006 ↓, s. 11.
  3. ↑ a b c d e Mielnikow 2006 ↓, s. 3-4.
  4. ↑ a b Glock 2010 ↓, s. 60-61.
  5. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 7-9.
  6. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 5.
  7. ↑ a b c d e f g h i Mielnikow 2006 ↓, s. 9.
  8. ↑ A.J. Car'kow. «Tri Swiatitiela». Szestoj czornomorskij bronienosjec. „Morskaja Kollekcyja”. 4(187), 2015 (ros.). s. 5-6.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m Glock 2010 ↓, s. 65.
  10. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 2.
  11. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 10.
  12. ↑ a b c Mielnikow 2006 ↓, s. 11-13.
  13. ↑ a b Glock 2010 ↓, s. 62.
  14. ↑ a b c d e Mielnikow 2006 ↓, s. 6 (rysunek).
  15. ↑ a b c d e f Glock 2010 ↓, s. 66.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Glock 2010 ↓, s. 64.
  17. ↑ a b c d e f g h i Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 182
  18. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 7.
  19. ↑ a b c d e f Mielnikow 2006 ↓, s. 39-40.
  20. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 46 (przedrukowane rosyjskie wydawnictwo z początku XX wieku).
  21. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 11, 29, 46.
  22. ↑ a b c d Mielnikow 2006 ↓, s. 29-30.
  23. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 9, 14.
  24. ↑ a b c d e Mielnikow 2006 ↓, s. 22-23.
  25. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 8-9, 21.
  26. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 5-8.
  27. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 22.
  28. ↑ a b c Mielnikow 2006 ↓, s. 28.
  29. ↑ a b c d e f g Glock 2010 ↓, s. 71.
  30. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 12.
  31. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 19.
  32. ↑ a b Władimir Szygin. Miatież bronienosca «Kniaz' Potiomkin-Tawriczeskij». Prawda i wymysieł. Moskwa: Wiecze, 2014. (ros.). s. 211-215.
  33. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 23.
  34. ↑ a b c d Mielnikow 2006 ↓, s. 25-26.
  35. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 26-27.
  36. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 31.
  37. ↑ a b c d e Trawicki 2006 ↓, s. 72.
  38. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 32.
  39. ↑ Kozłow 2003 ↓, s. 17.
  40. ↑ a b c Kozłow 2003 ↓, s. 23-26.
  41. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 36.
  42. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 37.
  43. ↑ a b c Mielnikow 2006 ↓, s. 38.
  44. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 41.
  45. ↑ a b c Mielnikow 2006 ↓, s. 42-44.
  46. ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 44.
  47. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 47.
  48. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 44, 47.
  49. ↑ a b c d e 2. Линейный корабль "Ростислав". wreck.ru. [dostęp 2017-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-13)]. (ros.).
  50. ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 45.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Michał Glock. Rostisław. Najmniejszy pancernik Floty Czarnomorskiej. „Morze, Statki i Okręty”. 10/2010. XV (106), s. 60-71, październik 2010. ISSN 1426-529X. 
  • Rafaił M. Mielnikow: Eskadriennyj bronienosjec Rostisław (1893-1920). Sankt Petersburg: M.A. Leonow, 2006, seria: Korabli i Srażenija. ISBN 5-90223-634-7. (ros.).
  • Denis Kozłow. Boj u Bosfora. „FłotoMaster”, s. 16-27, 4/ 2003. (ros.). 
  • Lech Trawicki. Okręty kontradmirała Kazimierza Porębskiego. Wiek pary – czas wojny. „Morze, Statki i Okręty”. 56, s. 68-73, marzec-kwiecień 2/ 2006. 
  • Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
Typy rosyjskich okrętów z okresu I wojny światowej
Drednoty
Krążowniki liniowe
Okręty liniowe
Krążowniki pancerne
Krążowniki pancernopokładowe
Krążowniki lekkie
Niszczyciele
Torpedowce
Okręty podwodne
Kanonierki
Stawiacze min
Trałowce
Transportowce wodnosamolotów

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj okręt pojedynczy (unikatowy)
  2. ↑ a b c d e f g budowa anulowana/projekt
  3. ↑ okręt zdobyczny
  4. ↑ a b ukończone po I wojnie światowej
  5. ↑ a b c d e przebudowa
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rostisław_(1896)&oldid=75030462”