50°31′35″N 16°52′41″E/50,526389 16,878056Kamieniec Ząbkowicki
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Pałac w Kamieńcu Ząbkowickim | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1945–1946, 2021 | ||||
| Burmistrz |
Marcin Czerniec | ||||
| Powierzchnia |
13,0[1] km² | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
74 | ||||
| Kod pocztowy |
57-230 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
DZA | ||||
Położenie na mapie gminy Kamieniec Ząbkowicki  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |||||
| 50°31′35″N 16°52′41″E/50,526389 16,878056
| |||||
| TERC (TERYT) |
0224034 | ||||
| SIMC |
0852631 | ||||
| Strona internetowa | |||||
Kamieniec Ząbkowicki (niem. Kamenz, Camenz) – miasto w Polsce, położone w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w miejsko-wiejskiej gminie Kamieniec Ząbkowicki.
Miejscowość posiadała prawa miejskie już w latach 1945–1946[2]. Status miasta otrzymała ponownie 1 stycznia 2021[3].
Od 1946, po połączeniu z gminą Goleniów, aż do 1954 siedziba gminy Kamieniec Ząbkowicki[4][5]. 1954–1957 siedziba gromady Kamieniec Ząbkowicki[6]. 1958–1972 administracyjnie odrębne osiedle[7] (dodatkowo 1968–1972 siedziba nowej gromady Kamieniec Ząbkowicki). Od 1973 siedziba współczesnej gminy Kamieniec Ząbkowicki[8]. W latach 1975–1998 administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa pochodzi od polskiej nazwy – kamienia i nawiązuje do skalistego posadowienia grodu[9]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Kamieniec podając jej znaczenie Felsenburg, czyli po polsku Skalne miasto[9].
Miejscowość w zlatynizowanej staropolskiej formie Kamencz notuje Gall Anonim w swojej Kronice spisanej w latach 1112–1116[10]. W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym wydanym we Wrocławiu 26 lutego 1253, który sygnował książę śląski Henryk III Biały miejscowość wymieniona jest pod nazwą Cameniz[11]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Camencense monasterium[12].
Polską nazwę Kamieniec oraz niemiecką Camenz w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[13].
Kalendarium[edytuj | edytuj kod]
..JPG)
- 1096: książę Czech Brzetysław II wzniósł na wschód od zniszczonej przez siebie polskiej twierdzy Bardo warownię obronną w Kamieńcu, nad brodem na Nysie Kłodzkiej, przy którym prawdopodobnie istniała już wcześniejsza osada (wg „Kroniki Czechów” Kosmasa, XII w.)[14]
- 1200: warownia i okolice były własnością znanej śląskiej rodziny Pogorzelów – panów z Pogorzeli
- 1207: na mocy decyzji księcia Henryka I Brodatego osiedlili się tutaj augustianie z wrocławskiego kościoła na Piasku. Książę ofiarował im, celem zagospodarowania, 150 łanów lasu, a właściciele okolicznych terenów, rody Pogorzelskich i Dzierżysławiców, dalsze ziemie[14]
- 1210: pierwszym opatem klasztoru został Wincenty z Pogorzeli
- 1249 (lub 1247[14]): klasztor został odebrany augustianom i przekazany cystersom z Lubiąża, powstało samodzielne opactwo cystersów w Kamieńcu
- 1350: przebudowa kościoła i klasztoru na klasztor obronny
- 1425–1428: wojny husyckie: taboryci czescy, w odwecie za antyhusyckie wyprawy biskupa wrocławskiego, zniszczyli klasztor wraz z osadą[14]
- 1618–1648: dalsze zniszczenia w czasie wojny trzydziestoletniej
- 1681–1732: nowy rozkwit klasztoru pod rządami opatów Augustyna Neudecka (1681–1702) i Gerharda Woywody (1702–1732): klasztor i kościół zostają kompletnie przebudowane w stylu barokowym z obrazem Willmanna na głównym ołtarzu
- 1741–1747: w czasie wojen śląskich Fryderyka Wielkiego klasztor musiał płacić wielkie podatki i kontrybucje; sam Fryderyk w 1741 znalazł schronienie w klasztorze, uciekając przed Austriakami po potyczce pod Braszowicami (niem. Baumgarten)
- 1784: wieś Camenz (wymowa: ka’ments), jak się wówczas nazywa, miała 988 mieszkańców
- 1810: sekularyzacja klasztorów w Prusach. Klasztor w Kamieńcu miał wówczas 38 mnichów, w jego posiadaniu znajdowało się 31 wsi. Zbiory sztuki i książek zostały częściowo przewiezione do Wrocławia, częściowo rozkradzione, przyklasztorny kościół stał się parafialnym kościołem katolickim. Mnisi z ostatnim opatem Placidusem Hoffmannem opuścili Kamieniec
- 1812: królewna pruska Fryderyka Luiza Wilhelmina (1774–1837), siostra króla Fryderyka Wilhelma III, żona przyszłego króla Niderlandów Wilhelma I zakupiła dobra poklasztorne
- 1817: kościół i klasztor padły ofiarą pożaru; kościół został odbudowany w nieco zmienionej formie, z budynków klasztornych udało się ocalić tylko jedno skrzydło, tzw. prałaturę
- 1830: dobra w Kamieńcu dostała w posagu królewna niderlandzka i księżna pruska Marianna Orańska
- 1835: ponieważ resztki budynków poklasztornych nie nadawały się na rezydencję, Marianna i jej mąż książę Albrecht Pruski starszy zlecili sławnemu architektowi Schinklowi wybudowanie monumentalnego pałacu na tzw. Hertabergu ponad budynkami dawnego opactwa
- 1838: rozpoczęła się budowa pałacu w stylu neogotyckim, trwająca do 1872, którą po śmierci Schinkla kontynuował Ferdinand Martius
- 1845: Marianna opuściła męża i przeniosła się do Holandii, później do Nadrenii
- 1849: przy rozwodzie Marianna przepisała pałac na jedynego syna Albrechta
- 1873: poprzez budowę linii kolejowej Wrocław – Kamieniec – Międzylesie – Praga (ob. linia kolejowa nr 276) znaczenie Kamieńca wzrosło
- 1874: powstała linia kolejowa Legnica – Kamieniec – Nysa (ob. linia kolejowa nr 137), tym samym wieś stała się ważnym węzłem komunikacyjnym
- 1906: książę Albrecht, syn Marianny, zmarł w pałacu w Kamieńcu, dobra Kamenz przeszły na ostatniego właściciela z rodu Hohenzollernów, jego najstarszego syna Friedricha Heinricha
- 1939: wieś Kamenz miała 2510 mieszkańców, dobra Hohenzollernów obejmowały 637 ha i płaciły roczny podatek w wysokości 11034 marek; park pałacowy miał powierzchnię 123 ha
- 1940: właściciel Kamieńca, ks. Friedrich Heinrich Hohenzollern, umarł bezdzietnie; odziedziczył go wnuk cesarza i króla Prus Fryderyka III, Waldemar Hohenzollern (1889–1945)
- 1939–1945: w mieszczącym się w budynku prałatury sierocińcu władze hitlerowskie w ramach Akcji T4 dokonały eutanazji, w istocie licznych morderstw, na umysłowo niepełnosprawnych dzieciach (poprzez zastrzyk trucizny)[potrzebny przypis]
- 1945: wieś została włączona do Polski; w ciągu następnych lat dotychczasowa ludność została wysiedlona do Niemiec
- 1945–1946: pałac został obrabowany i spalony przez żołnierzy sowieckich i polskich szabrowników, także prałatura stała przez wiele lat jako półruina i była wykorzystywana jako magazyn zboża
- 1962: 4662 mieszkańców
- 1970: 3884 mieszkańców
- 27 maja 1990: powstanie gminy samorządowej Kamieniec Ząbkowicki (ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym)
- 1996: 900 lat Kamieńca
- 1997: katastrofalna powódź tysiąclecia
- 1999: oddanie do użytku wyremontowanej po powodzi Szkoły Podstawowej nr 1 im. Bolesława Chrobrego; otwarcie osiedla domów dla powodzian – Osiedla Bolesława Chrobrego
- lata 90. XX w.: prałatura została wyremontowana i adaptowana na filię Archiwum Państwowego we Wrocławiu
- 16 lutego 2018: oddanie do użytku mostu na Nysie Kłodzkiej po długotrwałym remoncie[15]
- 13 października 2018: otwarcie zrewaloryzowanego mauzoleum w parku pałacowym[16]
- 1 stycznia 2021: miejscowość otrzymała status miasta[3]
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Liczba ludności Kamieńca Ząbkowickiego
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[17]:
- kościół poewangelicki, z XIX w.
- zespół klasztorny oo. cystersów, z XIV–XIX w., pl. Kościelny 1–12:
- zespół pałacowy, z drugiej połowy XIX w.:
- pałac – neogotycki „zamek Marianny Orańskiej”[18]
- dwie oficyny, stajnia, wozownia
- ogród przypałacowy, w tym: tarasy, schody, fontanny
- park z aleją dojazdową
- pompownia i kotłownia, ul. Zamkowa 5
- willa z ogrodem z 1880 r., ul. Ząbkowicka 26
inne:
- mauzoleum Hohenzollernów, wybudowane 1898 r. w parku pobliżu zamku Marianny Orańskiej; zdewastowane w 1945 roku; 13 października 2018 r. otwarto odbudowany obiekt[16][19].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Miasto przynależy do dwóch parafii rzymskokatolickich, Kamieniec I należy do Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kamieńcu Ząbkowickim, parafia ta jest siedzibą dekanatu Kamieniec Ząbkowicki. Kamieniec II (dawniej Goleniów Śląski[20]) należy do Parafii św. Jana Chrzciciela w Starczowie[potrzebny przypis].
Na terenie miasta znajdują się następujące świątynie[potrzebny przypis]:
- Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Starszego
- Kaplica sióstr boromeuszek pod wezwaniem Świętej Rodziny
- Kościół filialny pod wezwaniem NMP Częstochowskiej
- Kościół poewangelicki pod wezwaniem świętej Trójcy (od 1945 roku nieużywany w celach sakralnych)
Na terenie miasta znajduje się cmentarz komunalny, cmentarz sióstr boromeuszek, a także nieużywany cmentarz ewangelicki[potrzebny przypis].
Od XIX wieku w Kamieńcu Ząbkowickim przebywają siostry z Kongregacji Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza[potrzebny przypis].
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
- Przedszkole Publiczne nr 1
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bolesława Chrobrego
- Zespół Szkolno-Przedszkolny im. papieża Jana Pawła II[potrzebny przypis]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Ścieżka edukacyjna po Przedgórzu Sudeckim
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kamieńcu Ząbkowickim
- Kamieniec Ząbkowicki – stacja kolejowa
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku, Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ GUS wykaz z 1946.
- ↑ a b (Dz.U. z 2020 r. poz. 1332) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2020 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedziby władz gminy.
- ↑ Spis sumaryczny w 1946 roku.
- ↑ Alfabetyczny wykaz gmin Rzeczypospolitej Polski według stanu z dnia 1.I.1949 r. Główny Urząd Statystyczny.
- ↑ Tyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 9, Poz. 71).
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 59, poz. 317.
- ↑ Uchwała Nr XIX/109/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 13 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie wrocławskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu z dnia 15 grudnia 1972, Nr 8, Poz. 165).
- ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 8, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Monumenta Poloniae Historica. Tom I, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1864, s. 472.
- ↑ Georg Korn, „Breslauer Urkundenbuch”. Erster Theil, Breslau, Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn 1870, s. 14.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 24.
- ↑ a b c d Zbygniew Martynowski, Krzysztof R. Mazurski: Sudety. Ziemia Kłodzka i Góry Opawskie, Sport i Turystyka, Warszawa 1978, s. 85–88.
- ↑ Waldemar Brygier: Otwarcie mostu w Kamieńcu Ząbkowickim. NaszeSudety.pl, 2018-02-15. [dostęp 2018-03-18]. (pol.).
- ↑ a b mwinnik: Otwarcie zrewitalizowanego mauzoleum w Kamieńcu Ząbkowickim. express-miejski.pl, 2018-10-13. [dostęp 2019-05-18]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 241. [dostęp 2012-11-05].
- ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 164–173.
- ↑ I zabytki, i bezpieczeństwo, i sport – wszystko w Kamieńcu Ząbkowickim. Zabkowice4YOU, 2018-10-17. [dostęp 2019-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-17)]. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Almanach de Gotha, Gotha 1937
- Schlesisches Güter-Adreßbuch, Verzeichnis sämtlicher Rittergüter sowie der größeren Landgüter der Provinzen Nieder-und Oberschlesien, Breslau 1937
- Hugo Weczerka (wyd.), Handbuch der historischen Stätten – Schlesien, Stuttgart 1977
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Kamieniec 1 (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 766.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
- Siedziba gminy: Kamieniec Ząbkowicki
