Bendery

Bendery
Tehinia

Бендеры, Tighina

forteca w Benderach
Herb Flaga
Państwo	Naddniestrze / Mołdawia
Burmistrz	Jurij Gierwaziuk
Powierzchnia	97,29 km²
Populacja (2010) • liczba ludności	93 751
Kod pocztowy	MD-3200
Tablice rejestracyjne	А — —
Położenie na mapie Naddniestrza Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Mołdawii Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:city}
Strona internetowa

{{Miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | współrzędne = Nieznane pola: "sekundN", "stopniN", "sekundE", "stopniE", "minutE" oraz "minutN".

Bendery (pol. Tehinia, rum. Bender/Tighina, ros. Бендеры, ukr. Бендери) – miasto w Naddniestrzu, separatystycznej części Mołdawii, stolica rejonu miejskiego; port nad Dniestrem. Przemysł głównie spożywczy oraz obuwniczy, włókienniczy, odzieżowy; stocznia, węzeł kolejowy. Według spisu powszechnego z 2010 roku, miasto liczy 93 751 mieszkańców. Obok Dubosar i Grigoriopolu, jest miastem o największej populacji rumuńskiej na terenie całego zbuntowanego regionu. Merem miasta jest Jurij Gierwaziuk.

Historia

Karol XII w Benderach

Miejscowość po raz pierwszy została wymieniona w źródłach pisanych w 1408 r. jako Tiagianiakiacza (nazwa pochodzenia kumańskiego). Była wówczas ośrodkiem na szlaku handlowym ze Lwowa do Białogrodu nad Dniestrem. W XV wieku pojawia się również jej rumuńska nazwa Tighina, skąd się wzięło polskie określenie grodu jako Tehinia. Istnieje przypuszczenie, że w okolicy dzisiejszego miasta istniała niewielka forteca już w IX stuleciu. W Na początku XVI wieku w miasteczko określano jako portowe, prawdopodobnie istniała już niewielka forteca wybudowana przez władców Mołdawii.

W 1538 roku Turcja wydzieliła z Mołdawii jej południową część (Budziak) i przyłączyła do ejaletu Silistry. W mieście, nazwanym przez Osmanów Bender, postanowiono wznieść nową, murowaną fortecę. Zaprojektowany przez architekta Hoca Mimar Sinana i zbudowany wg wzorców zachodnich zamek powstał w trzy lata, do 1541 r.

W 1616 roku pod Benderami Samuel Korecki na czele swoich oddziałów pokonał wojska mołdawskie.

Sobór Przemienienia Pańskiego

Zamek był oblegany wielokrotnie w czasie konfliktów między Mołdawią, Turcją, Polską i Rosją, a po przegranej bitwie pod Połtawą mieszkał w nim przez kilka lat król Szwecji Karol XII wraz z hetmanem Iwanem Mazepą.

W 1812 r. Bendery dostały się wraz z Besarabią pod panowanie Rosyjskie. Liczące kilka tysięcy mieszkańców miasto miało być stolicą nowej guberni, jednak władze carskie zdecydowały się na centralnie położony Kiszyniów. W czasach rosyjskich przeprowadzono regulację ulic, zaczęły powstawać murowane domy i cerkwie, w tym sobór Przemienienia Pańskiego. W 1871 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe i zaczęło się rozwijać, stając się jednym z głównych ośrodków przemysłowych Besarabii.

Targ w Benderach w 1938 r.

W dniach 20-25 stycznia 1918 r. pod Tehinią rozegrała się największa bitwa krótkiej wojny rumuńsko-bolszewickiej, zakończona triumfem wojsk rumuńskich. W jej efekcie niepodległość obroniła Mołdawska Republika Demokratyczna, która pół roku później, 27 czerwca 1918 r., zjednoczyła się z Królestwem Rumunii.

W tym okresie połowa ludności była rosyjskojęzyczna, a miasto zamieszkiwała liczna społeczność żydowska, która znacznie ucierpiała w czasie II wojny światowej. W jej czasie miasto, podobnie jak cała Besarabia, trzykrotnie zmieniały przynależność państwową, by ostatecznie się znaleźć w granicach utworzonej przez władze sowieckie Mołdawskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.

W czasach sowieckich miasto było ważnym ośrodkiem rusyfikacji. Po rozpadzie Związku Radzieckiego, w dniach 19-22 czerwca 1992 r., rozegrała się największa bitwa w mołdawskiej wojnie domowej, wygrana przez siły naddniestrzańsko-rosyjskie. W efekcie miasto, razem z kilkoma pobliskimi wsiami, stanowi jedyną enklawę nieuznawanego państwa na prawym, historycznie mołdawskim, brzegu Dniestru.

Demografia

Bendery, od XIX wieku, były miastem silnie zrusyfikowanym. Dziś w mieście mieszka 92 tys. ludzi (spis z 2014 r.), 43% mieszkańców stanowią Rosjanie, a 25% Mołdawianie (Rumuni). Większość pozostałych mniejszości (Ukraińcy, Bułgarzy, Gagauzi, Żydzi i in.) używają na co dzień języka rosyjskiego.

Transport

Bendery są ważnym węzłem kolejowym i drogowym Mołdawii. Komunikację publiczną zapewniają trolejbusy, autobusy, busy i taksówki. Linia trolejbusowa nr. 19 jest międzymiastowa i dojeżdża do Tyraspola przez Parkany.

Turystyka

Miasto jest jednym z głównych ośrodków turystycznych nieuznawanej republiki. Główną atrakcję stanowi XVI-wieczna forteca, obecnie muzeum. Ponadto miasto posiada dobrze zachowane XIX-wieczne centrum z prostopadłą siatką ulic i zabytkowymi cerkwiami oraz synagogami, w tym Sobór Przemienienia Pańskiego w Benderach, Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Benderach, czy Synagoga chasydów z Sadogóry w Benderach.

Znane osoby pochodzące z miasta

• Emil Constantinescu - rumuński polityk konserwatywny, naukowiec (profesor geologii), były prezydent Rumunii,
• Jerzy Spława-Neyman - polski matematyk i statystyk, profesor
• Wincenty (Brylejew) - rosyjski biskup prawosławny

Współpraca

• Beira, Mozambik
• Cavriago, Włochy
• Dubosary, Mołdawia
• Montesilvano, Włochy
• Oczamczyra, Abchazja

Zobacz też

• Bendery (rejon)
• Sobór Przemienienia Pańskiego w Benderach
• Synagoga chasydów z Sadogóry w Benderach
• Naddniestrze
• Budziak
• Mołdawia (kraina historyczna)

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia zabytków miasta
• Bendery, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 132 .
• Zdjęcia Bender