Dryja (herb szlachecki)
| ||
 Herb Dryja | ||
| Typ herbu | herb szlachecki | |
| Alternatywne nazwy | Draya, Driczik, Drya, Gadium, Mutyna, Mutina, Wesele. | |
| Pierwsza wzmianka | 1276 (pieczęć), 1395 (zapis) | |
Dryja (Draya, Driczik, Drya, Gadium, Mutyna, Mutina, Wesele[1]) – polski herb szlachecki, jeden z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich w unii horodelskiej w 1413 roku[2]. Herb został też wymieniony w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, napisanym przez historyka Jana Długosza, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae z lat 1464–1480[3]. Herb Dryja został przyprowadzony z Burgundii (Francja) przez Czechy do Polski, przez rycerza zwanego Mutynem. Od jego imienia niektórzy nazywają ten herb Mutyna[4].
Opis herbu[edytuj | edytuj kod]
Opis historyczny[edytuj | edytuj kod]
Kasper Niesiecki blazonuje herb następująco
Mają być między dwiema liniami, które od prawego boku tarczy, na lewy ukosem idą, trzy kamienie żółte w polu czerwonem na hełmie trzy pióra strusie.
Opis współczesny[edytuj | edytuj kod]
Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu czerwonym pomiędzy dwoma liniami czarnymi, od prawego boku w lewą stronę skierowanymi, trzy kamienie żółte.
W klejnocie trzy pióra strusie.
Labry herbowe czerwone, podbite srebrem.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Najwcześniejsze wzmianki i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
1276 najstarsza pieczęć z wizerunkiem herbu komesa Wojciech z Lubieniowa, 1395 pierwsza wzmianka w zapiskach sądowych. Aktem unii horodelskiej w 1413 herb został przeniesiony na Litwę (herb przyjął Mikołaj Tawtygerd (Tawtigerd, Teutigerd), adoptował Janusz z Toliszkowa)[2].
Herb został przedstawiony wśród innych polskich herbów w Herbarzu Złotego Runa z lat 1433-1435.
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające herb to datowane na lata 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae polskiego historyka Jana Długosza. Zapisuje on informacje o herbie wśród 71 najstarszych polskich herbów szlacheckich we fragmencie[3]:
Drya tres lapides transversaliter in campo rubeo defert Genus Burgundianum, de quo et beatus Bernardus, abbas Clarevalensis Cisterciensis ordinis, fertur extitisse.
Według Długosza ten herb pochodzi więc od rycerza Beaujean hrabiego de Troyes z Burgundii, który fundował opactwo Clairveaux św. Bernarda (zakon cystersów) w Burgundii. A zatem początków rodu należy szukać na terenie Burgundii np. miasto Dry w departamencie Loiret we Francji.
Natomiast według Szymona Okolskiego (żyjącego w XVII w.) dopiero za czasów Bolesława Wstydliwego (1243 – 1279) z tym herbem w 1266 r. zawitał do Polski niejaki Stanisław czy raczej Swatysław rycerz mężny a według innych źródeł od Petrindusa Drya kasztelana wojnickiego[5].
A według Teodora Żychlińskiego w 1589 r. zowie się on Mutyna, zapewne od nazwy miejscowości Mutina w Czechach, z której pochodził jakoby rycerz zwany Mutyna osiadły w XIII wieku u ujścia Dunajca do Wisły. Ta ostatnia wzmianka sugeruje, że członkowie spod tego znaku herbowego do Polski przywędrowali z Czech, które należały w średniowieczu do cesarstwa niemieckiego. Może to świadczyć, że herb jest pochodzenia czeskiego, ale raczej bardziej niemieckiego[6], o czym świadczy niejaki Wenceslaus dictus Dryja de Kolonia (wyst. 1434) z Niemiec[7].
Prawdopodobnie wspomniani rycerze o tym herbie przybyli z Czech (rycerstwo w tym kraju było często pochodzenia niemieckiego) w XIII wieku po ogromnych spustoszeniach, jakich dokonali Tatarzy podczas dwóch najazdów na Polskę w 1241 i 1259 roku (głównie Małopolska i Śląsk). W wyniku tych najazdów dzielnicowym książętom w Małopolsce i na Śląsku brakowało rycerzy, a zatem musieli ich sprowadzać z innych księstw (np. księstwo Burgundii) czy krajów jak sąsiednie Czechy, proponując im za służbę odpowiednie nadania ziemskie.
Herb Dryja znajduje się już:
- na pieczęci Jana de Starogrodzki w 1352 r. i w 1395 r. u niejakich Pietrasza Parloszki i Jakusza de Łysiec[8],
- na malowidłach ściennych klasztoru św. Krzysztofa w Lądzie w Polsce[9]
- w herbarzu Lyncenich i herbarzu z Bergshammar[10]
- oraz u Długosza w "Klejnotach..."[11]
Ewolucja wizerunku[edytuj | edytuj kod]
Na większości wizerunków herb przedstawiany był jako trzy srebrne kamienie (romby) ułożone w skos (w poprzek) tarczy w polu czerwonym. W Toison d'Or herb ma inną postać - w polu czerwonym w srebrnym skosie trzy kamienie czarne. Odmianą bez skosu pieczętowała się rodzina z Tuliszkowa w Wielkopolsce, poświadcza to pieczęć Janusza, kasztelana kaliskiego z 1413. W Księdze brackiej św. Krzysztofa klejnot herbu (identyfikowanego z Januszem z Tuliszkowa) przedstawia na hełmie skrzydło z trzema kamieniami. W Herbach rycerstwa polskiego Bartosza Paprockiego klejnot przybrał postać pęku pawich piór[12].
Piekosiński kamienie z tego herbu opisuje jako rauty (romby), zwane w polskiej heraldyce także diamentami lub kamieniami - we wcześniejszych wizerunkach herbu. Późniejsze wizerunki pokazują kamienie w formach bardziej ozdobnych, odchodzących od pierwotnego wizerunku heraldycznego rombu, i ewoluując w kierunku realistycznego przedstawienia szlachetnego kamienia.
Pełna rekonstrukcja średniowiecznej wersji tego herbu przedstawiała według Józefa Szymańskiego w polu czerwonym trzy stykające się romby srebrne rzędem w skos. Hełm i labry czerwone, podbite zapewne srebrem. Klejnot: dwa skrzydła czerwone z godłem. Szymański przytacza też, jako odmianę, wersję ze skosem srebrnym i rombami czerwonymi[13]. Pierwotny klejnot uległ zapomnieniu i był przez autorów herbarzy zastępowany (jak zwykle w takich wypadkach) przez pióra strusie.
Odmiany[edytuj | edytuj kod]
- Dryja I: trzy kamienie złote w ozdobnej oprawie, na skosie lewym czerwonym[14]. Pole czerwone. U szczytu trzy pióra strusie.
- Dryja II: różni się od odmiany I, że skos lewy ma brzegi błękitne, a kamienie są w srebro oprawione.
- Dryja III: w polu czerwonym, na skosie - trzy kamienie zielone, w oprawie złotej, ośmioma kulkami naokoło przyozdobione. U szczytu trzy pióra strusie.
- Dryja IV: w polu złotym na skosie lewym czerwonym - trzy kamienie złote. U szczytu trzy pióra.
Drya, odmiana I
Drya, odmiana II
Drya, odmiana III
Drya, odmiana IV
Franciszek Piekosiński bazując na najstarszych pomnikach polskiej heraldyki, m.in. na tzw. Roli marszałkowskiej z 1461 r. wyróżnia następujące odmiany herbu Dryja[15]:
- w polu czerwonym trzy srebrne (niekiedy złote) kamienie w skos (prawy)
- w polu czerwonym na srebrnym skosie trzy czarne kamienie
- pod pasem zwężonym trzy kamienie w pas. Barwy niewiadome.
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
W języku staropolskim termin „dryja” oznacza „trójkę”. Zapewne zawołanie herbowe Dryja wzięło swą nazwę od godła - trzech kamieni ułożonych w skos (poprzek) tarczy w polu czerwonym[16].
Herbowni[edytuj | edytuj kod]
ista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla (123 nazwiska[17]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Dryja. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Dryja[17]:
- Bieczkowski, Bieganowski, Bielawski, Borysewicz, Borysiewicz, Borysowicz, Boryszkowski, Borzejewski, Borzejowski, Bożejewski, Bożejowski, Buszkowski.
- Chłapowski, Chodorowicz, Czabowski, Czewiaszko, Czyżewicz, Czyżewski, Czyżowski.
- Derbut, Diamentowicz, Dobek, Dołmacki, Drya, Dryja, Dryniakiewicz, Dryon, Drzniewicz, Dyament, Dyamentowski, Dyra, Dziechciński, Dziechtarski, Dziektarski, Dziembiński, Dzierzbiński, Dzikowicki, Dzirbiński.
- Estka.
- Fontani.
- Gabliński, Galewski, Gałęski, Gałęzki, Gamalej, Gamaleja, Głębocki, Gorecki, Górecki, Grabieński, Grodzicki, Grodziecki.
- Jenicz.
- Kiszewa, Kiszewski, Kopydłowski, Kozaryn, Kozłowski, Krepsztul, Kwinta, Kwinto.
- Lesek, Lesenko, Lewiecki, Lipiński, Lisicki, Lisiecki, Lisiewski, Listecki, Liśnicki, Liśniecki, Luboński.
- Łubowski, Łukanowski, Łukomski, Łukowski.
- Macewicz, Mileski, Modlibowski, Modliszewski, Mroczyński, Mrowczyński, Mruczyński, Mutyna.
- Niemierzewski.
- Okulicz-Kozaryn, Opachowski, Orzelski, Osiecki.
- Pemgin, Piemgin, Pikiel, Poświatowski, Poświątowski, Prewysz, Przysiecki.
- Radecki, Rogowski, Ronowski, Rudzicki, Runowski, Rusocki.
- Siąski, Skumin-Jenicz, Strański, Struński.
- Tawtygierd, Tomicki, Towgin, Towginowicz, Towtygert, Towtygiert, Trambczyński, Trapczeński, Trąbczyński, Trąmbczyński, Trąmpczyński, Trąpczyński, Troynik.
- Ubasz.
- Westerski, Wysocki.
- Żernicki[17].
Znani herbowni[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ HERBARZ POLSKI: DRYJA, www.hsi.zhp.info [dostęp 2021-06-03].
- ↑ a b O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413. – 13. Ród Tawtygerda (Dryja). „Miesięcznik Heraldyczny”. 5, s. 57, 1920. Lwów.
- ↑ a b Celichowski 1885 ↓, s. 15-27.
- ↑ Herbarz Niesieckiego, wielcy.pl [dostęp 2021-06-03].
- ↑ Mieczysław Paszkiewicz i Jerzy Kulczycki "Herby rodów polskich" Londyn 1990r.
- ↑ Encyklopedia powszechna Orgelbrand, t. 4, 1899
- ↑ według W. Dworzaczka
- ↑ Małecki "Studia" t. II str.135
- ↑ Polaczkówna "Księga bracka" str. 121 tab. II
- ↑ Hejmowski - "Armorial Lyncenich" str. 112 nr 69; "Herby polskie" str. 97
- ↑ str. 72
- ↑ Herb Dryja. „PRACA NAUKOWA FINANSOWANA ZE ŚRODKÓW NA NAUKĘ W LATACH 2008-2009 JAKO PROJEKT BADAWCZY”, 2009.
- ↑ Józef Szymański: Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego. Warszawa: PWN, 1993, s. 117-118. ISBN 83-01-09797-3.
- ↑ Ze względu na sprzeciwianie się takiego układu herbu regule alternacji heraldycznej i zdrowemu rozsądkowi, prawdopodobnie Ostrowski popełnił błąd umieszczając kamienie na czerwonym skosie, podczas gdy powinny być umieszczone po prostu w skos, zapewne nie lewy a prawy.
- ↑ Franciszek Piekosiński: Heraldyka polska wieków średnich, Kraków, Akademia Umiejętności, 1899, s. 47, 48, 376
- ↑ DRYJA.
- ↑ a b c Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zygmunt Celichowski: Jan Długosz, "Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae.Z kodeksu kórnickiego.". Poznań: Zygmunt Celichowski, 1885.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- J. Łyczkowski: Herby szlacheckie. W: Herb Dryja i herbowni [on-line]. (pol. • biał. • ang. • ros.)
| Herby | |
|---|---|
| Elementy herbu | |
| Oznaki godności | |
| Inne | |
| Heraldyka według kraju |
