Stanisław Ochęduszko

Stanisław Ochęduszko
Data i miejsce urodzenia	29 kwietnia 1899 ; Lisko
Data i miejsce śmierci	17 grudnia 1969 ; Gliwice
	Profesor nauk technicznych
	Specjalność: energetyka cieplna, termodynamika
Alma Mater	Politechnika Lwowska
Doktorat	1935
Profesura	1937
	Polska Akademia Nauk
Status	członek korespondent
	Doktor honoris causa; Politechnika Śląska – 1969
	Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Politechnika Lwowska
Okres zatrudn.	1925–1946
Uczelnia	Politechnika Śląska
Okres zatrudn.	1946–1969
	Dziekan
Wydział	Mechaniczno-Energetyczny Politechniki Śląskiej
Okres spraw.	1953–1955
	Rektor
Uczelnia	Politechnika Śląska
Okres spraw.	1956–1959
	Odznaczenia
	;

Stanisław Ochęduszko (ur. 29 kwietnia 1899 w Lisku, zm. 17 grudnia 1969 w Gliwicach) – polski termodynamik.

W latach 1937–1946 profesor Politechniki Lwowskiej (w latach 1939–1941 i 1944–1946 dyrektor tej uczelni, której okupacyjne nazwy brzmiały niem. Staatliche Technische Fachkurse, oraz ros. Lwowski Instytut Politechniczny), od 1946 prof. Politechniki Śląskiej (w latach 1956–1959 rektor). W dwudziestoleciu międzywojennym był członkiem Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie^[1], od 1960 roku był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk^[2].

Życiorys

Stanisław Ochęduszko urodził się 29 kwietnia 1899 w Lisku. Pochodził z rodziny Ochęduszków, zamieszkującej w tym mieście^[3]. Był synem Marcelego i Gizeli z Ostruszków, nauczycieli szkoły powszechnej w Lesku, do której także uczęszczał^[4]. Miał braci^[a], Mariana Antoniego (ur. 1901)^[6]^[7]^[4] i Kazimierza (1904–1991), inżyniera mechanika^[3].

Po ukończeniu w 1909 r. szkoły powszechnej, naukę kontynuował w Cesarsko-Królewskim Gimnazjum w Sanoku, które ukończył egzaminem maturalnym w 1917 roku (w jego klasie byli Mieczysław Dukiet, Kazimierz Kwaśniewicz, Władysław Szepieniec)^[8]^[9]^[10]. Podczas nauki szkolnej zamieszkiwał w Bursie Jubileuszowej im. Cesarza Franciszka Józefa^[11]. W 1917 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, których jednak nie ukończył. Jako student zatrudniony był w Komisji Zasiłkowej przy Starostwie w Lesku, a w roku 1919 został powołany do służby w Wojsku Polskim (w sanockim pułku piechoty). W czasie wojny służył jako oficer prowiantowy. Zdemobilizowany został w marcu 1921 roku w stopniu podporucznika. Na stopień porucznika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 307. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty^[12].

W 1921 roku rozpoczął właściwe studia na Politechnice Lwowskiej. W roku 1925, w czasie studiów, został zatrudniony przez prof. Romana Witkiewicza w Katedrze Pomiarów Maszynowych w charakterze zastępcy asystenta. Studia ukończył w roku 1928 na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej, uzyskując tytuł inżyniera mechanika.

Po zakończeniu studiów zaczął pracować w Katedrze Teorii Maszyn Cieplnych od razu jako adiunkt, gdzie był przygotowywany (najpierw przez Tadeusza Fiedlera, który w roku 1928 utracił swego potencjalnego następcę, a później przez prof. Witkiewicza) na przyszłego kierownika Katedry Teorii Maszyn Cieplnych w Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej. W roku akademickim 1929/30 otrzymał stypendium z Funduszu Kultury Narodowej, a w roku 1930/31 z Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W związku z tym, pół roku przebywał w Związkowej Politechnice w Zurychu u prof. Schlapfera, a potem półtora roku w Wydziale Mechanicznym Politechniki Monachijskiej u prof. Wilhelma Nusselta, u którego doktoryzował się w roku 1935 na podstawie pracy: Przebieg zapłonu i spalania oleju napędowego rozpylanego za pomocą sprężonego powietrza w silniku Diesla. Po nostryfikowaniu dyplomu w Politechnice Lwowskiej najpierw uzyskał stopień naukowy docenta na Wydziale Mechanicznym, a w roku 1934 objął kierownictwo Katedry Teorii Maszyn Cieplnych i jako zastępca profesora rozpoczął wykłady z teorii maszyn cieplnych.

Stanisław Ochęduszko habilitował się w roku 1936 na podstawie pracy: Pomiar wydatku sprężarki metodą wypełnienia zbiornika, a w roku 1937 został mianowany profesorem nadzwyczajnym. Miał trzydzieści osiem lat i był wtedy jednym z najmłodszych profesorów w Polsce. Kierownikiem Katedry Teorii Maszyn Cieplnych pozostał do roku 1941, do czasu zajęcia Lwowa przez Niemców. W latach 1939–1941 w czasie rządów sowieckich został pozostawiony na stanowisku profesora i kierownika katedry. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie^[13].

Przez rok okupacji niemieckiej prof. Ochęduszko pracował w szkole rzemieślniczej. W roku 1942 powrócił na Politechnikę (oficjalna nazwa: Staatliche Technische Fachkurse), gdzie wykładał termodynamikę, teorię turbin parowych i miernictwo cieplne. W roku 1944 Politechnika Lwowska została przemianowana na Lwowski Instytut Politechniczny. Profesor mógł teraz przygarnąć niektórych uczniów prof. Romana Witkiewicza zamordowanego przez Niemców i w ten sposób w Katedrze Teorii Maszyn Cieplnych zaczął pracować m.in. Witold Około-Kułak.

W kwietniu 1946 roku otrzymał etat profesorski na katedrze ciepłotechniki i termodynamiki, ale pomimo tego na apel władz polskich opuścił Lwów i w lipcu roku 1946 przybył do Gliwic. W styczniu 1947 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego^[14].

Najważniejsze jego dzieła to prace z zakresu termodynamiki technicznej, a zwłaszcza teorii spalania, teorii maszyn cieplnych; upowszechnił Międzynarodowy Układ Jednostek Miar. Ochęduszko opublikował m.in. Teorię maszyn cieplnych (cz. 1–3, 1953–1955) – pierwszy pełny polski podręcznik z tego zakresu, Termodynamikę stosowaną (1964).

Zamieszkiwał przy ulicy Kaszubskiej w Gliwicach^[15].

Zmarł 17 grudnia 1969 w Gliwicach, pochowany na cmentarzu Lipowym (sektor B3-A-22)^[16]. Jego żoną była Maria (1901–1989)^[17].

Przyznawany jest medal im. Stanisława Ochęduszki, który otrzymał m.in. Władysław Zembaty

Wybrane publikacje

Krytyka kompensacji w analizatorach gazów (1933)
Zarys miernictwa w dziedzinie techniki cieplnej (1952, red. pracy zbiorowej)
Teoria maszyn cieplnych (1955)
Zbiór zadań z termodynamiki technicznej (1960)
Termodynamika stosowana (1964)
Zastosowanie międzynarodowego układu jednostek miar w energetyce cieplnej (1965, współautor)

Ordery i odznaczenia

Złoty Krzyż Zasługi (28 września 1954)^[18]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[19]

Nagrody i wyróżnienia

Nagroda Państwowa II stopnia za pracę Teoria maszyn cieplnych (1955)^[20]
doktor honoris causa Politechniki Śląskiej (1 października 1969)^[14]

Uwagi

↑ W swoich wspomnieniach Stanisław Ochęduszko pisał tylko o jednym bracie^[5].

Przypisy

↑ Czasopismo Techniczne. R. 54, 10 sierpnia 1936, Nr 15 s. 266.
↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
↑ ^a ^b Józef Budziak. Leskie cmentarze. „Nowiny”. Nr 255, s. 4, 31 października, 1, 2 listopada 1986.
↑ ^a ^b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1915/16 (zespół 7, sygn. 64). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 22, 134.
↑ StanisławS. Ochęduszko StanisławS., Rzut okiem wstecz, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Energetyka”, z. 108 (1040), 1990, s. 9–13 [dostęp 2023-02-28] .
↑ Księga urodzeń, małżeństw, zgonów. parafia rzym.-kat. Lesko. Od r. 1890 do 1909 r. (zespół 1295, sygn. 1). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 390 (poz. 50).
↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1913/14 (zespół 7, sygn. 61). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 57.
↑ XXXV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Sanoku za rok szkolny 1920/1921 wraz z dodatkiem za lata: 1917, 1918, 1919 i 1920. Sanok: Fundusz Naukowy, 1921, s. 11.
↑ Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 168.
↑ „Ochęduszko Stanisław (1899 – 1969), profesor mechanik, rektor Politechniki Śląskiej. Ur. 29 IV w Lesku był synem nauczyciela Marcelego i Gizeli z Ostruszków. Ukończył gimnazjum ogólnokształcące w Sanoku” [w: Jan Kantyka, Władysław Zieliński. Śląski słownik biograficzny: Tom 2].
↑ Stanisław Ochęduszko: Należy wskrzesić dawne tradycje.... W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 243.
↑ Rybka i Stepan 2003 ↓, s. 621.
↑ [Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983].
↑ ^a ^b Ochęduszko – Gliwicki Leksykon Historyczny [online] [dostęp 2024-06-21] (pol.).
↑ Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 138.
↑ Stanisław Ochęduszko. gliwice.artlookgallery.com. [dostęp 2017-02-19].
↑ Maria Ochęduszko. gliwice.artlookgallery.com. [dostęp 2017-02-19].
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1588 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/198 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-21].

Bibliografia

Maria Myćka: Dorobek nauczycieli i uczniów Gimnazjum w Sanoku. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 102.
Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
Stulecie tradycji Instytutu Techniki Cieplnej – Józef Szymczyk, Andrzej Ziębik – Politechnika Śląska, Gliwice 2004, ISBN 83-918727-4-2 – Informacje o licencji
Profil na stronie Politechniki Śląskiej

[6] W swoich wspomnieniach Stanisław Ochęduszko pisał tylko o jednym bracie^[5].

[1] Czasopismo Techniczne. R. 54, 10 sierpnia 1936, Nr 15 s. 266.

[2] Członkowie PAN: Skorowidz.

[N1986-3] Józef Budziak. Leskie cmentarze. „Nowiny”. Nr 255, s. 4, 31 października, 1, 2 listopada 1986.

[KG15-4] CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1915/16 (zespół 7, sygn. 64). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 22, 134.

[5] StanisławS. Ochęduszko StanisławS., Rzut okiem wstecz, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Energetyka”, z. 108 (1040), 1990, s. 9–13 [dostęp 2023-02-28] .

[7] Księga urodzeń, małżeństw, zgonów. parafia rzym.-kat. Lesko. Od r. 1890 do 1909 r. (zespół 1295, sygn. 1). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 390 (poz. 50).

[8] CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1913/14 (zespół 7, sygn. 61). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 57.

[9] XXXV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Sanoku za rok szkolny 1920/1921 wraz z dodatkiem za lata: 1917, 1918, 1919 i 1920. Sanok: Fundusz Naukowy, 1921, s. 11.

[10] Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 168.

[11] „Ochęduszko Stanisław (1899 – 1969), profesor mechanik, rektor Politechniki Śląskiej. Ur. 29 IV w Lesku był synem nauczyciela Marcelego i Gizeli z Ostruszków. Ukończył gimnazjum ogólnokształcące w Sanoku” [w: Jan Kantyka, Władysław Zieliński. Śląski słownik biograficzny: Tom 2].

[12] Stanisław Ochęduszko: Należy wskrzesić dawne tradycje.... W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 243.

[CITEREFRybkaStepan2003621-13] Rybka i Stepan 2003 ↓, s. 621.

[14] [Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983].

[:0-15] Ochęduszko – Gliwicki Leksykon Historyczny [online] [dostęp 2024-06-21] (pol.).

[16] Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 138.

[17] Stanisław Ochęduszko. gliwice.artlookgallery.com. [dostęp 2017-02-19].

[18] Maria Ochęduszko. gliwice.artlookgallery.com. [dostęp 2017-02-19].

[19] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1588 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej”.

[20] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/198 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.

[21] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-21].

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[5]