Stanisław Rospond (językoznawca)

Stanisław Rospond

Data i miejsce urodzenia	19 grudnia 1906 Liszki
Data i miejsce śmierci	16 października 1982 Wrocław
Zawód, zajęcie	językoznawca, onomasta
Miejsce zamieszkania	Austro-Węgry→ II Rzeczpospolita
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński Uniwersytet Lwowski Uniwersytet Opolski Uniwersytet Wrocławski
Odznaczenia

Stanisław Rospond (ur. 19 grudnia 1906 w Liszkach pod Krakowem, zm. 16 października 1982 we Wrocławiu) – polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, autor wielu prac onomastycznych wykorzystujących materiał polski i słowiański. Twórca klasyfikacji strukturalnej antroponimów i toponimów, słowotwórstwa onomastycznego oraz prac z zakresu antroponimii i etymologii.

Życiorys

Wcześnie osierocony (ojciec Jan zginął w czasie I wojny światowej w 1916), pozostawał pod opieką swego stryja, biskupa Stanisława Rosponda. Absolwent gimnazjum św. Anny. Studiował slawistykę i polonistykę na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego ukończoną w styczniu 1929 magisterium, zaś w listopadzie tegoż roku doktoratem. Uczeń K. Nitscha, J. Łosia i J.M. Rozwadowskiego. W 1929 pracował jako asystent na UJ. W latach 1929–1931 wykładał język polski w Lyonie. Po wyjeździe z Francji, do 1933 przebywał na stypendium rządu jugosłowiańskiego w Belgradzie. Następnie uczył w krakowskim gimnazjum pijarów do 1936, w którym to roku został starszym asystentem na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie jako docent pozostawał w latach 1939–1941. W 1937 habilitował się na tej uczelni. Od 1941 do końca wojny mieszkał u swojej rodziny w Liszkach, gdzie przeżył pacyfikację wsi przez Niemców, co opisał w książce Zginęli na polu chwały (wyd. 1946, 1993 i 2009). W listopadzie 1945 wrócił na Uniwersytet Jagielloński, jednak wkrótce potem przeniósł się do Wrocławia celem utworzenia Katedry Języka Polskiego na tamtejszym uniwersytecie, którą kierował do 1969 i gdzie uzyskał stopień profesora nadzwyczajnego w 1946 oraz pełnił funkcję dziekana Wydziału Filologicznego w latach 1958–1960. W latach 1950–1954 był współzałożycielem i rektorem (1952–1954) Wyższej Szkoły Pedagogicznej we Wrocławiu, gdzie po przeniesieniu do Opola kierował jej Katedrą Języka Polskiego. Był współzałożycielem Instytutu Śląskiego w Opolu, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, oraz kierownikiem sekcji naukowo-wydawniczej oddziału Komitetu Słowiańskiego we Wrocławiu.

Od 1945 przewodniczył podkomisji śląskiej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości. W 1946 zainicjował prace nad Słownikiem nazwisk śląskich, zaś w 1951 wydał dwutomowy Słownik nazw geograficznych Polski zachodniej i północnej. Był autorem i współautorem ponad sześciuset prac naukowych, w tym kilkunastu książek i wielu słowników, obejmujących zagadnienia slawistyczne, polonistyczne i śląskoznawcze (głównie z zakresu historii języka). Do najważniejszych prac należały:

• Gramatyka historyczna języka polskiego,
• Polszczyzna śląska,
• Dzieje polszczyzny śląskiej,
• Nazwiska Ślązaków,
• Nazwy patronimiczne na Śląsku.

Wspólnie z Ludwikiem Musiołem wydał w 1972 Protokolarz miasta Woźnik z lat 1483–1598, będący najstarszą zachowaną księgą miejską w języku polskim, a także ważnym zabytkiem do badań dialektu śląskiego.

Grób prof. Stanisława Rosponda na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu

Pochowany na cmentarzu Grabiszyńskim.

Jego synem jest ks. dr Stanisław Rospond (junior), misjonarz, dyrektor Wydawnictwa Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy (WITKM) w Krakowie i redaktor naczelny „Naszej Przeszłości” w latach 2004-2011.

Nagrody i upamiętnienie

• Order Odrodzenia Polski (Krzyż Kawalerski, Krzyż Oficerski, Krzyż Komandorski)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• jugosłowiański Order św. Sawy (V klasa), lata 30.
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”

Upamiętnienie

Od 1984 r. jest patronem szkoły podstawowej w Żyrowej. Upamiętniają go także ulice w Opolu, Szczecinie i Wrocławiu. W 2006 r. na budynku filologii polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego odsłonięto jego pamiątkową tablicę.

Bibliografia

• Jan Miodek, Stanisław Rospond, [w:] Odpowiednie dać rzeczy słowo, Wrocław 1987 (za Wypowiedzi współpracowników o Stanisławie Rospondzie. ifp.uni.wroc.pl. [dostęp 2008-10-16].).
• Stanisław Rospond, Ludwik Musioł: Protokolarz miasta Woźnik. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
• Bogdan Siciński, Stanisław Rospond, [w:] Uczeni wrocławscy, Wrocław (za Wypowiedzi współpracowników o Stanisławie Rospondzie. ifp.uni.wroc.pl. [dostęp 2008-10-16].).