Nowy Zamek w Grodnie
nr rej. 412Г000015 | |
Państwo | |
---|---|
Obwód | |
Miejscowość | |
Architekt | |
Inwestor | |
Rozpoczęcie budowy |
1737 |
Ukończenie budowy |
1742 |
Zniszczono |
ok. 1748, 1941 |
Odbudowano |
po 1952 |
Położenie na mapie Grodna | |
Położenie na mapie Białorusi | |
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego | |
53°40′35,36″N 23°49′28,88″E/53,676490 23,824690 |
Nowy Zamek w Grodnie – pałac królewski zbudowany w latach 1737–1742 za czasów panowania Augusta III Sasa według projektu Carla Friedricha Pöppelmanna. Prace na zamku prowadził też Johann Friedrich Knöbel, Joachim Daniel Jauch, a po 1789 roku Giuseppe de Sacco. Pałac pełnił funkcję rezydencji królewskiej oraz miejsca odbywania Sejmów generalnych w okresie I Rzeczypospolitej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Na skutek zniszczenia Zamku Starego podczas III wojny północnej i osunięcia się części jego zabudowań do Niemna, podjęto decyzję o budowie nowego zespołu gmachów na sąsiednim wzgórzu, dawniej zajmowanego w średniowieczu przez nieistniejący już wtedy zamek dolny. W 1737 roku przystąpiono do prac budowlanych, w wyniku których wzniesiono kompleks pałacowy na planie podkowy z korpusem głównym ozdobionym na osi ryzalitem zwieńczonym tympanonem. Do skrzydła głównego przylegały dwa skrzydła boczne z dostawionymi do nich budynkami przykrytymi wysokimi mansardowymi dachami krytymi dachówką. Od strony wjazdu znajdowały się zachowane do dzisiaj dwa parterowe pawilony oraz ozdobna brama. Od przeciwnej strony ukształtowano niewielki ogród. W jednej części pałacu znajdowały się pokoje królewskie, a w drugiej – sale przeznaczone na potrzeby obrad Sejmu. Prace ukończono w 1742 roku.
Pierwszy sejm w salach Nowego Zamku odbył się w 1744 r. Już w drugiej połowie lat 40. XVIII wieku pałac częściowo spłonął, co odnotował inwentarz z 1750 roku. Podczas remontu i rozbudowy na osi fasady pałacowej zbudowano w latach 1750–1752 barokową kaplicę na planie prostokąta wg projektu Joachima Daniela Jaucha, a dokończył ją Jan Fryderyk Knöbel (była określana jako Kaplica wielka). Kaplica była ozdobiono sztukateriami, obrazem przedstawiającym Mękę Pańską, ustawionymi w niszach figurami św. Piotra i św. Pawła, złoconą amboną. Prace remontowe samego pałacu ukończono w 1751 roku, w związku z tym kolejny sejm odbył się w Zamku Nowym w 1752 roku i rozpoczął się od uroczystego przejścia z Zamku Nowego do kościoła farnego, a po wysłuchaniu kazania posłowie powrócili na sesję. Parter był przeznaczony na uroczystości i obrady sejmowe. Kaplica mniejsza znajdowała się obok Izby Senatorskiej. Z diariusza Wilhelm Schlemüller wiadomo, że w Izbie Poselskiej znajdowały się ławy ustawione w półkole, a na ścianach malowidła. Izba Senatorska miała dwa piętra. W sali oprócz malowideł nad oknami umieszczone były herby województw Rzeczypospolitej. Na centralnym miejscu znajdował się tron królewski, nad którym był baldachim obciągnięty czerwonym jedwabiem[1]. Za lewym skrzydłem pałacu zbudowano trzy budynki: oficyny marszałkowskiej, mennicy i dwupiętrowej kamienicy, w której mieszkał architekt Johann Georg Möser. Antoni Tyzenhauz po otrzymaniu w 1765 r. urzędu starosty grodzieńskiego zajął się odrestaurowaniem zamku i pałacu. Pałac został uszkodzony przez wojsko rosyjskie w 1767 r. Jego remontem zajął się architekt JKM Johann Georg Möser. Kolejne prace remontowe prowadzono w 1774 roku. W latach 1781–1784 wg planów architekta JKM Giuseppe de Sacco przed rozpoczęciem sejmu przeprowadzono kolejne prace remontowe. W 1781 r. Jan Echapp pomalował Izbę Senatorską, trzy pokoje w Kamienicy Mejzerowskiej, 8 płócien przed kaplicą itp. Sejm w 1784 roku odbył się planowo w salach Nowego Zamku.
W salach Nowego Zamku podczas ostatniego sejmu Rzeczypospolitej w 1793 roku, został podpisany traktat II rozbioru Polski z Rosją i Prusami[2][3]. W roku 1795 król Stanisław August Poniatowski złożył podpis pod aktem abdykacji. Stanisław August Poniatowski mieszkał w pałacu do 1797 roku.
W czasach rozbiorów władze rosyjskie zamieniły Nowy Zamek w szpital i koszary, w znacznym stopniu niszcząc przy okazji jego architekturę. W 1840 roku zniszczona została barokowa Kaplica Wielka[4]. Od 1918 roku w okresie II Rzeczypospolitej w Nowym Zamku mieścił się szpital. W następstwie napaści na Polskę w 1939 roku zamek został przejęty przez ZSRR. Po zerwaniu sojuszu z ZSRR przez III Rzeszę i ataku w czerwcu 1941 roku budynek został zniszczony na skutek bombardowania niemieckiego. Nowy Zamek odbudowano po roku 1952 w stylu socrealistycznym, zmieniając wygląd korpusu głównego i wyburzając pozostało Kaplicy Wielkiej, jednak skrzydła boczne zachowały częściowo wygląd z okresu baroku. W czasach ZSRR w budynku mieścił się komitet obwodowy Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Od 1993 roku mieści się w nim Grodzieńskie Państwowe Muzeum Historyczno-Archeologiczne.
W 1994 roku, w 200 rocznicę Insurekcji kościuszkowskiej, na zamku umieszczono tablicę ku czci Tadeusza Kościuszki.
W 2013 roku na zamek powrócił barokowy kartusz herbowy, który zdemontowano w 1858 roku i który następnie przechował Stanisław Sołtan w majątku w Brzostowicy Małej[5].
Pałac
-
Wejście główne do Nowego Zamku
-
Nowy Zamek od strony dziedzińca
-
Nowy Zamek w 1738 r. – widok od strony dziedzińca
-
Nowy Zamek od strony ogrodu
-
Nowy Zamek od strony ogrodu
-
Boczne skrzydło południowe od strony dziedzińca
-
Boczne skrzydło południowe – od strony Niemna
-
Kordegarda z XVIII wieku
-
Kartusz herbowy z XVIII w.
-
Nowy Zamek po socrealistycznej przebudowie z lat 50.XX w.
-
Wnętrze muzealne
Brama
-
Brama barokowa z XVIII w.
Kaplica Wielka
-
Elewacja Kaplicy Wielkiej przy Nowym Zamku
-
Wnętrze kaplicy od strony wejścia
-
Widok na ołtarz główny
-
Widok wnętrza z amboną
-
Przekrój
-
Przekrój kaplicy
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dyaryusz podróży polskiej na seym grodzieński roku pańskiego 1752 odbytej z rękopisu królewieckiego na widok publiczny przez Wacława Gizbert-Studnickiego archiwaryusza miasta Wilna wydany. Dla użytku rodaków z łacińskiego na język polski przetłumaczył X. kanonik J. Rosołowski, „Litwa i Ruś: miesięcznik ilustrowany poświęcony kulturze, dziejom, krajoznawstwu i ludoznawstwu” 1912, t. 2, z. 1, s. 9–26.
- ↑ L. Wegner, Sejm grodzieński ostatni. Ustęp od 26 sierpnia do 23 września 1793 zestawił, Poznań 1866.
- ↑ A. Trębicki, Opisanie Sejmu ekstraordynaryjnego podziałowego roku 1793 w Grodnie. O rewolucji roku 1794, opracował i wstępem poprzedził J. Kowecki, Warszawa 1967.
- ↑ Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej, Część IV, Tom 4 (red. naukowa Maria Kałamajska-Saeed), Kościoły Grodna, wyd. Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2018, s.8
- ↑ Symbol Rzeczpospolitej wrócił na Nowy Zamek w Grodnie, „Kresy24.pl - Wschodnia Gazeta Codzienna” [dostęp 2017-03-01] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dąbrowski S., Artyści na dworze Antoniego Tyzenhauza, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1933, nr 3
- Dubas-Urwanowicz E., Grodno do XVIII wieku. Miasto i ludność,[w:] Grodno w XVIII wieku. Miasto i ludność (na tle trendów rozwojowych od średniowiecza do 1939 roku), red. A. Woltanowski, J. Urwanowicz, Białystok 1997.
- Gębarowicz M., Album Poturzycki. Nowe materiały do dziejów architektury epoki saskiej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki: teoria i historia” 1976, t. 21, nr 2.
- Hentschel W.: Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, Berlin (Ost) 1967, Bd. 1, S. 189 f., S. 285–297, Abb. 58; Bd. 2, Abb. 217-220b, 369-399.
- Hentschel W., Jauch Joachim Christian, [in:] Neue deutsche Biographie, Bd. 10, Berlin 1974.
- Jamski P. J., Pałace niedoszłego króla. Artystyczne przygotowania Kazimierza Jana Sapiehy do sejmu grodzieńskiego w roku 1693, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 6: Fundator i dzieło w sztuce nowożytnej, cz. 1, pod red. J. Lileyki i I. Rolskiej-Boruch, Lublin 2005.
- Jodkowski J., Grodno, Wilno 1923.
- Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2: Miejscowości różnie, rysunki architektonicznie, dekoracyjne, plany, widoki z XVIII i XIX wieku, oprac. T. Sulerzyska, Warszawa 1969.
- Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz podskarbi nadworny litewski, t. 1–2, London 1970–1971.
- Kowalczyk J., Pałace i dwory późnobarokowe w mieście sejmowym Grodnie, [w:] Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI–XVIII w., red. J. Lileyko, Lublin 2000.
- Lileyko J., Przebudowa grodzieńskich pałaców Batoriańskiego i Sapieżyńskiego na gmach sejmowy w 1717–1718 roku, [w:] Między Padwą a Zamościem: Studia z historii sztuki i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Jerzemu Kowalczykowi, [kom. red. M. i W. Boberscy et al.], Warszawa 1993.
- Lileyko J., Przebudowa Starego Zamku w Grodnie na cele sejmowe w latach 1673–1678, [w:] Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce baroku, pod red. J. Kowalczyka, Warszawa 1995.
- May Walter, Das sächsische Bauwesen unter August II. und August III. von Polen, [in:] Polen und Sachsen – zwischen Nähe und Distanz, „Dresdner Hefte”, nr 50, Dresden 1997, s. 17–26.
- Szymański S., Pałac królewski w Grodnie, „Rocznik Białostocki” 1965, t. 6, [Białystok 1966].
- Szymański S., Urbanistyczno-architektonicznie formowanie się Grodna w okresie od XIV do XVIII wieku, „Rocznik Białostocki” 1968–1969, t. 9.
- Зёбер А., Інвентар Гарадзенскага палаца 1750 года, „Arche. Гарадзенскі міленіум” 2014, № 11.
- Страйноўскі А., Скліканне першага пры Станіславу Аўгусту Панятоўскаму сойма ў Горадні ў 1784 годзе, „Arche. Гарадзенскі міленіум”, 2014, № 11.