Ustawa Wilczka

Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej

Nazwa potoczna	Ustawa Wilczka
Państwo	{{{państwo}}}
Data wydania	24 grudnia 1988
Miejsce publikacji	Polska, Dz.U. z 1988 r. nr 41, poz. 324
Data wejścia w życie	1 stycznia 1989
Rodzaj aktu	ustawa
Przedmiot regulacji	działalność gospodarcza
Status	uchylony
Utrata mocy obowiązującej z dniem	2 stycznia 2001
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

{{Akt prawny infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | grafika = | alt grafiki = | państwo = | wikiźródła = | opis grafiki = | tytuł oryginalny = Nieoczekiwana grafika: "miejsce publikacji".

Ustawa Wilczka – potoczne określenie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej opracowanej według projektu ministra przemysłu Mieczysława Wilczka i premiera Mieczysława Rakowskiego uchwalonej przez Sejm PRL IX kadencji. Ustawa obowiązywała od 1 stycznia 1989 do 31 grudnia 2000 i regulowała w sposób liberalny działalność gospodarczą.

Ustawa zalegalizowała prywatną działalność gospodarczą oraz funkcjonowała na zasadach: „co nie jest zakazane, jest dozwolone” i „pozwólcie działać” (z fr. laissez faire, laissez passer). Po kilku nowelizacjach została zastąpiona ustawą Prawo działalności gospodarczej z dnia 19 listopada 1999 r. (Dz.U. z 1999 nr 101 poz. 1178), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2001 r, a następnie, która z kolei została zastąpiona ustawą o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz.U. z 2004 nr 173 poz. 1807), obowiązującą od dnia 21 sierpnia 2004 r. do dzisiaj.

Statystyka

Tekst ustawy zawiera 6 rozdziałów. Ustawa składała się ze 54 artykułów i 11 koncesji. Zgodnie z ustawą, uzyskania koncesji wymagało podjęcie działalności gospodarczej w zakresie:

• wydobywania kopalin podlegających prawu górniczemu oraz poszukiwania złóż tych kopalin
• przetwórstwa i obrotu metalami szlachetnymi i kamieniami szlachetnymi
• wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją
• wytwarzania środków farmaceutycznych, odurzających i psychotropowych, artykułów sanitarnych oraz substancji trujących
• wyrobu, oczyszczania i odwadniania spirytusu oraz wydzielania spirytusu z innego wytworu, a także wyrobu wódek
• wytwarzania wyrobów tytoniowych
• transportu morskiego, lotniczego oraz wykonywania innych usług lotniczych
• prowadzenia aptek
• obrotu z zagranicą towarami i usługami, określonymi w drodze rozporządzenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą
• obrotu dobrami kultury powstałymi przed 9 maja 1945 r.
• usług ochrony osób i mienia, detektywistycznych oraz w sprawach paszportowych.

W późniejszym czasie liczba działalności koncesjonowanej wzrosła z 11 do 24.

Nowelizacje

Ustawę znowelizowano wielokrotnie (i wprowadzono zmiany aż 40 razy).

Większe nowelizacje:

• Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o zmianie ustawy o działalności gospodarczej (Dz. U. z 1990 r. Nr 26, poz. 149).
• Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o zmianie ustawy o działalności gospodarczej (Dz. U. z 1991 r. Nr 107, poz. 460).
• Ustawa z dnia 16 lutego 1996 r. o zmianie ustawy o działalności gospodarczej (Dz. U. z 1996 r. Nr 41, poz. 177).

Większość zmian prowadziła do ograniczenia wolności gospodarczej.

Tło historyczne

Lata 80. XX wieku były dla Polski latami kryzysu gospodarczego. Wraz ze spadkiem dynamiki wzrostu gospodarczego od drugiej połowy lat 70. i rosnącym zadłużeniem zagranicznym (ok. 24 mld dolarów) pogarszała się sytuacja gospodarcza w kraju. 1 lipca 1980 władze ogłosiły podwyżki cen żywności. Było to bezpośrednim impulsem do wybuchu masowych strajków w lipcu i sierpniu 1980, które zakończyły się podpisaniem porozumień społecznych, w których zaakceptowano postulaty protestujących robotników, m.in. zgoda na tworzenie związków zawodowych.

W 1981 roku rząd gen. Jaruzelskiego poinformował Klub Paryski o wstrzymaniu spłat zadłużenia zagranicznego w wysokości 25,5 miliardów USD oraz 3,1 miliardów rubli transferowych (ok. 2,5 miliard USD) z powodu niewypłacalności PRL, co w konsekwencji powodowało jego dalszy wzrost.

W 1981 wprowadzono stan wojenny, co jeszcze bardziej zaszkodziło gospodarce. Po zniesieniu stanu wojennego wprowadzano od 1982 nieskutecznie reformę gospodarczą.

Charakterystyka gospodarki

Gospodarka Polski Ludowej była ściśle związana z ustrojem panującym w Polsce Ludowej w latach 1945–1989, wzorowanym na rozwiązaniach radzieckich. Główną jego cechą było podporządkowanie gospodarki celom politycznym.

Gospodarka oparta była w tym okresie na społecznej własności środków produkcji, co umożliwiało centralne planowanie – tworzono państwowe gospodarstwa rolne (PGR), wprowadzono państwowy monopol w handlu zagranicznym.

Rozwój gospodarczy opierał się na dokonanych zasadniczych reformach społecznych. Zasadniczym narzędziem sprawowania kontroli nad gospodarką był system planów gospodarczych. Szczególne znaczenie miał przy tym plan 3-letni (1947–1949) – reforma rolna, nacjonalizacja przemysłu i zasiedlanie tzw. Ziem Odzyskanych.

Wprowadzano plany wieloletnie, m.in. plan 3-letni (1947–1949) – odbudowy gospodarczej, plan 6-letni (1950–1955) – rozwoju gospodarczego i budowy podstaw socjalizmu oraz plany pięcioletnie z 1956–1960 – o kontynuowaniu polityki uprzemysłowienia, 1961–1965 – o dalszym rozwoju gospodarki narodowej, 1966–1970 – o kontynuacji polityki industrialnej kraju.

Okoliczności uchwalenia ustawy

Sytuacja społeczno-gospodarcza pod koniec lat 80. XX wieku wymagała radykalnych i natychmiastowych zmian. Rządzący zdawali sobie sprawę z narastającego niezadowolenia społecznego i obawiali się aby nie doszło do rozruchów na tle gospodarczym. Nomenklatura była świadoma tego, że społeczeństwo nie wierzy w proponowane przez nią reformy.

Skutki gospodarcze ustawy

Ustawa pozwoliła Polsce przejść od gospodarki niedoboru do gospodarki wolnorynkowej i dokonać cudu gospodarczego końca XX wieku. Ustawa umożliwiła każdemu obywatelowi PRL podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej na równych prawach, co m.in. spowodowało aktywizację drobnych przedsiębiorców. W połączeniu z zastąpieniem gospodarki planowej centralnie sterowanej systemem gospodarki wolnorynkowej w efekcie zaowocowała dużą dynamiką gospodarczą na samym początku lat 90. XX wieku.

Fragmenty:

Art. 1 „Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone każdemu na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.”

Art. 4 „Podmioty gospodarcze mogą w ramach prowadzonej działalności gospodarczej dokonywać czynności i działań, które nie są przez prawo zabronione.”

Opinie niektórych ekonomistów

• Andrzej Sadowski: Ustawa Mieczysława Wilczka jest do tej pory niedoścignionym wzorem ustawy, dającej najwięcej wolności gospodarczej polskim przedsiębiorcom. Co jest zaskakujące, jest zgodna z polskimi zobowiązaniami wobec UE.

• Robert Gwiazdowski: Ustawa o działalności gospodarczej, zwana ustawą Wilczka, uchwalona jeszcze za komuny w grudniu 1988 r., stwierdzała, że „podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone każdemu na równych prawach”. Później było już tylko gorzej: kolejne regulacje, ograniczenia, koncesje, zezwolenia w myśl typowej raczej dla komunizmu, a nie budowanego rzekomo kapitalizmu, zasady postępowania z prywaciarzami: trzeba ich tolerować, ale należy trzymać krótko.

• Adam Sofuł: Niewielka to była ustawa – raptem 55 artykułów, ale potwierdza tezę, że małe jest piękne. 55 artykułów dało polskiej przedsiębiorczości i polskiej gospodarce takiego kopa, że dzisiejsze wielostronicowe kolejne nowelizacje ustawy o wolności gospodarczej nie dorastają jej do pięt. Może dlatego, że wolność mają tylko w tytule, ale nie w zawartości.

• Zdaniem Roberta Gwiazdowskiego nie podjęto kroków do [...] usprawnienia kontroli i ścigania poprzez odpowiednie organy osób zarabiających nielegalnie. Efektem tego nie było upatrywanie i walka z układami biznesowo-politycznymi, lecz zniesienie liberalnej Ustawy Wilczka poprzez kolejne ograniczenia, koncesje i zezwolenia co trwa do dnia dzisiejszego. Spowodowało to znaczne utrudnienia dla uczciwych przedsiębiorców.
• Elżbieta Mączyńska-Ziemacka: Zapomniano o starorzymskiej zasadzie, że nie wszystko, co dozwolone prawem, jest uczciwe.

Wyróżnienia

29 grudnia 2008 Centrum im. Adama Smitha – instytut działający na rzecz wolnego rynku, uhonorował Mieczysława Wilczka tytułem "Jego Przedsiębiorczości".

Zobacz też

• Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej

Linki zewnętrzne

• Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej