Dezydery Chłapowski: Różnice pomiędzy wersjami

Dezydery Adam Chłapowski
	; Dezydery Chłapowski w mundurze generalskim z okresu Powstania Listopadowego
	; Dryja, odmiana barona cesarstwa
Rodzina	Józefa Grudzińska; (szwagierka); Wacław Gutakowski; (mąż Józefy); Joanna Grudzińska; (szwagierka); Konstanty Pawłowicz Romanow; (mąż Joanny)
Data i miejsce urodzenia	23 maja 1788 ; Turew
Data śmierci	27 marca 1879
Ojciec	Józef Chłapowski
Matka	Urszula Moszczeńska
Żona	Antonina Grudzińska

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 15:01, 31 maj 2016

Dezydery Adam Chłapowski herbu Dryja (ur. 23 maja 1788, zm. 27 marca 1879) – polski generał, działacz gospodarczy, prekursor pracy organicznej.

Biografia

Urodził się 23 maja 1788 we wsi Turew (dawniej Turwia). Jego ojcem był starosta kościański Józef Chłapowski, a matką Urszula z domu Moszczeńska, wojewodzianka inowrocławska. Jako guwernera miał francuskiego emigranta księdza Steinhoffa. Naukę rozpoczął w kolegium pijarów w Rydzynie, a następnie na francuskiej pensji w Berlinie. W wieku 14 lat ojciec umieścił go w pułku dragonów pruskich generała Bruesewitza, stacjonującego w Wielkopolsce. Jednocześnie młody żołnierz uczył się w instytucie oficerów inspekcji berlińskiej, który ukończył w 1805 uzyskując promocję na porucznika. Wystarał się o zwolnienie z udziału w wojnie z Francją w 1806.

Po zajęciu Berlina przez Francuzów wyjechał do Poznania. Tu wstąpił do stuosobowej gwardii honorowej cesarza Napoleona utworzonej przez okoliczną szlachtę po powstaniu wielkopolskim 1806 roku pod dowództwem Umińskiego. W tym okresie zyskał sobie względy u Napoleona, który mianował go porucznikiem. Podczas kampanii w 1807 walczył w kompanii woltyżerów w 9 pułku piechoty dowodzonym przez generała ks. Antoniego Pawła Sułkowskiego sformowanym w Gnieźnie. Odznaczony po bitwie pod Tczewem, jako dowódca półkompanii, krzyżem Virtuti Militari i Legią Honorową. Podczas oblegania Gdańska trafił do niewoli pruskiej.

Po pokoju w Tylży i powrocie z Rygi, gdzie był internowany, awansowano go (1 sierpnia) na kapitana i przydzielono jako adiutanta generała Jana Henryka Dąbrowskiego. W lutym 1808 został wezwany do Paryża, gdzie został oficerem ordynansowym Napoleona. Podczas tego pobytu ukończył studia wojskowe na paryskiej szkole politechnicznej. Egzaminy końcowe zdawał przed generałem Bertrandem. U boku Napoleona przeszedł kampanie: hiszpańską i austriacką. Za udział w bitwie pod Ratyzboną nadano mu tytuł barona cesarstwa. W styczniu 1811 został mianowany szefem szwadronu polskiego 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej. Z nim odbył kampanię moskiewską (1812) i saską (1813). W trakcie tej ostatniej, w Dreźnie, poprosił o dymisję, którą uzyskał 19 czerwca. Decyzja była spowodowana rozgoryczeniem Chłapowskiego wobec postawy Napoleona względem Polski (planów oddania Księstwa Warszawskiego carowi w zamian za pokój) oraz trudami przebytych kampanii. Wśród weteranów napoleońskich przysporzyła mu jednak złej sławy i oskarżeń o dezercję. Jako pułkownik w stanie spoczynku wyjechał do Paryża. Po abdykacji Napoleona udał się do Wielkiej Brytanii. W czasie "stu dni Napoleona" przez Paryż powrócił do Wielkopolski (1815).

Osiadł w rodzinnej Turwi, którą wraz z Rąbiniem odkupił od zadłużonego ojca utracjusza i następnie uporządkował majątek i rozpoczął wprowadzanie nowoczesnej gospodarki. Aby pogłębić swoją wiedzę ponownie udał się w podróż do Anglii (1818-1819), gdzie między innymi praktykował pracując fizycznie w gospodarstwie. Po powrocie wprowadził rozwiązania podpatrzone w Anglii. Dzięki temu w ciągu 15 lat spłacił długi, a majątek w Turwi stał się w krótkim czasie jednym z najlepszych gospodarstw w Wielkim Księstwie Poznańskim. Chłapowski m.in. wprowadził płodozmian zamiast trójpolówki, używał żelaznego pługa i siał wzbogacającą glebę koniczynę. Sprawiło to, że Chłapowski był jednym z zaproszonych na konferencję w Berlinie, gdzie opracowano plan uwłaszczenia chłopów w Wielkim Księstwie. Sam ze swojej strony przeznaczył część swoich gruntów do parcelacji między chłopów. W 1821 ożenił się z Antoniną z Grudzińskich, siostrą księżny łowickiej Joanny, żony wielkiego księcia Konstantego. Był deputowanym ze stanu rycerskiego z powiatu kościańskiego na sejm prowincjonalny Wielkiego Księstwa Poznańskiego w 1827^[1] i w 1830 roku^[2]. Był współzałożycielem i działaczem Ziemstwa Kredytowego oraz Towarzystwa ubezpieczeń od ognia.

W momencie wybuchu powstania listopadowego przywdział ponownie mundur i przekroczył granicę, zgłaszając się do polskiego wojska powstańczego. Opracował śmiały i interesujący plan ofensywny działań, obejmujący m.in. zdobycie Brześcia nad Bugiem, lecz nie został on zaaprobowany przez dyktatora powstania Józefa Chłopickiego, preferującego defensywną taktykę. Dopiero po odsunięciu Chłopickiego Chłapowski otrzymał dowództwo brygady. Wziął udział w bitwie pod Grochowem, w której sam stanął na czele szarży kawalerii powstrzymującej rosyjską piechotę po wycofaniu polskiej piechoty. Następnie pod komendą nieudolnego generała Antoniego Giełguda wziął udział w wyprawie na Litwę, podczas której został awansowany do stopnia generała brygady. Mimo szeregu drobnych zwycięstw, niezdecydowanie Giełguda co do ofensywnych planów Chłapowskiego szybkiego ataku na Wilno przed nadejściem większych sił rosyjskich doprowadziło do klęski wyprawy na Litwę. Decyzją Rady Narodowej Chłapowski został w końcu awansowany do stopnia generała dywizji i powierzono mu naczelne dowództwo na Litwie, lecz nie dotarła ona na czas (Chłapowski dowiedział się o niej dopiero w Prusach). Oddział został zmuszony do przekroczenia granicy prusko-rosyjskiej, gdzie Chłapowski jako poddany pruski został skazany na rok więzienia. Uniknął konfiskaty majątku, zamienionej na wysoką grzywnę. Karę odbył w twierdzy w Szczecinie, gdzie napisał podręcznik O rolnictwie.

Po wyjściu na wolność powrócił do Turwi. Związał się wówczas politycznie ze swoim byłym podkomendnym Karolem Marcinkowskim. W latach 1838-1845 współpracował z Przewodnikiem Rolniczo-Przemysłowym, do którego pisał artykuły o tematyce rolniczej. Miał zamiar założyć Akademię Rolniczą, do czego krokiem było kształcenie licznych praktykantów w turewskim majątku. Byli wśród nich późniejsi działacze tacy jak Maksymilian Jackowski. Był również współzałożycielem i wydawcą Przeglądu Poznańskiego i Szkółki Niedzielnej. Całokształtem swojej działalności kładł podstawy pracy organicznej, tym samym opierając się germanizacji. Wspierał przedsięwzięcia jak Bazar Poznański i Towarzystwo Pomocy Naukowej oraz towarzystwa kredytowe. Był posłem do sejmu krajowego.

Podczas powstania wielkopolskiego 1848 roku w swoim powiecie organizował oddziały powstańcze. Po upadku Wiosny Ludów został członkiem izby wyższej pruskiego parlamentu, Izby Panów.

Pomimo swojej surowości i katolickich poglądów, które zniechęcały do niego niektórych liberałów, jego dokonania sprawiły, że był osobą powszechnie poważaną, o dużym wpływie na społeczność Wielkopolski. Zmarł 27 marca 1879, a pochowany został w Rąbiniu obok miejscowego kościoła. W roku 1899 jego syn, Kazimierz, wydał pamiętniki ojca.

Od 25 kwietnia 2014 roku gen. dyw. Dezydery Chłapowski jest patronem Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych w Wędrzynie^[3].

Wybrane publikacje

Memoirs of a Polish Lancer, Chicago 1992, ISBN 0-9626655-3-3
O rolnictwie, Poznań 1843, druk Walentego Stefańskiego
Wojny napoleońskie 1806-1813. Cz.1, Poznań 1899.
Wojna roku 1830-1831. Cz.2, Poznań 1899.

↑ Stanisław Karwowski, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego t. I 1815-1852,Poznań 1918 s. 78.
↑ Stanisław Karwowski, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego t. I 1815-1852, Poznań 1918 s. 96.
↑ Decyzja Nr 147/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 kwietnia 2014 r. w sprawie przejęcia dziedzictwa tradycji i nadania imienia patrona oraz ustanowienia Święta Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych w Wędrzynie, Dz. Urz. Ministra Obrony Narodowej z 2014 r., poz. 134.

Bibliografia

Krzysztof Morawski, Wspomnienia z Turwi, Kraków 1981
Walerian Kalinka, Jenerał Dezydery Chłapowski, Poznań 1885, nakładem księgarni J. Leitgebera i spółki
Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.) Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa-Poznań 1983, PWN ISBN 83-01-02722-3
Andrzej Syta, Generał Dezydery Chłapowski 1788-1879, Warszawa 1971.
Henryk Florkowski, Dzieło generała z Turwi, Kościan 1979.
Zdzisław Grot, Dezydery Chłapowski i Franciszek Morawski generałowie powstania listopadowego, Kościan 1980.

Literatura dodatkowa

Adam Skałkowski: Chłapowski Dezydery. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 299–302. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0

[1] Stanisław Karwowski, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego t. I 1815-1852,Poznań 1918 s. 78.

[2] Stanisław Karwowski, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego t. I 1815-1852, Poznań 1918 s. 96.

[3] Decyzja Nr 147/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 kwietnia 2014 r. w sprawie przejęcia dziedzictwa tradycji i nadania imienia patrona oraz ustanowienia Święta Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych w Wędrzynie, Dz. Urz. Ministra Obrony Narodowej z 2014 r., poz. 134.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 33: / Linia 33: @@
 [[Plik:Napoleon at Ratisbone.JPG|thumb|left|300px|Napoleon ranny pod Ratyzboną, mal. C. Gautherol. Chłapowski, w mundurze [[1 Pułk Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej|szwoleżera]], widoczny po prawej]]
 Po [[Pokój w Tylży|pokoju w Tylży]] i powrocie z [[Ryga|Rygi]], gdzie był internowany, awansowano go (1 sierpnia) na [[Kapitan (ranga)|kapitana]] i przydzielono jako [[adiutant]]a generała [[Jan Henryk Dąbrowski|Jana Henryka Dąbrowskiego]]. W lutym [[1808]] został wezwany do [[Paryż]]a, gdzie został oficerem [[ordynans]]owym Napoleona. Podczas tego pobytu ukończył studia wojskowe na paryskiej szkole politechnicznej. Egzaminy końcowe zdawał przed generałem [[Henri Gatien Bertrand|Bertrandem]]. U boku Napoleona przeszedł kampanie: hiszpańską i austriacką. Za udział w bitwie pod Ratyzboną nadano mu tytuł [[baron]]a cesarstwa. W styczniu [[1811]] został mianowany szefem szwadronu polskiego [[1 Pułk Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej|1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej]]. Z nim odbył kampanię moskiewską ([[1812]]) i saską ([[1813]]). W trakcie tej ostatniej, w Dreźnie, poprosił o dymisję, którą uzyskał [[19 czerwca]]. Decyzja była spowodowana rozgoryczeniem Chłapowskiego wobec postawy Napoleona względem Polski (planów oddania [[Księstwo Warszawskie|Księstwa Warszawskiego]] [[carat|carowi]] w zamian za pokój) oraz trudami przebytych kampanii. Wśród weteranów napoleońskich przysporzyła mu jednak złej sławy i oskarżeń o dezercję. Jako [[pułkownik]] w stanie spoczynku wyjechał do Paryża. Po abdykacji Napoleona udał się do [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]]. W czasie "[[100 dni Napoleona|stu dni Napoleona]]" przez Paryż powrócił do Wielkopolski ([[1815]]).
+[[Plik:Dezydery Chlapowski.jpg|thumb|Dezydery Chłapowski jako oficer sztabowy Napoleona]]
 Osiadł w rodzinnej Turwi, którą wraz z [[Rąbiń|Rąbiniem]] odkupił od zadłużonego ojca utracjusza i następnie uporządkował majątek i rozpoczął wprowadzanie nowoczesnej gospodarki. Aby pogłębić swoją wiedzę ponownie udał się w podróż do [[Anglia|Anglii]] ([[1818]]-[[1819]]), gdzie między innymi praktykował pracując fizycznie w gospodarstwie. Po powrocie wprowadził rozwiązania podpatrzone w Anglii. Dzięki temu w ciągu 15 lat spłacił długi, a majątek w Turwi stał się w krótkim czasie jednym z najlepszych gospodarstw w [[Wielkie Księstwo Poznańskie|Wielkim Księstwie Poznańskim]]. Chłapowski m.in. wprowadził [[płodozmian]] zamiast [[trójpolówka|trójpolówki]], używał żelaznego [[pług]]a i siał wzbogacającą glebę [[koniczyna|koniczynę]]. Sprawiło to, że Chłapowski był jednym z zaproszonych na konferencję w Berlinie, gdzie opracowano plan uwłaszczenia chłopów w Wielkim Księstwie. Sam ze swojej strony przeznaczył część swoich gruntów do parcelacji między chłopów. W [[1821]] ożenił się z Antoniną z Grudzińskich, siostrą księżny łowickiej [[Joanna Grudzińska|Joanny]], żony wielkiego księcia [[Konstanty Romanow (1779–1831)|Konstantego]]. Był deputowanym ze stanu rycerskiego z powiatu kościańskiego na [[Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego|sejm prowincjonalny Wielkiego Księstwa Poznańskiego]] w 1827<ref>Stanisław Karwowski, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego t. I 1815-1852,Poznań 1918 s. 78.</ref>  i w [[1830]] roku<ref>Stanisław Karwowski, Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego t. I 1815-1852, Poznań 1918 s. 96.</ref>. Był współzałożycielem i działaczem Ziemstwa Kredytowego oraz Towarzystwa ubezpieczeń od ognia.
-[[Plik:Dezydery Chlapowski.jpg|thumb|Dezydery Chłapowski jako oficer sztabowy Napoleona]]
+[[Plik:Turew - Chłapowski03.jpg|thumb|Pałac w Turwi]]
 [[Plik:Dezydery Chłapowski popiersie.JPG|thumb|Popiersie generała]]