Grodno

Szablon:Miasto zagranica infobox Grodno (białoruski: Го́радня, Гро́дна - wymowa Horadnia lub Hrodna, litewski: Gardinas), miasto obwodowe na Białorusi (do 1939 powiatowe w województwie białostockim), nad Niemnem, w pobliżu granicy z Polską, 317 000 mieszkańców (2005, Polacy stanowią 24,8% populacji); ośrodek przemysłowy; port lotniczy, węzeł kolejowy i drogowy, przystań rzeczna; uniwersytet (od 1978), polski konsulat generalny.

Historia

wiek XII

Grodno - wzmiankowane po raz pierwszy w 1127, w ruskiej kronice Powieść lat minionych. Stanowiło kulturowe, handlowe i przemysłowe centrum Czarnej Rusi. W XII wieku zostało opanowane przez Litwinów, natomiast w poł. XIII wieku przez księcia halicko-włodzimierskiego Daniela Romanowicza.

wiek XIII i XIV

W 1270 Grodno opanował książę litewski Trojden. W 1376 Grodno weszło ponownie w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego. W tym czasie istniał w Grodnie drewniany gród z kamiennym stołpem-wieżą, który atakowany był w czasie wojny Witolda z Jagiełłą w 1382, 1389, 1390, a przez zakon krzyżacki w latach 1284, 1295, 1306, 1311, 1312, 1328, 1363, 1373, 1375, 1377, 1392. Krzyżacy pod dowództwem Konrada Wallenroda zdobyli go w końcu w 1393. W tym roku Grodno stało się siedzibą księcia Witolda, na którego rozkaz w 1398 r. wybudowano murowany gotycki zamek. W 1391 otrzymało prawo magdeburskie i zostało jednym z głównych miast Księstwa.

wiek XV

W 1445 r. Kazimierz Jagiellończyk na zamku w Grodnie zgodził się przyjąć koronę polską od rycerstwa małopolskiego. Na tym samym zamku zmarł w 1492 r. Na zamku w Grodnie mieszkał i zmarł także syn króla Kazimierza - św. Kazimierz.

wiek XVI

Król Stefan Batory bardzo lubił Grodno i mieszkał na zamku wiele lat. Za jego panowania zamek ok. 1580 r. przebudowano w stylu renesansowym pod kierownictwem architekta Scoto z Parmy. Król Stefan Batory zmarł w Grodnie w 1586 roku. Po unii brzeskiej w mieście założono klasztory dominikanów, franciszkanów, jezuitów, bernardynów, karmelitów i brygidek.

wiek XVII

Widok Grodna na panoramie Brauna i Hogenberga z 1575 r.

Grodno w 1655 r. zniszczyły wojska moskiewskie pod dowództwem Iwana Chowańskiego, jednak kanclerz wielki litewski Krzysztof Pac odbudował wkrótce zamek na siedzibę Sejmu i Senatu. Z woli Jana III Sobieskiego, co trzeci sejm walny Rzeczypospolitej od roku 1678 r. odbywał się w Grodnie, zyskało ono nieoficjalnie status trzeciej stolicy.

wiek XVIII

Rzeka Niemen w Grodnie

Podczas III wojny północnej, w 1708 r. Grodno zniszczyli Szwedzi i od tego momentu zamek już nie odzyskał świetności. Od 1770 podskarbi wielki litewski Antoni Tyzenhaus otworzył w mieście szereg manufaktur. W 1775 utworzona została akademia medyczna, w tym też czasie utworzono pierwszy w mieście teatr. Odbywały się tu sejmy Rzeczypospolitej, w tym niesławny sejm grodzieński z 1793 r., który zatwierdził II rozbiór Polski. W Grodnie, zamieszkanym wówczas głównie przez ludność polską i żydowską, znajdowała się rezydencja królewska, z której gościny korzystał często Stanisław August Poniatowski. Pod koniec XVIII w. w Grodnie było 9 kościołów i klasztorów rzymskokatolickich i dwie cerkwie z klasztorami unickie. U schyłku niepodległości, w 1793 w Grodnie obradował ostatni sejm Rzeczypospolitej. W Grodnie w 1795 abdykował Stanisław August Poniatowski. Po klęsce insurekcji kościuszkowskiej, w 1795 miasto przeszło pod władanie Rosji, stając się od 1802 siedzibą guberni.

wiek XIX

W 1812 miasto zostało na krótko wyzwolone przez wojska Napoleona (od 2 czerwca do 8 grudnia). Przez cały okres zaborów pozostawało ważnym ośrodkiem ruchu narodowo-wyzwoleńczego – mieszkańcy Ziemi Grodzieńskiej licznie uczestniczyli w powstaniach: listopadowym i styczniowym.

Most w Grodnie, 1915

Zniszczony most w 1915

wiek XX

W okresie I wojny światowej miasto było okupowane przez Niemców, którzy rozgrabili bibliotekę dominikańską. W 1920 dwukrotnie stało się areną działań zbrojnych, jako ważny węzeł komunikacyjny na froncie polsko-bolszewickim. Dziesięciotygodniowa okupacja bolszewicka boleśnie zapisała się w pamięci Grodnian. W 1920 na mocy traktatu ryskiego, Grodno stało się oficjalnie częścią II Rzeczypospolitej. Administracyjna i gospodarcza rola miasta uległa wówczas degradacji na korzyść sąsiedniego Białegostoku (tam przeniesiono m.in. siedzibę województwa). Przedwojenne Grodno było siedzibą władz powiatowych. Liczyło blisko 60 tysięcy mieszkańców, wśród których przeważali Polacy (60%) i Żydzi (37%), przy nieznacznym udziale procentowym Litwinów i Białorusinów (3%). Jako ważny ośrodek kultury polskiej na Kresach, Grodno szczyciło się szeregiem szkół i bibliotek, miało także dwa muzea (historyczne i przyrodnicze) oraz dwa stałe teatry. W mieście działało także harcerstwo.

20 września 1939 do Grodna wtargnęły kolumny czołgów Armii Czerwonej, próbując zdobyć miasto z marszu, rozpoczęła się obrona Grodna. Polscy żołnierze, wspomagani przez cywilnych ochotników, m.in. harcerzy grodzieńskich, walczyli z przeważającymi siłami wroga aż do wieczora 21 września. Od 22 września – na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Grodno pozostawało pod okupacją sowiecką, włączone do sowieckiej Białorusi jako siedziba obwodu. W latach 1941-1944 miasto znajdowało się pod okupacją niemiecką. Nadzieje na ponowne przyłączenie Grodna do Polski spełzły na niczym, miasto stało się w 1945 ponownie częścią ZSRR i pozostało nią aż do jego rozwiązania w 1991. Obecnie w składzie

Katedra

Zamek w Grodnie

Plik:Grodno tank dramteatr.jpg

Czołg-pomnik przed teatrem dramatycznym

Plac Stefana Batorego

Cerkiew św.św. Borysa i Gleba w Grodnie

Mapa guberni grodzieńskiej

Demografia

Rok	1588	1856	1897	1913	1931	1939	1956	1965	1980	1988	2005
Populacja	оk. 4	18,4	46,9	63	49	57,2	65	98	202	272	317,3

W 2005 roku populacja Grodna wynosiła 317 366 osób. Samo miasto jest zamieszkane przede wszytkim przez Białorusinów, Polaków i Rosjan. Oto procentowy skład narodowości miasta:

• Białorusini — 62,3%
• Polacy — 24,8%
• Rosjanie — 10,1%
• Ukraińcy — 1,8%
• Żydzi — 0,4%
• Litwini — 0,2%
• Tatarzy — 0,2%
• inne narodowości — 0,4%

Zabytki

istniejące:

• Stary Zamek
• Nowy Zamek
• Kościół pojezuicki - katedra
• Kościół pobernardyński Znalezienia Krzyża Świętego
• Kościół Zwiastowania NMP i klasztor brygidek
• Kościół Matki Bożej Anielskiej i klasztor franciszkanów
• Cerkiew św.św. Borysa i Gleba, tzw. Kołoża
• Cerkiew pobazyliańska Narodzenia NMP
• Teatr Dreamtyczny
• [[Dwór Stanisławów
• Dwór Poniemuń

nieistniejące:

• Fara Witoldowa - gotycka, zburzony w 1961 roku
• Klasztor Augustynów w Grodnie gotycki.
• Klasztor Bonifratrów w Grodnie z XVIII w.
• Klasztor Bernardynek w Grodnie z XVII w.
• Klasztor Dominikanów w Grodnie z 1632 r.
• Kościół Podwyższenia Krzyża i klasztor Karmelitów w Grodnie z 1630 r.
• Klasztor Bazylianów w Grodnie
• Pałac Czetwertyńskich w Grodnie z XVIII w.
• Pałac Radziwiłłów w Grodnie z XVIII w.
• Pałac Tyzenhausów w Grodnie z XVIII w.
• Ratusz w Grodnie z XVIII w. zburzony w 1947 r.
• Synagoga w Grodnie z XVIII w.

Edukacja

W Grodnie działają aktualnie trzy uniwersytety:

• Uniwersytet im. Janki Kupały
• Uniwersytet Medyczny
• Uniwersytet Rolniczy

Grodno jako garnizon wojskowy

Prestiż miasta w okresie II Rzeczypospolitej podnosił niewątpliwie fakt, że było ono dużym garnizonem wojskowym.Stacjonowały tam między innymi:

• Dowództwo Okręgu Korpusu nr III
• dowództwo 29 Dywizji Piechoty
  • 76 Lidzki Pułk Piechoty im. Ludwika Narbutta
  • 81 Pułk Strzelców Grodzieńskich im. Króla Stefana Batorego
  • 29 pułk artylerii lekkiej
• dowództwo Brygady KOP
• 7 batalion pancerny
• 2 dywizjon artylerii przeciwlotniczej
• 3 samodzielny batalion telegraficzny
• 7 dywizjon samochodowy
• składnica uzbrojenia i amunicji
• 3 dywizjon żandarmerii
• kierownictwo intendentury rejonu nr 1 KOP "Grodno"
• Szpital Okręgowy nr 3

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Oficjalna strona obwodu grodzieńskiego
• Oficjalna strona organizacji turystycznej obwodu grodzieńskiego
• radzima.org: Zabytki Grodna
• Białoruska strona o Grodnie
• Białoruskie forum o Grodnie
• Grodno Sights
• Grodno.biz
• Zabytki głównego placu Grodna (pdf)