Stolec (województwo dolnośląskie)

Stolec
	wieś
	; Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Zuzanny
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	ząbkowicki
Gmina	Ząbkowice Śląskie
Liczba ludności (III 2011)	1121
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-200
Tablice rejestracyjne	DZA
SIMC	0856592
	Położenie na mapie gminy Ząbkowice Śląskie Stolec
	Położenie na mapie Polski Stolec
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Stolec
	Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Stolec
	50°35′04″N 16°52′57″E/50,584444 16,882500
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stolec (niem. Stolz^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Ząbkowice Śląskie. Największa wieś w rejonie Ząbkowic Śl. początki sięgają I poł. XIII w. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego „stolicz”, oznaczającego stolicę otaczającego terenu. Stolec był wsią rycerską, a od końca XVIII w. stolicą Wolnego Państwa Stanowego, należącego do Schlabrendorfów^[5].

Toponimia

Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego „stolicz”, oznaczającego stolicę otaczającego terenu^[5]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę Stolz oraz starsze słowiańskie Stolech i Skorolez. Nazwa oznaczać ma "Hochsiß" czyli wysoką siedzibę^[6].

Historia

Początki wsi sięgają I poł. XIII w. Stolec był wsią rycerską, a od końca XVIII w. stolicą Wolnego Państwa Stanowego, należącego do Schlabrendorfów^[5]. W 1240 roku pojawił się zapis o miejscowym sołtysie w Stolcu. Rok później, w 1248, książę Henryk III oficjalnie potwierdził, że wieśniacy ze Stolca, przyznając im prawo niemieckie, zobowiązani są do płacenia dziesięciny z każdego łana ziemi. W kolejnym dokumencie z 1251 roku wspomniano już o samym kościele w Stolcu. W 1257 roku, biskup wrocławski Tomasz podporządkował kościół w Stolcu jako filię kościołowi w Sadlnie. Wkrótce potem, musiał on uzyskać status fary, ponieważ w 1273 roku pojawia się w dokumentach informacja o proboszczu Stolca o imieniu Henryk^[7].

Demografia

Według Narodowego Spisu Powszechnego (2011) liczył 1121 mieszkańców^[2]. Jest największą wsią gminy Ząbkowice Śląskie.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[8]:

gotycki kościół filialny pw. (Niepokalanego Poczęcia) Najświętszej Panny Marii i św. Zuzanny z końca XIII w. (NID określił błędnie jako pw. św. Jana Nepomucena), pierwotnie romański, przebudowany na pocz. XVI w. Wystrój barokowy z późnogotyckim tryptykiem poświęconym św. Rodzinie oraz cenną polichromią z XV w. W ołtarzu głównym obraz Michaela Willmanna „Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny” z ok. 1705. Pozostałe („Wizja św. Bernarda”, „Maria Niepokalana”, „Święta Rodzina” i „Ukrzyżowanie”) pochodzą z warsztatu tego mistrza i są najprawdopodobniej autorstwa Jana Krzysztofa Liszki z lat 1706–1710^[9]. Na jednej z dwóch wież zachowany mechanizm zegarowy, wykonany przez firmę Eppner & Co ze Srebrnej Góry w 1874 r. (zachowała się tabliczka z numerem seryjnym mechanizmu – 150) i zamontowany w końcu sierpnia 1875 r. kosztem ok. 417 talarów. Z kroniki parafii ewangelickiej w Stolcu wynika, że konieczność zakupu nowego zegara spowodowana była złym stanem wcześniejszego, pochodzącego z 1867 r.^[10]
zespół pałacowo-rezydencjonalny, w ruinie
- pałac wzniesiony w stylu barokowym w pierwszej połowie XVIII wieku dla Henryka hr. von Churschwandt; przekształcony w latach 1773–1779^[11] oraz w końcu XIX wieku, kiedy to gmach rozbudowano, nadając mu monumentalną formę w stylu neobaroku francuskiego; uszkodzony w 1945 r., popadł w całkowitą ruinę
- 3 oficyny mieszkalne
- park o powierzchni 5 ha, w XIX w. zmieniony na krajobrazowy, zachowały się pozostałości tarasów, oranżerii i wieży belwederu oraz balustrady, dziś park jest bardzo zaniedbany

inne zabytki:

zespół dworski, pierwotny renesansowy
- dawny renesansowy dwór z tablicą fundacyjną z XVII w.
- kompleks zabudowań gospodarczych, w większości zachowanych i użytkowanych

Na północ od zespołu pałacowego znajduje się neogotycki kościół pw. św. Jana Nepomucena z II poł. XIX w. z neogotyckim wyposażeniem wnętrza.

Szlaki turystyczne

Czerwony: Strzelin – Szańcowa – Gościęcice Średnie – Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Źródło Cyryla – Ziębice – Lipa – Rososznica – Stolec – Cierniowa Kopa – Kolonia Bobolice – Kobyla Głowa – Karczowice – Podlesie – Ostra Góra – Starzec – Księginice Wielkie – Sienice – Łagiewniki – Oleszna – Przełęcz Słupicka – Sulistrowiczki – Ślęża – Sobótka^[12]
Żółty: Bardo – Brzeźnica – Grochowiec – Tarnów – Ząbkowice Śląskie – Jaworek – Rezerwat przyrody Skałki Stoleckie – Stolec – Kamieniec Ząbkowicki

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131453
↑ ^a ^b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1225 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ M. Choroś, Ł. Jarczak, Słownik nazw miejscowych Dolnego Śląska, Opole 1995, s. 111.
↑ ^a ^b ^c Stolec. zabkowiceslaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-21)]. na stronie gminy Ząbkowice Śląskie.
↑ Heinrich (1812-1897)H.(1. 1. ) Adamy Heinrich (1812-1897)H.(1. 1. ), Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit. - Zweite vermehrte und verbesserte Auflage, „410 II”, 1888 [dostęp 2023-11-12] .
↑ Stolec - kościół parafialny [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2023-11-12] (pol.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 244. [dostęp 2012-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 109.
↑ Zegary powiatu ząbkowickiego.
↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 371.
↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2014-02-20.

Bibliografia

Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Przedgórze Paczkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, pod red. M. Staffy, tom 21 N-Ż, Wydawnictwo I-BIS, Wrocław 2008, s. 331–338
J. Organiściak, T. Dudziak, M. Dziedzic, Ząbkowickie opowieści, Ząbkowice Śląskie, 1997, s. 175–212

Linki zewnętrzne

Galeria zdjęć wsi Stolec na dolny-slask.org.pl

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 131453

[GUS-2] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1225 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] M. Choroś, Ł. Jarczak, Słownik nazw miejscowych Dolnego Śląska, Opole 1995, s. 111.

[:0-5] Stolec. zabkowiceslaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-21)]. na stronie gminy Ząbkowice Śląskie.

[6] Heinrich (1812-1897)H.(1. 1. ) Adamy Heinrich (1812-1897)H.(1. 1. ), Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit. - Zweite vermehrte und verbesserte Auflage, „410 II”, 1888 [dostęp 2023-11-12] .

[7] Stolec - kościół parafialny [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2023-11-12] (pol.).

[8] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 244. [dostęp 2012-11-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[dolnyslask-9] Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas: Dolny Śląsk – przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977 s. 109.

[10] Zegary powiatu ząbkowickiego.

[11] Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 371.

[12] Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 2014-02-20.

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Miasto	Ząbkowice Śląskie
Wsie	Bobolice Braszowice Brodziszów Grochowiska Jaworek Kluczowa Koziniec Olbrachcice Wielkie Pawłowice Rakowice Sieroszów Siodłowice Stolec Strąkowa Sulisławice Szklary Tarnów Zwrócona
Osada	Szklary-Huta
Część miasta	Sadlno
Nieoficjalna kolonia wsi	Kolonia Bobolice