Dryja (herb szlachecki)
| ||
| ||
| Alternatywne nazwy | Drya, Dricziki, Mutina, Mutyna | |
| Pierwsza wzmianka | 1276 (pieczęć), 1395 (zapis) | |
| Herbowni | ||
Razem 124 nazwiska | ||
Dryja (Drya, Dricziki, Mutina, Mutyna) – polski herb szlachecki pochodzenia francuskiego.
Opis herbu[edytuj | edytuj kod]
Odmiany według Księgi herbowej rodów polskich Juliusza Ostrowskiego[1]:
- Dryja I: trzy kamienie złote w ozdobnej oprawie, na skosie lewym (sic!) czerwonym[2]. Pole czerwone. U szczytu trzy pióra strusie.
- Dryja II: różni się od odmiany I, że skos lewy (!) ma brzegi błękitne, a kamienie są w srebro oprawione.
- Dryja III: w polu czerwonym, na skosie - trzy kamienie zielone, w oprawie złotej, ośmioma kulkami naokoło przyozdobione. U szczytu trzy pióra strusie.
- Dryja IV: w polu złotym na skosie lewym (!) czerwonym - trzy kamienie złote. U szczytu trzy pióra.
Drya, odmiana I
Drya, odmiana II
Drya, odmiana III
Drya, odmiana IV
Franciszek Piekosiński bazując na najstarszych pomnikach polskiej heraldyki, m.in. na tzw. Roli marszałkowskiej z 1461 r. wyróżnia następujące odmiany herbu Dryja[3]:
- w polu czerwonym trzy srebrne (niekiedy złote) kamienie w skos (prawy)
- w polu czerwonym na srebrnym skosie trzy czarne kamienie
- pod pasem zwężonym trzy kamienie w pas. Barwy niewiadome.
Pierwsze wzmianki i pochodzenie herbu[edytuj | edytuj kod]
1276 najstarsza pieczęć z wizerunkiem herbu komesa Wojciech z Lubieniowa, 1395 pierwsza wzmianka w zapiskach sądowych. Aktem unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę (herb przyjął Mikołaj Tawtygerd (Tawtigerd, Teutigerd), adoptował Janusz z Toliszkowa)[4].
Herb został przedstawiony wśród innych polskich herbów w Herbarzu Złotego Runa z lat 1433-1435.
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza. Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: "Drya tres lapides transversaliter in campo rubeo defert Genus Burgundianum, de quo et beatus Bernardus, abbas Clarevalensis Cisterciensis ordinis, fertur extitisse."[5]. Według Długosza ten herb pochodzi więc od rycerza Beaujean hrabiego de Troyes z Burgundii, który fundował opactwo Clairveaux św. Bernarda (zakon cystersów) w Burgundii. A zatem początków rodu należy szukać na terenie Burgundii np. miasto Dry w departamencie Loiret we Francji.
Natomiast według Szymona Okolskiego (żyjącego w XVII w.) dopiero za czasów Bolesława Wstydliwego (1243 – 1279) z tym herbem w 1266 r. zawitał do Polski niejaki Stanisław czy raczej Swatysław rycerz mężny a według innych źródeł od Petrindusa Drya kasztelana wojnickiego[6].
A według Teodora Żychlińskiego w 1589 r. zowie się on Mutyna, zapewne od nazwy miejscowości Mutina w Czechach, z której pochodził jakoby rycerz zwany Mutyna osiadły w XIII wieku u ujścia Dunajca do Wisły. Ta ostatnia wzmianka sugeruje, że członkowie spod tego znaku herbowego do Polski przywędrowali z Czech, które należały w średniowieczu do cesarstwa niemieckiego. Może to świadczyć, że herb jest pochodzenia czeskiego, ale raczej bardziej niemieckiego[7], o czym świadczy niejaki Wenceslaus dictus Dryja de Kolonia (wyst. 1434) z Niemiec[8].
Prawdopodobnie wspomniani rycerze o tym herbie przybyli z Czech (rycerstwo w tym kraju było często pochodzenia niemieckiego) w XIII wieku po ogromnych spustoszeniach, jakich dokonali Tatarzy podczas dwóch najazdów na Polskę w 1241 i 1259 roku (głównie Małopolska i Śląsk). W wyniku tych najazdów dzielnicowym książętom w Małopolsce i na Śląsku brakowało rycerzy, a zatem musieli ich sprowadzać z innych księstw (np. księstwo Burgundii) czy krajów jak sąsiednie Czechy, proponując im za służbę odpowiednie nadania ziemskie.
Herb Dryja znajduje się już:
- na pieczęci Jana de Starogrodzki w 1352 r. i w 1395 r. u niejakich Pietrasza Parloszki i Jakusza de Łysiec[9],
- na malowidłach ściennych klasztoru św. Krzysztofa w Lądzie w Polsce[10]
- w herbarzu Lyncenich i herbarzu z Bergshammar[11]
- oraz u Długosza w "Klejnotach..."[12]
Ewolucja wizerunku[edytuj | edytuj kod]
Na większości wizerunków herb przedstawiany był jako trzy srebrne kamienie (romby) ułożone w skos (w poprzek) tarczy w polu czerwonym. W Toison d'Or herb ma inną postać - w polu czerwonym w srebrnym skosie trzy kamienie czarne. Odmianą bez skosu pieczętowała się rodzina z Tuliszkowa w Wielkopolsce, poświadcza to pieczęć Janusza, kasztelana kaliskiego z 1413. W Księdze brackiej św. Krzysztofa klejnot herbu (identyfikowanego z Januszem z Tuliszkowa) przedstawia na hełmie skrzydło z trzema kamieniami. W Herbach rycerstwa polskiego Bartosza Paprockiego klejnot przybrał postać pęku pawich piór[13].
Piekosiński kamienie z tego herbu opisuje jako rauty (romby), zwane w polskiej heraldyce także diamentami lub kamieniami - we wcześniejszych wizerunkach herbu. Późniejsze wizerunki pokazują kamienie w formach bardziej ozdobnych, odchodzących od pierwotnego wizerunku heraldycznego rombu, i ewoluując w kierunku realistycznego przedstawienia szlachetnego kamienia.
Pełna rekonstrukcja średniowiecznej wersji tego herbu przedstawiała według Józefa Szymańskiego w polu czerwonym trzy stykające się romby srebrne rzędem w skos. Hełm i labry czerwone, podbite zapewne srebrem. Klejnot: dwa skrzydła czerwone z godłem. Szymański przytacza też, jako odmianę, wersję ze skosem srebrnym i rombami czerwonymi[14]. Pierwotny klejnot uległ zapomnieniu i był przez autorów herbarzy zastępowany (jak zwykle w takich wypadkach) przez pióra strusie.
Znane osoby pieczętujące się herbem[edytuj | edytuj kod]
- Przedpełk z Kopydłowa (wyst. 1410) uczestnik w bitwie pod Grunwaldem,
- Janusz z Tuliszkowa Dryja (zm. 4.12.1422 r.) w 1403 kasztelan kaliski, a następnie starosta generalny wielkopolski,
- Maciej Dryja s. Mikołaja z Modliszewa i Grodźca, w 1425 kanonik gnieźnieński,
- Jan Wysocki (wyst. 1551-1560) opat cystersów w Lądzie,
- Świętosław Orzelski (1549-1598) dziejopis bezkrólewia po śmierci króla Polski Zygmunta II Augusta,
- Krzysztof Wysocki (wyst. 1625-1632) – kasztelan brzesko-kujawski,
- Przybysław Dyjamentowski (1694-1774) – znany fałszerz dyplomów, rodowodów i kronik,
- Dezydery Chłapowski (1788-1879) – polski generał.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Juliusz Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. Cz. 1, Warszawa, 1897-1906, s.66, 67
- ↑ Ze względu na sprzeciwianie się takiego układu herbu regule alternacji heraldycznej i zdrowemu rozsądkowi, prawdopodobnie Ostrowski popełnił błąd umieszczając kamienie na czerwonym skosie, podczas gdy powinny być umieszczone po prostu w skos, zapewne nie lewy a prawy.
- ↑ Franciszek Piekosiński: Heraldyka polska wieków średnich, Kraków, Akademia Umiejętności, 1899, s. 47, 48, 376
- ↑ O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413. – 13. Ród Tawtygerda (Dryja). „Miesięcznik Heraldyczny”. 5, s. 57, 1920. Lwów.
- ↑ Celichowski 1885 ↓, s. 15-27.
- ↑ Mieczysław Paszkiewicz i Jerzy Kulczycki "Herby rodów polskich" Londyn 1990r.
- ↑ Encyklopedia powszechna Orgelbrand, t. 4, 1899
- ↑ według W. Dworzaczka
- ↑ Małecki "Studia" t. II str.135
- ↑ Polaczkówna "Księga bracka" str. 121 tab. II
- ↑ Hejmowski - "Armorial Lyncenich" str. 112 nr 69; "Herby polskie" str. 97
- ↑ str. 72
- ↑ Herb Dryja. „PRACA NAUKOWA FINANSOWANA ZE ŚRODKÓW NA NAUKĘ W LATACH 2008-2009 JAKO PROJEKT BADAWCZY”, 2009.
- ↑ Józef Szymański: Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego. Warszawa: PWN, 1993, s. 117-118. ISBN 83-01-09797-3.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, "Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.". Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- J. Łyczkowski: Herby szlacheckie. W: Herb Dryja i herbowni [on-line]. (pol. • biał. • ang. • ros.)
|
| |||||||||||||||||
