Wiesiołek dwuletni

	Wartość odżywcza
	Olej z nasion wiesiołka
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Wiesiołek dwuletni
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mirtowce
Rodzina	wiesiołkowate
Rodzaj	wiesiołek
Gatunek	wiesiołek dwuletni
	Nazwa systematyczna
	Oenothera biennis L.; Sp. Pl. 1: 346. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Wiesiołek dwuletni^[4], nocna świeca^[5] (Oenothera biennis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny wiesiołkowatych.

Nazewnictwo

W nazewnictwie i taksonomii gatunków wiesiołków istnieje spore zamieszanie. Kilka taksonów wyróżnionych w Krytycznej liście roślin naczyniowych Polski^[4] jako odrębne gatunki, to po zweryfikowaniu przez The Plant List są synonimy w. dwuletniego^[3]:

wiesiołek czerwonołodygowy (Oenothera rubricaulis Kleb.),
wiesiołek pachnący (Oenothera suaveolens Desf. ex Pers),
wiesiołek późnokwitnący (Oenothera pycnocarpa Atk. & Bartl. in Bartl.).

Rozmieszczenie geograficzne

Pochodzi z Ameryki Północnej^[6], według J. Mowszowicza do Europy został zawleczony na początku XVII w.^[7] Rozprzestrzenił się i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. Występuje w całej Europie, na północy sięgając po północne krańce Półwyspu Skandynawskiego^[8]. W Polsce dość częsty, zwłaszcza w dolinie Wisły^[9]. Status gatunku we florze Polski niepewny (być może kenofit?^[5]).

Morfologia

Uwagi: Gatunki wiesiołka są bardzo trudne do odróżnienia, tworzą też liczne mieszańce. Do prawidłowego oznaczenia gatunku należy znać m.in. siedlisko, w którym dana roślina rosła, barwę głównych nerwów na liściach, zabarwienie wierzchołka łodygi i pączków, stosunek długości płatków do szerokości, budowę włosków^[7].
Łodyga: Pojedyncza, wzniesiona, o wysokości 50–100 (150) cm, owłosiona. Przed kwitnieniem nie zgina się. Rodzaj jej owłosienia jest ważną cechą przy rozróżnianiu gatunków. Włoski są łukowate i spiczaste z wałeczkowatymi lub stożkowymi, wielokomórkowymi brodawkami w nasadzie.
Liście: Liście odziomkowe krótkoogonkowe, odwrotnie jajowate, tępo zakończone, przylegające do ziemi. Liście łodygowe krótkoogonkowe, podługowatolancetowate. Mają czerwone żyłki (nie dotyczy to okazów rosnących w miejscach zacienionych oraz jesiennych).
Kwiaty: Żółte, zebrane w silnie ogruczolony kwiatostan. Kielich 4-krotny o działkach dłuższych od płatków korony. Korona złożona z 4 dużych płatków o długości 20–30 mm, wyraźnie szerszych niż dłuższych. Pączki kwiatowe zielone, o działkach dołem stykających się.
Owoc: Wąska, podłużnie jajowata torebka otwierająca się 4 klapami.

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina dwuletnia, hemikryptofit^[5]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Przedprątne kwiaty przez dzień są zamknięte, otwierają się dopiero wieczorem i są zapylane przez ćmy. Słupki dojrzewają dopiero po 24 h od dojrzenia pręcików. Jest to jeden z mechanizmów zabezpieczających przed niekorzystnym dla rośliny samozapyleniem^[7]. Kwiaty nocą wydzielają intensywny, przyjemny zapach^[10].
Siedlisko: Zajmuje siedliska ruderalne, takie jak przydroża, piaszczyste nieużytki, nasypy kolejowe, tereny przemysłowe, ale także brzegi rzek. Roślina światłolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia^[11].
Cechy fitochemiczne: Ziele zawiera kauczuk, kwasy organiczne, garbniki i flawonoidy^[7]. W nasionach jest około 20% oleju zawierającego nienasycone kwasy tłuszczowe (kwas γ-linolenowy, kwas linolowy, kwas oleinowy), skrobię, fitosterole, sole mineralne, witaminy^[12].
Genetyka i zmienność: Liczba chromosomów 2n = 14. Tworzy mieszańce z w. piaskowym (Oenothera × rigirubata Renner) i w. śląskim (Oenothera × albisubcurva Renner)^[5].
Interkcje międzygatunkowe: Na liściach pasożytuje grzybopodobny lęgniowiec Peronospora arthurii oraz grzyby: Erysiphe howeana wywołujący mączniaka prawdziwego i skoczkowce Synchytrium fulgens i Synchytrium mercurialis^[13]. Na pędach żerują mszyce Aphis frangulae i Aphis oenotherae, a wewnątrz rośliny nicień Ditylenchus dipsaci^[13].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Działanie: W lecznictwie obecnie wykorzystuje się wyłącznie preparaty z nasion wiesiołka Semen Oenotherae biennis. Olej z nasion wiesiołka obniża ciśnienie krwi, zmniejsza poziom cholesterolu, obniża poziom cukru we krwi, działa wzmacniająco, odtruwająco, reguluje przemianę materii, zmniejsza ryzyko zakrzepów naczyniowych, działa pomocniczo w początkowych etapach stwardnienia rozsianego.
Zastosowanie: Olej z nasion wiesiołka stosuje się wewnętrznie przy nadciśnieniu, do obniżania poziomu cholesterolu przy miażdżycy i poziomu cukru przy cukrzycy, w chorobach układu sercowo-naczyniowego, zatruciach, w zespole napięcia przed miesiączkowego i różnych schorzeniach alergicznych (astma, atopowe zapalenie skóry), przy zaburzeniach przemiany materii, w przeroście prostaty, przy osłabieniu, chorobach reumatycznych, chorobach układu nerwowego^[12].

Roślina jadalna: Po ugotowaniu jadalne są młode liście, pędy, zielone strąki oraz korzenie. W smaku są pieprzne. Wiesiołki zawierają dużo kwasu γ-linolenowego i śluzu. Smaczne są korzenie pokrojone na plasterki i przyprawione octem z oliwą. Kwiaty można dodawać do sałatek. Wiesiołki dość często były spożywane przez Indian. Apacze żuli surowe owoce wiesiołków, Zuni i Gosiute nasiona, Czirokezi smażone i podgotowane liście^[14].

Roślina kosmetyczna: Olej z nasion jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym do produkcji kremów nawilżających, przeciwzmarszczkowych i przeznaczonych dla cery alergicznej. Jest jednym ze składników pomadek do ust, odżywek do włosów i balsamów do ciała^[12].
Roślina ozdobna: Jest uprawiany jako roślina ozdobna na rabatach^[10].

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie, rośnie szybko. Najlepiej rośnie na przepuszczalnym, piaszczystym podłożu. Jest całkowicie mrozoodporny, dość dobrze znosi też suszę. Wymaga stanowiska słonecznego. Rozmnaża się go poprzez nasiona, poprzez podział lub przez sadzonki pędowe (sporządza się je późną wiosną)^[10]. Nasiona wysiewa się jesienią lub wczesną wiosną bezpośrednio do gruntu, na głębokość 1 cm, w rzędach co 40 cm^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-14] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2018-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-08)].
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10].
↑ ^a ^b ^c ^d Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-25].
↑ Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b ^c GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b ^c ^d Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.
↑ ^a ^b Plant parasites of Europe. [dostęp 2018-03-25]. (ang.).
↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 299. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-14] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2018-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-08)].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[rutkowski-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[grin-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10].

[mowszowicz-7] Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[discover-8] Discover Life Maps. [dostęp 2018-03-25].

[sudnik-9] Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[az-10] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[matuszkiewicz-11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[wielgosz-12] Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.

[parasites-13] Plant parasites of Europe. [dostęp 2018-03-25]. (ang.).

[luczaj-14] Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

[Tab-15] Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 299. ISBN 978-83-200-5311-1.

[IOM-infobox-16] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]