Dryja (herb szlachecki)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Dryja
Ilustracja
Typ herbu herb szlachecki
Alternatywne nazwy Drya, Dricziki, Mutina, Mutyna
Pierwsza wzmianka 1276 (pieczęć), 1395 (zapis)

Dryja (Drya, Dricziki, Mutina, Mutyna) – polski herb szlachecki pochodzenia francuskiego.

Opis herbu[edytuj | edytuj kod]

Odmiany według Księgi herbowej rodów polskich Juliusza Ostrowskiego[1]:

  • Dryja I: trzy kamienie złote w ozdobnej oprawie, na skosie lewym (sic!) czerwonym[2]. Pole czerwone. U szczytu trzy pióra strusie.
  • Dryja II: różni się od odmiany I, że skos lewy (!) ma brzegi błękitne, a kamienie są w srebro oprawione.
  • Dryja III: w polu czerwonym, na skosie - trzy kamienie zielone, w oprawie złotej, ośmioma kulkami naokoło przyozdobione. U szczytu trzy pióra strusie.
  • Dryja IV: w polu złotym na skosie lewym (!) czerwonym - trzy kamienie złote. U szczytu trzy pióra.

  • Drya, odmiana I

  • Drya, odmiana II

  • Drya, odmiana III

  • Drya, odmiana IV

Franciszek Piekosiński bazując na najstarszych pomnikach polskiej heraldyki, m.in. na tzw. Roli marszałkowskiej z 1461 r. wyróżnia następujące odmiany herbu Dryja[3]:

  • w polu czerwonym trzy srebrne (niekiedy złote) kamienie w skos (prawy)
  • w polu czerwonym na srebrnym skosie trzy czarne kamienie
  • pod pasem zwężonym trzy kamienie w pas. Barwy niewiadome.

Pierwsze wzmianki i pochodzenie herbu[edytuj | edytuj kod]

Dryja wśród innych polskich herbów w Herbarzu Złotego Runa z około 1433-1435.

1276 najstarsza pieczęć z wizerunkiem herbu komesa Wojciech z Lubieniowa, 1395 pierwsza wzmianka w zapiskach sądowych. Aktem unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę (herb przyjął Mikołaj Tawtygerd (Tawtigerd, Teutigerd), adoptował Janusz z Toliszkowa)[4].

Herb został przedstawiony wśród innych polskich herbów w Herbarzu Złotego Runa z lat 1433-1435.

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza. Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie: "Drya tres lapides transversaliter in campo rubeo defert Genus Burgundianum, de quo et beatus Bernardus, abbas Clarevalensis Cisterciensis ordinis, fertur extitisse."[5]. Według Długosza ten herb pochodzi więc od rycerza Beaujean hrabiego de Troyes z Burgundii, który fundował opactwo Clairveaux św. Bernarda (zakon cystersów) w Burgundii. A zatem początków rodu należy szukać na terenie Burgundii np. miasto Dry w departamencie Loiret we Francji.

Natomiast według Szymona Okolskiego (żyjącego w XVII w.) dopiero za czasów Bolesława Wstydliwego (1243 – 1279) z tym herbem w 1266 r. zawitał do Polski niejaki Stanisław czy raczej Swatysław rycerz mężny a według innych źródeł od Petrindusa Drya kasztelana wojnickiego[6].

A według Teodora Żychlińskiego w 1589 r. zowie się on Mutyna, zapewne od nazwy miejscowości Mutina w Czechach, z której pochodził jakoby rycerz zwany Mutyna osiadły w XIII wieku u ujścia Dunajca do Wisły. Ta ostatnia wzmianka sugeruje, że członkowie spod tego znaku herbowego do Polski przywędrowali z Czech, które należały w średniowieczu do cesarstwa niemieckiego. Może to świadczyć, że herb jest pochodzenia czeskiego, ale raczej bardziej niemieckiego[7], o czym świadczy niejaki Wenceslaus dictus Dryja de Kolonia (wyst. 1434) z Niemiec[8].

Prawdopodobnie wspomniani rycerze o tym herbie przybyli z Czech (rycerstwo w tym kraju było często pochodzenia niemieckiego) w XIII wieku po ogromnych spustoszeniach, jakich dokonali Tatarzy podczas dwóch najazdów na Polskę w 1241 i 1259 roku (głównie Małopolska i Śląsk). W wyniku tych najazdów dzielnicowym książętom w Małopolsce i na Śląsku brakowało rycerzy, a zatem musieli ich sprowadzać z innych księstw (np. księstwo Burgundii) czy krajów jak sąsiednie Czechy, proponując im za służbę odpowiednie nadania ziemskie.

Herb Dryja znajduje się już:

  • na pieczęci Jana de Starogrodzki w 1352 r. i w 1395 r. u niejakich Pietrasza Parloszki i Jakusza de Łysiec[9],
  • na malowidłach ściennych klasztoru św. Krzysztofa w Lądzie w Polsce[10]
  • w herbarzu Lyncenich i herbarzu z Bergshammar[11]
  • oraz u Długosza w "Klejnotach..."[12]

Ewolucja wizerunku[edytuj | edytuj kod]

Na większości wizerunków herb przedstawiany był jako trzy srebrne kamienie (romby) ułożone w skos (w poprzek) tarczy w polu czerwonym. W Toison d'Or herb ma inną postać - w polu czerwonym w srebrnym skosie trzy kamienie czarne. Odmianą bez skosu pieczętowała się rodzina z Tuliszkowa w Wielkopolsce, poświadcza to pieczęć Janusza, kasztelana kaliskiego z 1413. W Księdze brackiej św. Krzysztofa klejnot herbu (identyfikowanego z Januszem z Tuliszkowa) przedstawia na hełmie skrzydło z trzema kamieniami. W Herbach rycerstwa polskiego Bartosza Paprockiego klejnot przybrał postać pęku pawich piór[13].

Piekosiński kamienie z tego herbu opisuje jako rauty (romby), zwane w polskiej heraldyce także diamentami lub kamieniami - we wcześniejszych wizerunkach herbu. Późniejsze wizerunki pokazują kamienie w formach bardziej ozdobnych, odchodzących od pierwotnego wizerunku heraldycznego rombu, i ewoluując w kierunku realistycznego przedstawienia szlachetnego kamienia.

Pełna rekonstrukcja średniowiecznej wersji tego herbu przedstawiała według Józefa Szymańskiego w polu czerwonym trzy stykające się romby srebrne rzędem w skos. Hełm i labry czerwone, podbite zapewne srebrem. Klejnot: dwa skrzydła czerwone z godłem. Szymański przytacza też, jako odmianę, wersję ze skosem srebrnym i rombami czerwonymi[14]. Pierwotny klejnot uległ zapomnieniu i był przez autorów herbarzy zastępowany (jak zwykle w takich wypadkach) przez pióra strusie.

Znane osoby pieczętujące się herbem[edytuj | edytuj kod]

  • Przedpełk z Kopydłowa (wyst. 1410) uczestnik w bitwie pod Grunwaldem,
  • Janusz z Tuliszkowa Dryja (zm. 4.12.1422 r.) w 1403 kasztelan kaliski, a następnie starosta generalny wielkopolski,
  • Maciej Dryja s. Mikołaja z Modliszewa i Grodźca, w 1425 kanonik gnieźnieński,
  • Jan Wysocki (wyst. 1551-1560) opat cystersów w Lądzie,
  • Świętosław Orzelski (1549-1598) dziejopis bezkrólewia po śmierci króla Polski Zygmunta II Augusta,
  • Krzysztof Wysocki (wyst. 1625-1632) – kasztelan brzesko-kujawski,
  • Przybysław Dyjamentowski (1694-1774) – znany fałszerz dyplomów, rodowodów i kronik,
  • Dezydery Chłapowski (1788-1879) – polski generał.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Juliusz Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. Cz. 1, Warszawa, 1897-1906, s.66, 67
  2. ↑ Ze względu na sprzeciwianie się takiego układu herbu regule alternacji heraldycznej i zdrowemu rozsądkowi, prawdopodobnie Ostrowski popełnił błąd umieszczając kamienie na czerwonym skosie, podczas gdy powinny być umieszczone po prostu w skos, zapewne nie lewy a prawy.
  3. ↑ Franciszek Piekosiński: Heraldyka polska wieków średnich, Kraków, Akademia Umiejętności, 1899, s. 47, 48, 376
  4. ↑ O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413. – 13. Ród Tawtygerda (Dryja). „Miesięcznik Heraldyczny”. 5, s. 57, 1920. Lwów. 
  5. ↑ Celichowski 1885 ↓, s. 15-27.
  6. ↑ Mieczysław Paszkiewicz i Jerzy Kulczycki "Herby rodów polskich" Londyn 1990r.
  7. ↑ Encyklopedia powszechna Orgelbrand, t. 4, 1899
  8. ↑ według W. Dworzaczka
  9. ↑ Małecki "Studia" t. II str.135
  10. ↑ Polaczkówna "Księga bracka" str. 121 tab. II
  11. ↑ Hejmowski - "Armorial Lyncenich" str. 112 nr 69; "Herby polskie" str. 97
  12. ↑ str. 72
  13. ↑ Herb Dryja. „PRACA NAUKOWA FINANSOWANA ZE ŚRODKÓW NA NAUKĘ W LATACH 2008-2009 JAKO PROJEKT BADAWCZY”, 2009. 
  14. ↑ Józef Szymański: Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego. Warszawa: PWN, 1993, s. 117-118. ISBN 83-01-09797-3.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, "Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.". Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • J. Łyczkowski: Herby szlacheckie. W: Herb Dryja i herbowni [on-line]. (pol. • biał. • ang. • ros.)
p • d • e
Herby szlacheckie w Polsce
p • d • e
Herby unii horodelskiej
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dryja_(herb_szlachecki)&oldid=60770860”