Ruś Czarna: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 14:55, 12 lip 2017

Ruś Czarna – kraina historyczna na terenie dzisiejszej Białorusi , położona między Prypecią, Ptyczem i Niemnem. Główne miasta regionu to Grodno, Nowogródek, Wołkowysk, Słonim, Świsłocz, Nieśwież i powstałe później Baranowicze.

Terytorium

W XVIII i XIX wieku Ruś Czarną definiowano jako obszar obejmujący województwo nowogródzkie oraz fragment województwa trockiego w okolicach Grodna (przypuszczalnie teren dawnego Księstwa grodzieńskiego).

Nazwa

Niektórzy uczeni przypuszczają, że „kolorowe” nazwy Rusi powstały w XIII wieku i były zapożyczeniem od ludów ałtajsko-tureckich^[1], które używały kolorów do oznaczenia kierunków geograficznych (czerwień – południe, biel – zachód, czerń – północ, wschód – niebieski, środek – zielony). Przykładowo tur., tuw., ałt. wyraz „kara”^[2] znaczy zarówno „czarny”, jak i „północ”^[3]^[a].

Jako pierwszy o Czarnej Rusi wspomniał węgierski kronikarz Heinrich von Mügeln (zm.1380), jednak nie jest jasne czy rozumiał przez to pojęcie ziemie wchodzące później w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Historia

Do 1084 część Rusi Kijowskiej, potem jej księstwo zależne. Na początku XIII wieku przeszła pod zwierzchnictwo Księstwa połockiego. W 1239 zhołdowana przez Mendoga. Około 1241 zniszczona przez mongolskie wojska Batu-chana. W latach 1254-1258 zajęty został przez Lwa Daniłowicza, a od około 1258 przedmiot ponownej ekspansji Litwinów pod dowództwem Mendoga, po którym na stałe przyłączył Czarną Ruś do Litwy książę Giedymin, co ostatecznie potwierdzono w 1441 roku. Od Unii lubelskiej w składzie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Podczas IV wojny moskiewskiej zniszczona przez wojska Trubeckiego w 1655 roku. W wyniku III rozbioru Polski w 1795 roku w składzie Rosji. Po Traktacie ryskim w 1921 roku w większości w składzie II Rzeczpospolitej aż do 1939 roku. Obecnie Ruś Czarna wchodzi w większości w skład Republiki Białoruś.

Zobacz też

↑ W przypadku Rusi kierunki świata nie do końca się zgadzają z powyższym zapisem, gdyż Ruś Czarna jest wysunięta na zachód w stosunku do Rusi Białej. Nie oznacza to jednak, że sam pomysł nazewnictwa poszczególnych krain nie został zaczerpnięty od ludów ałtajsko-tureckich.

↑ Również w chińskim, np. 红 (hóng), oznacza czerwień, ogień i południe. Patrz hasło w angielskiej wiki Red (ang.).
↑ Azer., baszk. kazach. qara, turkm. gara, uzb. qora. Grzegorz Jagodziński, Ałtajska rodzina językowa.
↑ Oleg Łatyszonek, Od Rusinów Białych do Białorusinów, Białystok 2006, s. 18 i n., ISBN 978-83-7431-120-5.

[4] W przypadku Rusi kierunki świata nie do końca się zgadzają z powyższym zapisem, gdyż Ruś Czarna jest wysunięta na zachód w stosunku do Rusi Białej. Nie oznacza to jednak, że sam pomysł nazewnictwa poszczególnych krain nie został zaczerpnięty od ludów ałtajsko-tureckich.

[1] Również w chińskim, np. 红 (hóng), oznacza czerwień, ogień i południe. Patrz hasło w angielskiej wiki Red (ang.).

[2] Azer., baszk. kazach. qara, turkm. gara, uzb. qora. Grzegorz Jagodziński, Ałtajska rodzina językowa.

[3] Oleg Łatyszonek, Od Rusinów Białych do Białorusinów, Białystok 2006, s. 18 i n., ISBN 978-83-7431-120-5.

[1]

[2]

[3]

[a]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Dopracować|ważny przebieg wydarzeń zbrojnych}}
 [[Plik:Polen in den Grenzen vor 1660.jpg|thumb|upright=1.4|Polska w granicach z 1660 roku z zaznaczoną Czarną Rusią (jako Schwarzreussen) na niemieckiej mapie z 1892 roku]]
-'''Ruś Czarna''' – kraina historyczna na terenie dzisiejszej [[Białoruś|Białorusi]] , położona między [[Prypeć (rzeka)|Prypecią]], [[Ptycz]]em i [[Niemen|Niemnem]]. Główne miasta regionu to [[Grodno]], [[Baranowicze]], [[Nowogródek]], [[Wołkowysk]], [[Świsłocz (obwód grodzieński)|Świsłocz]], [[Nieśwież]].
+'''Ruś Czarna''' – kraina historyczna na terenie dzisiejszej [[Białoruś|Białorusi]] , położona między [[Prypeć (rzeka)|Prypecią]], [[Ptycz]]em i [[Niemen|Niemnem]]. Główne miasta regionu to [[Grodno]], [[Nowogródek]], [[Wołkowysk]], [[Słonim]], [[Świsłocz (obwód grodzieński)|Świsłocz]], [[Nieśwież]] i powstałe później [[Baranowicze]].
 == Terytorium ==
-W XVIII i XIX wieku Ruś Czarną definiowano jako obszar obejmujący [[Województwo nowogródzkie (I Rzeczpospolita)|województwo nowogródzkie]], [[powiat mozyrski]] i [[powiat rzeczycki]] [[województwo mińskie|województwa mińskiego]] oraz fragment [[województwo trockie|województwa trockiego]] w okolicach Grodna.
+W XVIII i XIX wieku Ruś Czarną definiowano jako obszar obejmujący [[Województwo nowogródzkie (I Rzeczpospolita)|województwo nowogródzkie]] oraz fragment [[województwo trockie|województwa trockiego]] w okolicach Grodna (przypuszczalnie teren dawnego [[Księstwo grodzieńskie|Księstwa grodzieńskiego]]).
 == Nazwa ==
 Niektórzy uczeni przypuszczają, że „kolorowe” nazwy Rusi powstały w XIII wieku i były zapożyczeniem od ludów [[Języki ałtajskie|ałtajsko-tureckich]]<ref>Również w [[język chiński|chińskim]], np. 红 (hóng), oznacza czerwień, ogień i południe. Patrz hasło w angielskiej wiki [http://en.wikipedia.org/wiki/Red Red] {{lang|en}}.</ref>, które używały kolorów do oznaczenia kierunków geograficznych (czerwień – południe, biel – zachód, czerń – północ, wschód – niebieski, środek – zielony). Przykładowo [[język turecki|tur.]], [[język tuwiński|tuw.]], [[język altajski|ałt.]] wyraz „kara”<ref>[[język azerski|Azer.]], [[język baszkirski|baszk.]] [[język kazachski|kazach.]] qara, [[język turkmeński|turkm.]] gara, [[język uzbecki|uzb.]] qora. Grzegorz Jagodziński, ''[http://grzegorj.jzn.pl/lingwpl/etymalt.html Ałtajska rodzina językowa]''.</ref> znaczy zarówno „czarny”, jak i „północ”<ref>Oleg Łatyszonek, Od Rusinów Białych do Białorusinów, Białystok 2006, s. 18 i n., {{ISBN|978-83-7431-120-5}}.</ref><ref group="uwaga">W przypadku Rusi kierunki świata nie do końca się zgadzają z powyższym zapisem, gdyż Ruś Czarna jest wysunięta na zachód w stosunku do Rusi Białej. Nie oznacza to jednak, że sam pomysł nazewnictwa poszczególnych krain nie został zaczerpnięty od ludów ałtajsko-tureckich.</ref>.
+Jako pierwszy o Czarnej Rusi wspomniał węgierski kronikarz [[Heinrich von Mügeln]] (zm.1380), jednak nie jest jasne czy rozumiał przez to pojęcie ziemie wchodzące później w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego.
 == Historia ==
-Do 1084 część [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]], potem jej księstwo zależne. Na początku XIII wieku przeszła pod zwierzchnictwo [[Księstwo połockie|Księstwa połockiego]]. W 1239 zhołdowana przez [[Mendog]]a. W latach 1254–1258 okresowo podbita przez [[Księstwo Halicko-Wołyńskie|Księstwo Halickie]]. Po 1258 znajdowała się pod zwierzchnictwem [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]], aż do ostatecznego włączenia w jego skład w 1441.
+Do 1084 część [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]], potem jej księstwo zależne. Na początku XIII wieku przeszła pod zwierzchnictwo [[Księstwo połockie|Księstwa połockiego]]. W 1239 zhołdowana przez [[Mendog]]a. Około 1241 zniszczona przez mongolskie wojska [[Batu-chan|Batu-chana]]. W latach 1254-1258 zajęty został przez [[Lew Halicki|Lwa Daniłowicza]], a od około 1258 przedmiot ponownej ekspansji Litwinów pod dowództwem [[Mendog]]<nowiki/>a, po którym na stałe przyłączył ''Czarną Ruś'' do Litwy książę [[Giedymin]], co ostatecznie potwierdzono w [[1441]] roku. Od [[Unia lubelska|Unii lubelskiej]] w składzie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Podczas [[Wojna polsko-rosyjska (1654–1667)|IV wojny moskiewskiej]] zniszczona przez wojska [[Aleksy Trubecki|Trubeckiego]] w 1655 roku. W wyniku [[III rozbiór Polski|III rozbioru Polski]] w 1795 roku w składzie Rosji. Po [[Traktat ryski (1921)|Traktacie ryskim]] w 1921 roku w większości w składzie [[II Rzeczpospolita|II Rzeczpospolitej]] aż do 1939 roku. Obecnie Ruś Czarna wchodzi w większości w skład Republiki Białoruś.
 == Zobacz też ==