Kościół św. Gereona na Wawelu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy |
merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 72: | Linia 72: | ||
|www = |
|www = |
||
}} |
}} |
||
'''Kościół św. Gereona''' |
'''Kościół św. Gereona''' – nieistniejący już [[kościół (budynek)|kościół]] romański, zbudowany XI wieku na [[Wawel|wzgórzu wawelskim]] w [[Kraków|Krakowie]]. |
||
Pierwsze resztki [[Sztuka romańska|romańskiej]] budowli odkryto w 1914 roku. Odnaleziono je pod dziedzińcem Batorego, znajdującym się pomiędzy [[Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie|katedrą wawelską]] i [[Zamek Królewski na Wawelu|zamkiem]]. Kontynuujący badania po I wojnie światowej [[Adolf Szyszko-Bohusz]] uznał je za relikty pierwszej katedry, tzw. "chrobrowskiej". Pogląd ten obaliły dopiero badania prowadzone w latach 80. W tym samym rejonie odkryto też fragmenty wcześniejszych murów, o charakterze przedromańskim. |
Pierwsze resztki [[Sztuka romańska|romańskiej]] budowli odkryto w 1914 roku. Odnaleziono je pod dziedzińcem Batorego, znajdującym się pomiędzy [[Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie|katedrą wawelską]] i [[Zamek Królewski na Wawelu|zamkiem]]. Kontynuujący badania po I wojnie światowej [[Adolf Szyszko-Bohusz]] uznał je za relikty pierwszej katedry, tzw. "chrobrowskiej". Pogląd ten obaliły dopiero badania prowadzone w latach 80 XX wieku. W tym samym rejonie odkryto też fragmenty wcześniejszych murów, o charakterze przedromańskim. |
||
Najstarsza budowla na tym miejscu, przedromańska (prawdopodobnie kościół), istniała krótko<ref>{{Cytuj pismo| nazwisko = Firlet| imię = Janusz| nazwisko2 = Pianowski| imię2 = Zbigniew| tytuł = Wyniki badań archeologicznych w rejonie katedry i pałacu królewskiego na Wawelu (1981-1994)| czasopismo = Acta Archeologica Waweliana| wolumin = T. II| strony = 105–118| rok = 1998| issn =}}</ref>. Badany przez Szyszko-Bohusza kościół romański, któremu przypisano znane z przekazu [[Jan Długosz|Jana Długosza]] wezwanie [[Święty Gereon|św. Gereona]], był trójnawową [[Bazylika|bazyliką]] z [[transept]]em oraz trzema [[Apsyda (architektura)|apsydami]] od wschodu. W ramionach transpektu znajdowały się [[Empora|empory]]. Pod [[prezbiterium]] mieściła się [[krypta]] wsparta na 8 [[kolumna (architektura)|kolumnach]]. Od zachodu korpus nawowy miały zamykać dwie wieże. Data powstania kościoła nie jest pewna, prawdopodobnie wzniesiono go w pierwszej połowie (ale raczej w drugiej jej części) XI w. Mógł być reprezentacyjną kaplicą pałacową – jednak funkcja jest przedmiotem dyskusji, wiązano kościół m.in. z [[Benedyktyni|benedyktynami]]<ref>{{Cytuj książkę| inni = red. Henryk Samsonowicz| tytuł = Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy| miejsce = Kraków| rok = 2000| strony = 361–387| rozdział = Co nam mówi architektura murowana?| nazwisko r = Rodzińska-Chorąży| imię r = Teresa| isbn =}}</ref>. |
Najstarsza budowla na tym miejscu, przedromańska (prawdopodobnie kościół), istniała krótko<ref>{{Cytuj pismo| nazwisko = Firlet| imię = Janusz| nazwisko2 = Pianowski| imię2 = Zbigniew| tytuł = Wyniki badań archeologicznych w rejonie katedry i pałacu królewskiego na Wawelu (1981-1994)| czasopismo = Acta Archeologica Waweliana| wolumin = T. II| strony = 105–118| rok = 1998| issn =}}</ref>. Badany przez Szyszko-Bohusza kościół romański, któremu przypisano znane z przekazu [[Jan Długosz|Jana Długosza]] wezwanie [[Święty Gereon|św. Gereona]], był trójnawową [[Bazylika|bazyliką]] z [[transept]]em oraz trzema [[Apsyda (architektura)|apsydami]] od wschodu. W ramionach transpektu znajdowały się [[Empora|empory]]. Pod [[prezbiterium]] mieściła się [[krypta]] wsparta na 8 [[kolumna (architektura)|kolumnach]]. Od zachodu korpus nawowy miały zamykać dwie wieże. Data powstania kościoła nie jest pewna, prawdopodobnie wzniesiono go w pierwszej połowie (ale raczej w drugiej jej części) XI w. Mógł być reprezentacyjną kaplicą pałacową – jednak funkcja jest przedmiotem dyskusji, wiązano kościół m.in. z [[Benedyktyni|benedyktynami]]<ref>{{Cytuj książkę| inni = red. Henryk Samsonowicz| tytuł = Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy| miejsce = Kraków| rok = 2000| strony = 361–387| rozdział = Co nam mówi architektura murowana?| nazwisko r = Rodzińska-Chorąży| imię r = Teresa| isbn =}}</ref>. |
||
'''Kaplica św. Marii Egipcjanki''' – nieistniejący już [[kościół (budynek)|kościół]] gotycki, zbudowany około 1350 roku na [[Wawel|wzgórzu wawelskim]] w [[Kraków|Krakowie]] i rozebrany w XVI wieku. |
|||
W pierwszej połowie XIV w. w źródłach pojawia się kaplica [[Maria Egipcjanka|św. Marii Egipcjanki]]. Prawdopodobnie w XIII w. romańska bazylika św. Gereona została obcięta o część nawową i ramiona transeptu, a z pozostałej części (skrzyżowania naw i transeptu oraz prezbiterium) utworzono kaplicę, której nadano cechy [[Gotyk|stylu gotyckiego]] (prawdopodobnie za czasów [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]). Sklepienie nawy kaplicy wznosiło się na jednym filarze, pod sklepieniem znajdowała się galeria, do której był bezpośredni wstęp z komnat mieszkalnych. |
|||
W pierwszej połowie XIV w. w źródłach pojawia się kaplica [[Maria Egipcjanka|św. Marii Egipcjanki]]. Ta gotycka kaplica charakteryzowała się się wyraźnie mniejszą skalą niż romański kościół św. Gerona<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Tomasz Ratajczak |tytuł = Uwagi na temat chronologii i formy kaplicy zamkowej św. Marii Egipcjanki na Wawelu / Comments on the form and chronology of the Wawel castle chapel of St. Mary of Egypt |data dostępu = 2018-02-26 |url = https://www.academia.edu/36003228/Uwagi_na_temat_chronologii_i_formy_kaplicy_zamkowej_%C5%9Bw._Marii_Egipcjanki_na_Wawelu_Comments_on_the_form_and_chronology_of_the_Wawel_castle_chapel_of_St._Mary_of_Egypt |język = en}}</ref>. Prawdopodobnie w XIII w. romańska bazylika św. Gereona została obcięta o część nawową i ramiona transeptu, a z pozostałej części (skrzyżowania naw i transeptu oraz prezbiterium) utworzono kaplicę, której nadano cechy [[Gotyk|stylu gotyckiego]] (prawdopodobnie około 1350 roku za czasów [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]). Sklepienie nawy kaplicy wznosiło się być może na jednym filarze, pod sklepieniem znajdowała się galeria, do której był bezpośredni wstęp z komnat mieszkalnych. Istnieje także hipoteza, że kaplica miała charakter dwukondygnacyjnego oratorium królewskiego, co jednak zostało poddane krytyce<ref name=":0" />. Niezależnie od dyskusji nad formą kaplicy, nie ulega wątpliwości, że kaplica powstała w połowie XIV wieku, na co wskazują formy profili kamieniarki pokrewne m.in. profilom wschodniego skrzydła klasztoru Augustianów w królewskim mieście Kazimierzu, wzniesionego w latach 40. i 50. XIV wieku |
|||
Kaplica została zlikwidowana podczas renesansowej przebudowy zamku wawelskiego na początku XVI w., gdy włączono ją w zabudowania północno-zachodniego skrzydła zamku i zamieniono na pomieszczenia mieszkalne. |
|||
Kaplica została zlikwidowana podczas renesansowej przebudowy zamku wawelskiego na początku XVI w., podczas budowy klatki Schodów Senatorskich i gdy włączono ją w zabudowania północno-zachodniego skrzydła zamku i zamieniono na pomieszczenia mieszkalne. W wyniku przebudowy kaplica pozbawiona została kluczowych elementów swojej struktury, przez co niemożliwe jest jednoznaczne odczytanie jej pełnego rzutu, określenie systemu sklepień czy też programu przestrzennego<ref name=":0" />. Z pierwotnej struktury zamkowej kaplicy przetrwały ceglane i kamienne mury magistralne nawy, na rzucie zbliżonym do kwadratu o boku 7 × 8 metrów, z elementami kamieniarki z jasnego piaskowca, oraz dolne partie niewielkiego prezbiterium, być może jednoprzęsłowego. Poziom użytkowy prezbiterium wbudowanego w romańską kryptę starszej bazyliki znajdował się ok. 1,5 metra poniżej poziomu średniowiecznego dziedzińca<ref name=":0" />. |
|||
W miejscu gdzie stał kościół, wedle [[Miejska legenda|miejskiej legendy]], znajduje się ''miejsce mocy'', kamień czyli [[Czakram wawelski|wawelski czakram]]. |
W miejscu gdzie stał kościół, wedle [[Miejska legenda|miejskiej legendy]], znajduje się ''miejsce mocy'', kamień czyli [[Czakram wawelski|wawelski czakram]]. |
||
| Linia 91: | Linia 93: | ||
* {{Cytuj książkę| tytuł = Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku| miejsce = Kraków| rok = 1994| strony = 99–107, 114–116| rozdział = Najstarsze kościoły na Wawelu| nazwisko r = Pianowski| imię r = Zbigniew| seria = Rola Krakowa w Dziejach Narodu| id = 13| isbn =}} |
* {{Cytuj książkę| tytuł = Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku| miejsce = Kraków| rok = 1994| strony = 99–107, 114–116| rozdział = Najstarsze kościoły na Wawelu| nazwisko r = Pianowski| imię r = Zbigniew| seria = Rola Krakowa w Dziejach Narodu| id = 13| isbn =}} |
||
* {{Cytuj książkę| nazwisko = Pianowski| imię = Zbigniew| tytuł = Z dziejów średniowiecznego Wawelu| miejsce = Kraków – Wrocław| rok = 1984| strony = 44–50, 66–79, 104–107, 129–134| isbn =}} |
* {{Cytuj książkę| nazwisko = Pianowski| imię = Zbigniew| tytuł = Z dziejów średniowiecznego Wawelu| miejsce = Kraków – Wrocław| rok = 1984| strony = 44–50, 66–79, 104–107, 129–134| isbn =}} |
||
* Zygmunt Świechowski, ''Architektura romańska w Polska'', Warszawa 2000, s. 19–20, 133–134 |
|||
* Zbigniew Pianowski, ''Kościół świętej Marii Egipcjanki – wawelska Sainte Chapelle?'', [w:] Magistro et amico, amici discipuique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, red. Jerzy Gadomski, Kraków 2002, s. 235–244 |
|||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
Wersja z 11:39, 26 lut 2018
-Wawel-POL,_Krak%C3%B3w.jpg) Dziedziniec Batorego, który znajduje się obecnie w miejscu Kościoła św. Gereona. Zaznaczona czerwona linia w białym bruku przedstawia linię ścian nieistniejącego już kościoła. | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||
| Adres |
{{{adres}}} | ||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| Wezwanie |
św. Gereona, potem św. Marii Egipcjanki | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||
Położenie na mapie Krakowa  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |||||||||
Kościół św. Gereona – nieistniejący już kościół romański, zbudowany XI wieku na wzgórzu wawelskim w Krakowie.
Pierwsze resztki romańskiej budowli odkryto w 1914 roku. Odnaleziono je pod dziedzińcem Batorego, znajdującym się pomiędzy katedrą wawelską i zamkiem. Kontynuujący badania po I wojnie światowej Adolf Szyszko-Bohusz uznał je za relikty pierwszej katedry, tzw. "chrobrowskiej". Pogląd ten obaliły dopiero badania prowadzone w latach 80 XX wieku. W tym samym rejonie odkryto też fragmenty wcześniejszych murów, o charakterze przedromańskim.
Najstarsza budowla na tym miejscu, przedromańska (prawdopodobnie kościół), istniała krótko[1]. Badany przez Szyszko-Bohusza kościół romański, któremu przypisano znane z przekazu Jana Długosza wezwanie św. Gereona, był trójnawową bazyliką z transeptem oraz trzema apsydami od wschodu. W ramionach transpektu znajdowały się empory. Pod prezbiterium mieściła się krypta wsparta na 8 kolumnach. Od zachodu korpus nawowy miały zamykać dwie wieże. Data powstania kościoła nie jest pewna, prawdopodobnie wzniesiono go w pierwszej połowie (ale raczej w drugiej jej części) XI w. Mógł być reprezentacyjną kaplicą pałacową – jednak funkcja jest przedmiotem dyskusji, wiązano kościół m.in. z benedyktynami[2].
Kaplica św. Marii Egipcjanki – nieistniejący już kościół gotycki, zbudowany około 1350 roku na wzgórzu wawelskim w Krakowie i rozebrany w XVI wieku.
W pierwszej połowie XIV w. w źródłach pojawia się kaplica św. Marii Egipcjanki. Ta gotycka kaplica charakteryzowała się się wyraźnie mniejszą skalą niż romański kościół św. Gerona[3]. Prawdopodobnie w XIII w. romańska bazylika św. Gereona została obcięta o część nawową i ramiona transeptu, a z pozostałej części (skrzyżowania naw i transeptu oraz prezbiterium) utworzono kaplicę, której nadano cechy stylu gotyckiego (prawdopodobnie około 1350 roku za czasów Kazimierza Wielkiego). Sklepienie nawy kaplicy wznosiło się być może na jednym filarze, pod sklepieniem znajdowała się galeria, do której był bezpośredni wstęp z komnat mieszkalnych. Istnieje także hipoteza, że kaplica miała charakter dwukondygnacyjnego oratorium królewskiego, co jednak zostało poddane krytyce[3]. Niezależnie od dyskusji nad formą kaplicy, nie ulega wątpliwości, że kaplica powstała w połowie XIV wieku, na co wskazują formy profili kamieniarki pokrewne m.in. profilom wschodniego skrzydła klasztoru Augustianów w królewskim mieście Kazimierzu, wzniesionego w latach 40. i 50. XIV wieku
Kaplica została zlikwidowana podczas renesansowej przebudowy zamku wawelskiego na początku XVI w., podczas budowy klatki Schodów Senatorskich i gdy włączono ją w zabudowania północno-zachodniego skrzydła zamku i zamieniono na pomieszczenia mieszkalne. W wyniku przebudowy kaplica pozbawiona została kluczowych elementów swojej struktury, przez co niemożliwe jest jednoznaczne odczytanie jej pełnego rzutu, określenie systemu sklepień czy też programu przestrzennego[3]. Z pierwotnej struktury zamkowej kaplicy przetrwały ceglane i kamienne mury magistralne nawy, na rzucie zbliżonym do kwadratu o boku 7 × 8 metrów, z elementami kamieniarki z jasnego piaskowca, oraz dolne partie niewielkiego prezbiterium, być może jednoprzęsłowego. Poziom użytkowy prezbiterium wbudowanego w romańską kryptę starszej bazyliki znajdował się ok. 1,5 metra poniżej poziomu średniowiecznego dziedzińca[3].
W miejscu gdzie stał kościół, wedle miejskiej legendy, znajduje się miejsce mocy, kamień czyli wawelski czakram.
Przypisy
- ↑ Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski. Wyniki badań archeologicznych w rejonie katedry i pałacu królewskiego na Wawelu (1981-1994). „Acta Archeologica Waweliana”. T. II, s. 105–118, 1998.
- ↑ Teresa Rodzińska-Chorąży: Co nam mówi architektura murowana?. W: Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy. red. Henryk Samsonowicz. Kraków: 2000, s. 361–387.
- ↑ a b c d Tomasz Ratajczak, Uwagi na temat chronologii i formy kaplicy zamkowej św. Marii Egipcjanki na Wawelu / Comments on the form and chronology of the Wawel castle chapel of St. Mary of Egypt [online] [dostęp 2018-02-26] (ang.).
Bibliografia
- Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski: Wawel do roku 1300. W: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta. red. Jerzy Wyrozumski. Kraków: 2007, s. 53–63, seria: Biblioteka Krakowska. 150.
- Zbigniew Pianowski: Najstarsze kościoły na Wawelu. W: Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku. Kraków: 1994, s. 99–107, 114–116, seria: Rola Krakowa w Dziejach Narodu. 13.
- Zbigniew Pianowski: Z dziejów średniowiecznego Wawelu. Kraków – Wrocław: 1984, s. 44–50, 66–79, 104–107, 129–134.
- Zygmunt Świechowski, Architektura romańska w Polska, Warszawa 2000, s. 19–20, 133–134
- Zbigniew Pianowski, Kościół świętej Marii Egipcjanki – wawelska Sainte Chapelle?, [w:] Magistro et amico, amici discipuique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, red. Jerzy Gadomski, Kraków 2002, s. 235–244
Linki zewnętrzne
- Grzegorz Bednarczyk: Kościół św. Gereona (św. Marii Egipcjanki). [w:] Nieistniejące kościoły Krakowa [on-line]. [dostęp 2015-01-20].
- Kraków. [w:] Album romański [on-line]. [dostęp 2015-01-11].