Architektura secesji: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m r2.6.5) (robot dodaje sh:Arhitektura secesije |
→Najsłynniejsze obiekty secesyjne w Polsce: drobne merytoryczne |
||
Linia 96: | Linia 96: | ||
* [[Dom Handlowy Braci Barasch|Dom Handlowy Braci Barasch we Wrocławiu]] |
* [[Dom Handlowy Braci Barasch|Dom Handlowy Braci Barasch we Wrocławiu]] |
||
* [[Mosty Pomorskie|Mosty Pomorskie we Wrocławiu]] |
* [[Mosty Pomorskie|Mosty Pomorskie we Wrocławiu]] |
||
* Kaplica Hulimków z 1900 r. w [[Myców|Mycowie]] koło Hrubieszowa, proj. [[Władysław Sadłowski]] |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
Wersja z 14:31, 25 lis 2011
Secesja jako kierunek w architekturze rozwijała się w latach 1899-1925, lecz zasadniczy rozkwit trwał od około 1905. Secesja była rezultatem poszukiwań wyzwolenia formy budynku z czystego naśladownictwa dawnych epok (historyzmu) i wytworzenia nowego stylu.
W Polsce secesja przyjęła się nieco wcześniej niż w większości krajów Europy, głównie ze względu na wpływy architektury niemieckiej, austriackiej i francuskiej. Kraje te jako pierwsze wykształciły ten styl, a Polska będąca pod ich wpływem przejęła bardzo szybko nowe trendy, szybciej niż reszta Europy. Szybciej też odeszła od tego stylu na rzecz modernizmu. Nie wykształciła jednak typowego stylu secesji, a budowle z tego okresu przypominają bardziej neobarok.
Nazwa
Okres secesji w architekturze jest bardzo różnie określany w poszczególnych krajach, jednak nazwano go prawie równocześnie z powstaniem stylu. Popularna w Polsce nazwa secesja, używana także m.in. w Austrii (Sezession) wywodzi się z nazw grup artystycznych: secesji wiedeńskiej i monachijskiej. W Niemczech i krajach skandynawskich używa się raczej nazwy Jugendstil (styl młodzieżowy), we Francji Art nouveau (nowa sztuka), w Hiszpanii i Włoszech mówi się o modernismo (nie mylić z modernizmem). W Wielkiej Brytanii nowy styl propagował ruch artystyczny Arts and Crafts. Wszelkie te lokalne prądy dotyczą jednak zasadniczo, oceniając z perspektywy XXI w., jednego zjawiska.
Historia
Źródła stylu secesyjnego
Najwcześniej tendencje do wysublimowania się nowego stylu pojawiły się we Francji, częściowo pod wpływem Ecole des Beaux-Arts, Viollet-le-Duca. Niektórzy doszukują się źródeł art nouveau w prezentowanej przez niego i przez Anglika Williama Morrisa odmianie neogotyku. Dalszymi czynnikami, które zapoczątkowały rozwój nowej architektury były racjonalistyczne prądy filozoficzne oraz zetknięcie się z japońską grafiką i kaligrafią. Awangardowa dążność do postępu miała podłoże etyczne. Niejednorodność stylistyczna początkowej secesji wywodziła się stąd, że miała ona podłoże intelektualne, a nie formalno-artystyczne. Secesja była owocem kultury swoich czasów.
Wykształcenie się stylu na przełomie XIX i XX wieku
Ogniska rozwoju architektury secesyjnej wytworzyły się w kilkunastu dużych miastach Europy o tradycjach artystycznych. Secesja szybko staje się modna, a jej elementy pojawiają się w historyzującym budownictwie przełomu XIX i XX w.
Schyłek
U schyłku drugiej dekady XX w. pojawia się, szczególnie w architekturze domów towarowych, redukcyjna odmiana secesji, w której wielkim przeszkleniom i płaszczyznom towarzyszą stosunkowo proste i rygorystycznie rozmieszczone pilastry, zaś ornament koncentruje się na zwieńczeniu i wejściu do budynku. Po 1918 secesja w architekturze stopniowo zanika, stapiając się z eklektycznym stylem 1920, łączącym w sobie klasycyzm, neobarok i wczesny modernizm.
Po I wojnie światowej secesja, która już wcześniej wydawała się przeżytkiem, spotykała się prawie wyłącznie z surową krytyką ze strony ówczesnej awangardy. Wielu architektów, którzy tworzyli początkowo w stylu secesyjnym, stało się radykalnymi zwolennikami funkcjonalizmu.
Secesja w porównaniu z innymi stylami była jedynie epizodem w historii architektury, lecz doprowadziła do trwałych przekształceń w pojmowaniu roli architektury i sposobie projektowania.
Cechy architektury secesyjnej
Secesja stanowiła próbę stworzenia nowego stylu bez odniesienia do historii, lecz wyłącznie na podstawie motywacji estetycznej i natchnienia twórcy. Ten sposób tworzenia spotkał się z silną krytyką wielu współczesnych, podkreślających, że wcześniejsze style powstawały w inny sposób – rzekomo drogą ewolucji wynikającej z czynników środowiskowych.
Secesję cechowała forma stosunkowo abstrakcyjna, lecz jednocześnie o bogatej ornamentyce. Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl ograniczał się zasadniczo do zdobnictwa, sprawy funkcji i konstrukcji pozostawiając inżynierom budowlanym. Szczególnie jest to widoczne w budownictwie mieszkaniowym, gdzie rozwiązania urbanistyczne i rzuty mieszkań pozostały zgodne z praktyką XIX w. Budynki użyteczności publicznej, choć wykazujące się innowacyjnością, korzystały z wątków romantycznych i elementów zarówno neoromańskich, jak i neogotyckich.
Respekt wobec natury przejawiał się w ornamencie i strukturze budynku. Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i tektonikę budynku, lecz także stanowił symboliczne przedstawienie jego funkcji. Wśród ornamentyki secesyjnej pojawiają się stylizowane formy roślinne, postacie i maski długowłosych kobiet, formy przypominające niekiedy draperie lub skórę, reliefy wypełniają niekiedy całą powierzchnię ścian zewnętrznych. Elewacje posiadają ciągłą i płynnie przechodzącą powierzchnię, widoczne jest zamiłowanie do miękkich i krzywych linii i wyobleń. Ornament obejmuje także detale wykończenia budynku, takie jak klamki czy balustrady schodów.
Wybrani przedstawiciele secesji
Najsłynniejsze obiekty secesyjne w Polsce
- Kamienica Pod Żabami w Bielsku-Białej
- Willa Juliana Fałata w Bystrej
- IV Liceum Ogólnokształcące w Bytomiu
- Teatr im. C. K. Norwida w Jeleniej Górze
- Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie
- Dom pod Globusem w Krakowie
- Willa Anna w Konstancinie przy ul. Żeromskiego 10
- Jama Michalika w Krakowie
- Kościół św. Franciszka z Asyżu w Krakowie
- Gmachu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie
- Stary Teatr w Krakowie
- Dom handlowy Smechela i Rösnera w Łodzi
- Kamienica Oszera Kohna w Łodzi
- Kamienica Schychtów w Łodzi
- Kamienica Zygmunta Dejczmana w Łodzi
- Mauzoleum Izraela Poznańskiego w Łodzi
- Willa Leopolda Kindermanna w Łodzi
- Dworzec Główny w Nowym Sączu
- Muzeum Mazowieckie w Płocku
- Kamienica przy ul. Roosevelta 5 w Poznaniu
- Sanatorium w Trzebiechowie z wnętrzami, które zaprojektował Henry van de Velde
- Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
- Kamienica Tołwińskiego na ul. Służewskiej 3 w Warszawie (nie istnieje)
- Kamienica Spokornego w Al.Ujazdowskich 19 w Warszawie (nie istnieje)
- Dom Handlowy Braci Barasch we Wrocławiu
- Mosty Pomorskie we Wrocławiu
- Kaplica Hulimków z 1900 r. w Mycowie koło Hrubieszowa, proj. Władysław Sadłowski
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- muzeumsecesji.pl – Architektura secesyjna w Polsce
- – Architektura secesyjna w Przemyślu
- lartnouveau.com (fr. • ang. • niem.)
- Elementy secesyjne w Bydgoszczy
- Architektura secesji – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
- art1900.info Architektura około 1900 roku w Polsce oraz Europie
Bibliografia
- William J. R. Curtis, Moderne Architektur seit 1900, Berlin 2002, ISBN 0-7148-9352-8
- Peter Gössel, Gabriele Leuthäuser, Architektur des 20. Jahrhunderts, Kolonia 1994, ISBN 3-8228-0265-4
- Frank Russell, Architektur des Jugendstils. Die Überwindung des Historismus in Europa und Nordamerika, Stuttgart, 1981, ISBN 3-421-02570-3
- M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Pozostała literatura
- Banaś Barbara, Szurkowski Leszek, Secesja wrocławska, CO-LIBROS, Wrocław 2009
- Gutowski Maciej, Gutowski Bartłomiej, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001
- Gutowski Bartłomiej, Secesja w architekturze Przemyśla, Przemyśl 2007