Owca Dolly: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Masur (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
98 928 edycji
m →‎Narodziny: drobne redakcyjne
Masur (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
98 928 edycji
→‎Następstwa: i rozwijamy
Linia 29: Linia 29:


== Następstwa ==
== Następstwa ==
⚫
Sukces eksperymentu z Dolly rozpoczął we współczesnej biologii nowy etap - klonowania organizmów. Od jej czasów z powodzeniem sklonowano inne duże ssaki: krowy, konie, świnie, myszy, koty i psy, a także [[organizm zmodyfikowany genetycznie|organizmy transgeniczne]]. Klonowanie niektórych gatunków stało się techniką rutynową, po pewnym czasie również dostępną komercyjnie dla klientów, tym niemniej wielu wciąż nie udało się sklonować, a także nie są znane wszystkie szczegóły będące naukową podstawą technik klonowania. W dalszym ciągu rozpatrywane są ewentualne zalety i wady klonowania oraz możliwości zastosowania tej techniki, np. do zwiększenia populacji ginących gatunków. Sklonowanie Dolly rozpoczęło także na nowo dyskusję etyczną nad [[moralność|moralnością]] procesu klonowania, także w aspekcie potencjalnego [[klonowanie ludzi|klonowania ludzi]].
⚫
Zaraz po obwieszczeniu sukcesu eksperymentu klonowania Dolly, [[Środki masowego przekazu|media]] całego świata skupiły na niej swoją uwagę. Podobnie całe jej życie było pilnie obserwowane przez dziennikarzy. W szczególności w [[USA|Stanach Zjednoczonych]], z bogatszą tradycją dziennikarstwa naukowego, temat był poruszany przez wszelkiego rodzaju środki przekazu. Wydarzenie momentalnie stało się źródłem dla [[popkultura|popkultury]] oraz [[reklama|reklam]]. Już kilka dni później, stacje telewizyjne emitowały reklamy wykorzystujące popularność odkrycia. Jedna z nich prezentowała grupkę stereotypowo wykreowanych naukowców (białe fartuchy, rozwiane włosy, silne okulary) podrzucających bezwładną owcę i mamroczących coś, w zamierzeniu imitując szkocki akcent. Hasło przewodnie reklamy brzmiało: ''Ostatnio stworzono nową historię poprzez cud klonowania'', a w kolejnej wersji: ''Rok 1997 doświadczył dwóch cudów'', pierwszy to prezentowana wcześniej 'Dolly' ''rodem ze Szkocji''. Drugi to ''niewiarygodne 6,99$ - za dowolną pizzę, dowolnej wielkości'' - produkt reklamowny przez sieć restauracji<ref name="edwards">{{cytuj pismo|czasopismo=Ethnos Journal of Anthropology|numer=<nowiki/>:3|oznaczenie=64|strony=301-324|autor=Edwards, J|tytuł=Why Dolly Matters: Kinship, Culture and Cloning|rok=1999|język=en|id=ISSN 0014-1844}}</ref>. Z kolei w 2002 premierę miała [[Opera (dzieło)|opera]] [[Steve Reich|Steve'a Reicha]]: ''"[[Three Tales]]"'' - odpowiedź w trzech aktach na rozwój współczesnej technologii. Akt trzeci traktuje o Dolly i klonowaniu.


===Komentarze naukowców i prasy===
Eksperyment natychmiastowo został skomentowany także przez środowisko naukowe. W tym samym numerze pisma ''[[Nature (czasopismo)|Nature]]'', w którym obwieszczono narodziny Dolly, ukazał się komentarz z konkluzją, że "być może w przyszłości określeniem zbioru owiec nie będzie już dłużej stado, ale klony"<ref>{{Cytuj pismo | autor=Stewart C | tytuł=Nuclear transplantation. An udder way of making lambs. | rok=1997 | czasopismo=Nature | doi=10.1038/385769a0 | numer=6619 | oznaczenie=<nowiki/>Feb 27;385 | pmid= 9039905 | strony=769, 771}}</ref>.
Eksperyment natychmiastowo został skomentowany także przez środowisko naukowe. W tym samym numerze pisma ''[[Nature (czasopismo)|Nature]]'', w którym obwieszczono narodziny Dolly, ukazał się komentarz z konkluzją, że "być może w przyszłości określeniem zbioru owiec nie będzie już dłużej stado, ale klony"<ref>{{Cytuj pismo | autor=Stewart C | tytuł=Nuclear transplantation. An udder way of making lambs. | rok=1997 | czasopismo=Nature | doi=10.1038/385769a0 | numer=6619 | oznaczenie=<nowiki/>Feb 27;385 | pmid= 9039905 | strony=769, 771}}</ref>.
<!-- DODAĆ na podstawie źródeł: Inne komentarze naukowe z tego i kolejnych artykułów-->
⚫
Przeglądowe artykuły opublikowały także pisma opiniotwórcze, jak amerykański ''[[Time (tygodnik)|Time]]''. W numerze z marca 1997 roku, którego bohaterkami okładki były owcze klony, ukazał się (równolegle z innymi artykułami dotyczącymi tematu) "Raport specjalny na temat klonowania". Przyrównano w nim sklonowanie Dolly do boskiej kreacji [[Adam i Ewa|Ewy z żebra Adamowego]], podkreślano, że natura potrzebuje pomocy. Żartobliwie przyrównywano także Iana Wilmuta, "człowieka który stworzył życie z części innego dorosłego organizmu", do [[Mary Shelley|Shelleyowskiego]] [[Frankenstein|doktora Frankensteina]]<ref>{{Cytuj pismo | autor=Krauthammer C| tytuł=A special report on cloning| rok=1997 | czasopismo=Time | doi= | numer=|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,986022,00.html | oznaczenie=<nowiki/>Mar;10 | pmid= | strony=}}</ref>. W innym roztaczano wizje i sugerowano potencjalną możliwośś klonowania [[geniusz|geniuszy]]<ref>{{Cytuj pismo | autor=Klugger J| tytuł=Will we follow the sheep?| rok=1997 | czasopismo=Time | doi= | numer=|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,986024,00.html | oznaczenie=<nowiki/>Mar;10 | pmid= | strony=}}</ref>. Nawiązania do potencjalnej możliwości [[Klonowanie ludzi|klonowania ludzi]] pojawiły się niemalże natychmiastowo. Pędu wydarzeniom nadało kolejne doniesienie, niewiele później po Dolly, o sklonowaniu dwóch [[Rezus|rezusów]] (także z użyciem technologii transferu jąder komórkowych) w laboratorium w [[Oregon]]ie<ref>{{Cytuj pismo | autor=Meng L., Ely JJ., Stouffer RL., Wolf DP | tytuł=Rhesus monkeys produced by nuclear transfer. | rok=1997 | czasopismo=Biol Reprod | doi= | numer=2 | oznaczenie=<nowiki/>Aug;57 | pmid= 9241063 | strony=454-9}}</ref>. Szybko rozwijający się bieg wypadków (bez zwracania uwagi na użycie stosunkowo nieefektywnej technologii) skłonił do przewidywań, że klonowanie człowieka z komórek dorosłego osobnika to kwestia 10 lat<ref name="edwards"/>.


⚫
Przeglądowe artykuły opublikowały także pisma opiniotwórcze, jak amerykański ''[[Time (tygodnik)|Time]]''. W numerze z marca 1997 roku, którego bohaterkami okładki były owcze klony, ukazał się (równolegle z innymi artykułami dotyczącymi tematu) "Raport specjalny na temat klonowania". Przyrównano w nim sklonowanie Dolly do boskiej kreacji [[Adam i Ewa|Ewy z żebra Adamowego]], podkreślano, że natura potrzebuje pomocy. Żartobliwie przyrównywano także Iana Wilmuta, "człowieka który stworzył życie z części innego dorosłego organizmu", do [[Mary Shelley|Shelleyowskiego]] [[Frankenstein|doktora Frankensteina]]<ref>{{Cytuj pismo | autor=Krauthammer C| tytuł=A special report on cloning| rok=1997 | czasopismo=Time | doi= | numer=|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,986022,00.html | oznaczenie=<nowiki/>Mar;10 | pmid= | strony=}}</ref>. W innym roztaczano wizje i sugerowano potencjalną możliwośś klonowania [[geniusz|geniuszy]]<ref>{{Cytuj pismo | autor=Klugger J| tytuł=Will we follow the sheep?| rok=1997 | czasopismo=Time | doi= | numer=|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,986024,00.html | oznaczenie=<nowiki/>Mar;10 | pmid= | strony=}}</ref>. Nawiązania do potencjalnej możliwości [[Klonowanie ludzi|klonowania ludzi]] pojawiły się niemalże natychmiastowo. Pędu wydarzeniom nadało kolejne doniesienie, niewiele później po Dolly, o sklonowaniu dwóch [[Rezus|rezusów]] (także z użyciem technologii transferu jąder komórkowych) w laboratorium w [[Oregon]]ie<ref>{{Cytuj pismo | autor=Meng L., Ely JJ., Stouffer RL., Wolf DP | tytuł=Rhesus monkeys produced by nuclear transfer. | rok=1997 | czasopismo=Biol Reprod | doi= | numer=2 | oznaczenie=<nowiki/>Aug;57 | pmid= 9241063 | strony=454-9}}</ref>. Szybko rozwijający się bieg wypadków (bez zwracania uwagi na użycie stosunkowo nieefektywnej technologii) skłonił do przewidywań, że klonowanie człowieka z komórek dorosłego osobnika to kwestia 10 lat<ref name="edwards">{{cytuj pismo|czasopismo=Ethnos Journal of Anthropology|numer=<nowiki/>:3|oznaczenie=64|strony=301-324|autor=Edwards, J|tytuł=Why Dolly Matters: Kinship, Culture and Cloning|rok=1999|język=en|id=ISSN 0014-1844}}</ref>.
⚫
Bezpośrednio na fakt urodzin Dolly i niedługo potem sklonowania rezusów, zareagował ówczesny [[Prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydent USA]] [[Bill Clinton]]. Zablokował on użycie funduszy federalnych do sponsorowania badań nad klonowaniem człowieka, a także zaproponował [[moratorium]] na prywatnie opłacane badania nad tym tematem (podczas kilku głosowańw w amerykańskim [[Kongres Stanów Zjednoczonych|parlamencie]] w następnych latach w rezultacie nieprzyjęte). Zażądał także raportu z Narodowej Komisji Bioetyki (''National Bioethics Advisory Commission''). Jakkolwiek jego działania spotkały się z raczej drwiącym przyjęciem przez dobrze wykształconą [[Klasa średnia|klasę średnią]] w [[USA]]<ref name="edwards"/>.


Wyjątkowe zainteresowanie mediów Dolly, jak i osobą Iana Wilmuta, jako "ojca" eksperymentu, wywołało także trwającą kilka lat debatę na temat kto rzeczywiście jest autorem sukcesu. Pojawiły się zarzuty, że Ian Wilmut, jako kierownik zespołu badawczego, przypisał sobie większy udział w eksperymencie, niż miało to w rzeczywistości<ref name="credit">{{Cytuj pismo | autor= | tytuł=Credit where credit's due. | rok=2006 | czasopismo=Nature | doi=10.1038/440591a | numer=7084 | oznaczenie=Mar 30;440 | pmid= 16572137 | strony=591-2}}</ref>. On sam jednak wypowiadał się na ten temat wyjątkowo skromnie, podkreślając, że jego rola polegała głównie na kierowaniu pracami i nadzór nad nimi oraz pozyskiwaniu funduszy, i że to Keith Cambell zasłużył na większe uznanie, szczególnie jego wkładu intelektualnego<ref name="colman">{{Cytuj pismo | autor=Colman A | tytuł=Everyone listed on Dolly paper met established criteria for authorship. | rok=2006 | czasopismo=Nature | doi=10.1038/4401112a | numer=7088 | oznaczenie=Apr 27;440 | pmid= 16641972 | strony=1112}}</ref>. To z kolei rozgoryczyło Billa Ritchiego, technika laboratoryjnego zespołu, który w wywiadzie dla dziennika ''[[The Guardian]]'' stwierdził, że jego udział w pracy powinien być bardziej odnotowany (nie został on w ogóle ujęty, jako autor publikacji o Dolly)<ref name="credit"/>. Zarzucano także, że samo ''Nature'' niefrasobliwie publikując komentarze o rzekomo zagarnianiu całego udziału przez Wilmuta, przyczyniło się do zaognienia sytuacji, by w końcu stwierdzić, że każdy z autorów wymienionych w publikacji, spełnił kryteria autorstwa doniesienia naukowego<ref name="colman"/>.

===Mass media, popkultura i sztuka===
⚫
Zaraz po obwieszczeniu sukcesu eksperymentu klonowania Dolly, [[Środki masowego przekazu|media]] całego świata skupiły na niej swoją uwagę. Podobnie całe jej życie było pilnie obserwowane przez dziennikarzy. W szczególności w [[USA|Stanach Zjednoczonych]], z bogatszą tradycją dziennikarstwa naukowego, temat był poruszany przez wszelkiego rodzaju środki przekazu. Wydarzenie momentalnie stało się źródłem dla [[popkultura|popkultury]] oraz [[reklama|reklam]]. Już kilka dni później, stacje telewizyjne emitowały reklamy wykorzystujące popularność odkrycia. Jedna z nich prezentowała grupkę stereotypowo wykreowanych naukowców (białe fartuchy, rozwiane włosy, silne okulary) podrzucających bezwładną owcę i mamroczących coś, w zamierzeniu imitując szkocki akcent. Hasło przewodnie reklamy brzmiało: ''Ostatnio stworzono nową historię poprzez cud klonowania'', a w kolejnej wersji: ''Rok 1997 doświadczył dwóch cudów'', pierwszy to prezentowana wcześniej 'Dolly' ''rodem ze Szkocji''. Drugi to ''niewiarygodne 6,99$ - za dowolną pizzę, dowolnej wielkości'' - produkt reklamowny przez sieć restauracji<ref name="edwards"/>. Z kolei w 2002 premierę miała [[Opera (dzieło)|opera]] [[Steve Reich|Steve'a Reicha]]: ''"[[Three Tales]]"'' - odpowiedź w trzech aktach na rozwój współczesnej technologii. Akt trzeci traktuje o Dolly i klonowaniu.

===Opinia publiczna===
W miesiącach po sklonowaniu Dolly, wnioski i perspektywy wynikające z tego faktu zostały przez [[Opinia publiczna|opinię publiczną]] przyjete negatywnie i podejrzliwie. W opinii naukowców, duży w tym udział miała ignorancja środowisk nienaukowych, brak wykształcenia, niedostatek informacji lub było to przykładem zbyt wybujałej reakcji, typowej dla opinii publicznej, a napędzanej przez media. Jest faktem także, że sklonowanie Dolly nie podniosło żadnych nowych pytań na wobec [[etyka|etycznych]] aspektów klonowania, a pytania które się pojawiły, były już wcześniej, przy innych okazjach, zadawane. Sukces Dolly posłużył za to propagacji tych problemów i ponownemu ich rozpatrzeniu<ref name="edwards"/>.
W miesiącach po sklonowaniu Dolly, wnioski i perspektywy wynikające z tego faktu zostały przez [[Opinia publiczna|opinię publiczną]] przyjete negatywnie i podejrzliwie. W opinii naukowców, duży w tym udział miała ignorancja środowisk nienaukowych, brak wykształcenia, niedostatek informacji lub było to przykładem zbyt wybujałej reakcji, typowej dla opinii publicznej, a napędzanej przez media. Jest faktem także, że sklonowanie Dolly nie podniosło żadnych nowych pytań na wobec [[etyka|etycznych]] aspektów klonowania, a pytania które się pojawiły, były już wcześniej, przy innych okazjach, zadawane. Sukces Dolly posłużył za to propagacji tych problemów i ponownemu ich rozpatrzeniu<ref name="edwards"/>.
<!-- DODAĆ na podstawie źródeł: o tym, że Wilmut i Cambell bardziej skupiali się na klonowaniu organizmów w celach propagacji zwierząt modyfikowanych, a nie klonowaniu człowieka. Książka. -->


===Następstwa prawne===
⚫
Sukces eksperymentu z Dolly rozpoczął we współczesnej biologii nowy etap - klonowania organizmów. Od jej czasów z powodzeniem sklonowano inne duże ssaki: krowy, konie, świnie, myszy, koty i psy, a także [[organizm zmodyfikowany genetycznie|organizmy transgeniczne]]. Klonowanie niektórych gatunków stało się techniką rutynową, po pewnym czasie również dostępną komercyjnie dla klientów, tym niemniej wielu wciąż nie udało się sklonować, a także nie są znane wszystkie szczegóły będące naukową podstawą technik klonowania. W dalszym ciągu rozpatrywane są ewentualne zalety i wady klonowania oraz możliwości zastosowania tej techniki, np. do zwiększenia populacji ginących gatunków. Sklonowanie Dolly rozpoczęło także na nowo dyskusję etyczną nad [[moralność|moralnością]] procesu klonowania, także w aspekcie potencjalnego [[klonowanie ludzi|klonowania ludzi]].
⚫
Bezpośrednio na fakt urodzin Dolly i niedługo potem sklonowania rezusów, zareagował ówczesny [[Prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydent USA]] [[Bill Clinton]]. Zablokował on użycie funduszy federalnych do sponsorowania badań nad klonowaniem człowieka, a także zaproponował [[moratorium]] na prywatnie opłacane badania nad tym tematem (podczas kilku głosowańw w amerykańskim [[Kongres Stanów Zjednoczonych|parlamencie]] w następnych latach w rezultacie nieprzyjęte). Zażądał także raportu z Narodowej Komisji Bioetyki (''National Bioethics Advisory Commission''). Jakkolwiek jego działania spotkały się z raczej drwiącym przyjęciem przez dobrze wykształconą [[Klasa średnia|klasę średnią]] w [[USA]]<ref name="edwards"/>.


Cięcia funduszy dotknęły także Instytut Roslin, którego projekty badawcze na temat klonowania w większej części były opłacane przez brytyjski rząd. Miesiąc po ogłoszeniu sukcesu z klonowaniem Dolly, brytyjskie Ministerstwo Rolnictwa, Rybołóstwa i Żywności wstrzymało dalsze fundusze na ten cel, mimo istnienia narodowego planu rozwoju biotechnologii<ref name="bulfield"/>.

===Książki o odkryciu===
Sklonowanie Dolly, w aspekcie przełomów jakich dokonał ten eksperyment we współczesnej nauce i życiu, a także znaczenie narodzin Dolly dla historii ludzkości i inne związane z nią zagadnienia socjokulturowe, opisała w dwojej książce ''Dolly Mixtures: The Remaking of Genealogy'' Sarah Franklin<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Franklin | imię=Sarah H. | autor link= | inni= | tytuł=Dolly Mixtures: The Remaking of Genealogy | data=March, 2007 | wydawca=Duke University Press | miejsce= | isbn=978-0-8223-3920-5 | strony=}}</ref>.
Sklonowanie Dolly, w aspekcie przełomów jakich dokonał ten eksperyment we współczesnej nauce i życiu, a także znaczenie narodzin Dolly dla historii ludzkości i inne związane z nią zagadnienia socjokulturowe, opisała w dwojej książce ''Dolly Mixtures: The Remaking of Genealogy'' Sarah Franklin<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Franklin | imię=Sarah H. | autor link= | inni= | tytuł=Dolly Mixtures: The Remaking of Genealogy | data=March, 2007 | wydawca=Duke University Press | miejsce= | isbn=978-0-8223-3920-5 | strony=}}</ref>.


Autorzy eksperymentu z Dolly, Ian Wilmut i Keith Campbell razem z biologiem [[Colin Tudge|Colinem Tudge]], opisali historię swojego dokonania, a także innych powiązanych badań w Instytucie Roslin, w książce ''The Second Creation: Dolly and the Age of Biological Control''<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Wilmut | imię=Ian | nazwisko2=Campbell | imię2=Keith O. | nazwisko3=Tudge | imię3=Colin | autor link= | inni= | tytuł=The second creation: Dolly and the age of biological control | data=2001 | wydawca=Harvard University Press | miejsce=Cambridge, Mass. | isbn=978-0-674-00586-0 | strony=}}</ref> ([[język polski|polski]] tytuł: ''Ponowny akt stworzenia: Dolly i era panowania nad biologią''<ref name=ksiazka>{{Cytuj książkę | nazwisko= Wilmut | imię=Ian | nazwisko2= Campbell | imię2=Keith | nazwisko3= Tudge | imię3=Colin | nazwisko4= Koraszewska | imię4=Małgorzata | inni= | tytuł= Ponowny akt stworzenia: Dolly i era panowania nad biologią | data=2002 | wydawca="Rebis" | miejsce=Poznań | isbn=83-7301-112-9 | strony=}}</ref>).
Autorzy eksperymentu z Dolly, Ian Wilmut i Keith Campbell razem z biologiem [[Colin Tudge|Colinem Tudge]], opisali historię swojego dokonania, a także innych powiązanych badań w Instytucie Roslin, w książce ''The Second Creation: Dolly and the Age of Biological Control''<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko=Wilmut | imię=Ian | nazwisko2=Campbell | imię2=Keith O. | nazwisko3=Tudge | imię3=Colin | autor link= | inni= | tytuł=The second creation: Dolly and the age of biological control | data=2001 | wydawca=Harvard University Press | miejsce=Cambridge, Mass. | isbn=978-0-674-00586-0 | strony=}}</ref> ([[język polski|polski]] tytuł: ''Ponowny akt stworzenia: Dolly i era panowania nad biologią''<ref name=ksiazka>{{Cytuj książkę | nazwisko= Wilmut | imię=Ian | nazwisko2= Campbell | imię2=Keith | nazwisko3= Tudge | imię3=Colin | nazwisko4= Koraszewska | imię4=Małgorzata | inni= | tytuł= Ponowny akt stworzenia: Dolly i era panowania nad biologią | data=2002 | wydawca="Rebis" | miejsce=Poznań | isbn=83-7301-112-9 | strony=}}</ref>).



{{przypisy|2}}
{{przypisy|2}}

Wersja z 03:18, 27 sie 2008

Szablon:Propozycja

Wypchana Dolly jako eksponat w Royal Museum of Scotland

Dolly, zazwyczaj znana jako owieczka Dolly (ur. 5 lipca, 1996, zm. 14 lutego, 2003) – owca domowa, pierwsze zwierzę sklonowane z komórek somatycznych dorosłego osobnika metodą transferu jąder komórkowych[1][2]. Dolly została sklonowana przez naukowców z Instytutu Roslin w Edynburgu, w Szkocji – Iana Wilmuta i Keitha Campbella wraz z zespołem. Urodzona 5 lipca 1996 roku Dolly przeżyła sześć lat[3].

Komórki będące źródłem materiału genetycznego do klonowania (pierwowzór klona) zostały pobrane z gruczołu mlekowego dorosłej owcy rasy Finn-Dorset. Wyodrębniono z nich jądra komórkowe, które z kolei przeniesiono metodą transferu jądrowego do wcześniej pozbawionych jąder komórek jajowych owcy rasy Scottish Blackface. Udowodniono w ten sposób możliwość sklonowania całego organizmu na podstawie materiału genetycznego (z małymi wyjątkami) pobranego z dowolnej części jego ciała, z komórek w pełni zróżnicowanych somatycznie, które były zdolne odzyskać swoją pluripotencjalność i w rezultacie zapoczątkować rozwój całego organizmu[4]. Tym niemniej pierwszymi sklonowanymi zwierzętami ze zróżnicowanych komórek, przy pionierskim użyciu metody transferu jąder komórkowych, były Megan i Morag – owce sklonowane w 1995 roku z komórek blastocysty, pochodzących jednak z hodowli komórkowej, a nie bezpośrednio od innego, żyjącego zwierzęcia[5].

Ponieważ Dolly sklonowano z komórek gruczołu mlekowego, nazwano ją od imienia znanej piosenkarki country – Dolly Parton, mającą duży biust[6].

Narodziny

Schemat procedury klonowania, na drodze której powstała Dolly

Dolly była wynikiem długiego programu badawczego prowadzonego w Instytucie Roslin, a sponsorowanego przez brytyjskie Ministerstwo Rolnictwa, Rybołóstwa i Żywności oraz częściowo przez firmę biotechnologiczną PPL Therapeutics[7]. Dolly sklonowano metodą transferu jąder komórkowych (komórek somatycznych), polegającą na mechanicznym przeniesieniu (za pomocą mikropipety) jądra z komórki somatycznej (z dawcy materiału genetycznego, "matrycy" klona) do pozbawionego własnego jądra oocytu tego samego gatunku. Powstała komórka chimeryczna jest następnie stymulowana do podziałów krótkim impulsem elektrycznym, co prowadzi do powstania blastocysty (jak w rozwijającej się zygocie). Rozwój blastocysty jest monitorowany i po sześciu dniach, gdy uzyska się pewność jej normalnego rozowju, jest ona wszczepiana do macicy matki zastępczej. W eksperymencie, z 277 przeprowadzonych fuzji powstało 29 zarodków, które wszczepiono matkom zastępczym (często po 2-3 na jedną). W przypadku zarodka, który miał stać się Dolly, po 45 dniach stwierdzono prawidłowe zawiązanie się ciąży i rozwój płodu, i przez następne 100 dni ciąży ultrasonograficznie monitorowano jej przebieg. Ciąża przebiegała bez powikłań i w jej rezultacie na świat przyszła Dolly , w odróżnieniu od znanych przypadków klonowanych zwierząt bez powikłań okołoporodowych, jako całkowicie zdrowa owca[8].

W następstwie powstały organizm jest genetyczną kopią organizmu-dawcy komórek somatycznych. Jednak identyczność genetyczna dotyczy tylko DNA jądrowego. Mitochondria, semi-autonomiczne organella komórkowe z własnym materiałem genetycznym (mtDNA), pochodzą od dawcy komórki jajowej.

Rok przed Dolly ten sam zespół zdołał sklonować owcę z komórek zarodka[9], jednak nie zostało to uznane za przełomowe osiągnięcie, gdyż klonowanie kręgowców z komórek zarodka było znane od 1958 roku, kiedy sklonowano w ten sposób żabę z gatunku Xenopus laevis[10].

Dolly była wobec tego pierwszym zwierzęciem (ssakiem) sklonowanym z komórek osobnika dorosłego. Jakkolwiek zastosowana metoda klonowania ma małą wydajność – Dolly (eksperyment 6LL3) była jedyną udaną próbą na 277 przeprowadzonych[1].

Życie

Dolly całe swoje życie spędziła w Instytucie Roslin, gdzie nieustannie była obiektem uwagi mediów. W Instytucie została skojarzona z trykiem rasy Welsh Mountain o imieniu David, w wyniku czego przyszło na świat sześć jagniąt. Pierwsze z nich urodzone w kwietniu 1998 roku nazwano Bonny[3]. Następnego roku urodziły się bliźnięta, a kolejny rok później trojaczki[11].

W roku 2001 pięcioletnia wówczas Dolly zaczęła cierpieć z powodu zapalenia stawu w lewej tylnej nodze. Schorzenie to występuje u owiec, jednak zwykle nie pojawia się u zwierząt młodszych niż dziesięcioletnie. Dotyczy także raczej przednich nóg. Nie jest jasne, czy tak wczesne wystąpienie zapalenia stawu u Dolly mogło być wynikiem klonowania. Zauważono jednak, że będąca w szczególnej uwadze mediów i gości Dolly cierpiała na nadwagę, co w połączeniu z nienaturalnym zwyczajem stawania na tylnych nogach podczas proszenia o smakołyki, mogło doprowadzić do wcześniejszego wystąpienia zapalenia w nietypowym miejscu[12]. Także późniejsze badania różnych sklonowanych zwierząt dowiodły, że 77% z nich nie miało żadnych problemów ze zdrowiem[13]. Zapalenie stawów Dolly udało się zwalczyć za pomocą leków przeciwzapalnych[14].

Śmierć

14 lutego 2003 roku Dolly została uśpiona z powodu postępującej choroby płuc[15]. Owce rasy Finn Dorset dożywają zwykle 12–15 lat, Dolly zmarła mając sześć. Wywołało to głośną dyskusję na temat wpływu klonowania na zdrowie klonów. W przypadku Dolly sekcja zwłok wykazała, że cierpiała ona na formę raka płuc zwaną Jaagsiekte – powszechną chorobę owiec powodowaną przez retrowirusa JSRV[16]. Z oświadczenia naukowców Roslin wynika jednak, że choroba ta nie miała żadnego związku z klonowaniem, ponieważ trzy lata wcześniej spowodowała ona śmierć innej sklonowanej owcy w stadzie – Cedrica, co było dowodem na to, że ten łatwo przenoszony przez kontakt bezpośredni wirus jest obecny w populacji owiec z Roslin. W marcu 2000 chorobę wykryto także u Moraga, owcy sklonowanej z komórek kultywowanych, która długi czas przebywała z Dolly w jednej zagrodzie. Dolly poddano izolacji razem z jej pierwszym jagnięciem Bonny, jednak gdy chorobę potwierdzono we wrześniu w całym jej drugim miocie, zaniechano izolacji mając pewność, że Dolly także jest jego nosicielem. Sprawę utrudniał brak opracowanych metod wykrywania wirusa bezpośrednio we krwi, jak i brak skutecznych szczepionek oraz metod leczenia. Dolly zapewniono odpowiednią opiekę i wzmożony nadzór weterynaryjny. Pierwsze objawy choroby wykryto 10 lutego, gdy owca zaczęła kaszleć. Tomografia komputerowa i inne badania potwierdziły obecność rozwijającego się guza, wobec tego, by skrócić ewentualne cierpienia zwierzęcia, uśpiono ją podając jej zwiększoną dawkę środków znieczulających[15].

Pojawiły się także opinie, że czynnikiem uwikłanym we wczesną śmierć Dolly mogło być przedwczesne starzenie, będące wynikiem klonowania[12][17]. Sugerowano, że Dolly była "stara" w momencie jej urodzenia[18][19]. Faktycznie, badania przeprowadzone, gdy Dolly miała jeden rok ujawniły, że jej telomery oraz struktury chromosomalne związane z procesami starzenia i będące molekularnym indykatorem wieku[20] są krótsze niż spodziewane dla owcy w jej wieku[21][22], co wskazywałoby, że jej materiał genetyczny jest "starszy" niż wynikałoby to z jej wieku biologicznego. Jednak w następnych latach kolejne badania na większych grupach zwierząt ujawniły, że telomery odtwarzają swoją długość po procesie transferu jąder, a krowy sklonowane z komórek płodowych mają telomery normalnej długości[23]. Z kolei krowy sklonowane z komórek somatycznych mają je nawet nieco dłuższe (nawet te krowy, które zdechły zaraz po urodzeniu wskutek powikłań w życiu płodowym i okołoporodowych). Naukowcy domniemają, że krótsze telomery w przypadku Dolly mogły być wynikiem różnic gatunkowych, zatem różnej reakcji komórkowej na proces klonowania, a także, że proces ich odtwarzania po transferze jądra mógł być różny w zależności od typu komórek użytych w tym procesie[24]. Krótsze telomery Dolly, mimo że miały o 20% mniejszą długość[12] niż u młodych owiec w tym samym wieku, nie były jednak tak krótkie jak u owiec starych. Także dodatkowe badania nie wykazały żadnych oznak przedwczesnego starzenia się[19]. Analizy pośmiertne nie znalazły także jakichkolwiek dowodów na to, że śmierć Dolly była przedwczesna, ponieważ była ona klonem[25].

Następstwa

Sukces eksperymentu z Dolly rozpoczął we współczesnej biologii nowy etap - klonowania organizmów. Od jej czasów z powodzeniem sklonowano inne duże ssaki: krowy, konie, świnie, myszy, koty i psy, a także organizmy transgeniczne. Klonowanie niektórych gatunków stało się techniką rutynową, po pewnym czasie również dostępną komercyjnie dla klientów, tym niemniej wielu wciąż nie udało się sklonować, a także nie są znane wszystkie szczegóły będące naukową podstawą technik klonowania. W dalszym ciągu rozpatrywane są ewentualne zalety i wady klonowania oraz możliwości zastosowania tej techniki, np. do zwiększenia populacji ginących gatunków. Sklonowanie Dolly rozpoczęło także na nowo dyskusję etyczną nad moralnością procesu klonowania, także w aspekcie potencjalnego klonowania ludzi.

Komentarze naukowców i prasy

Eksperyment natychmiastowo został skomentowany także przez środowisko naukowe. W tym samym numerze pisma Nature, w którym obwieszczono narodziny Dolly, ukazał się komentarz z konkluzją, że "być może w przyszłości określeniem zbioru owiec nie będzie już dłużej stado, ale klony"[26].

Przeglądowe artykuły opublikowały także pisma opiniotwórcze, jak amerykański Time. W numerze z marca 1997 roku, którego bohaterkami okładki były owcze klony, ukazał się (równolegle z innymi artykułami dotyczącymi tematu) "Raport specjalny na temat klonowania". Przyrównano w nim sklonowanie Dolly do boskiej kreacji Ewy z żebra Adamowego, podkreślano, że natura potrzebuje pomocy. Żartobliwie przyrównywano także Iana Wilmuta, "człowieka który stworzył życie z części innego dorosłego organizmu", do Shelleyowskiego doktora Frankensteina[27]. W innym roztaczano wizje i sugerowano potencjalną możliwośś klonowania geniuszy[28]. Nawiązania do potencjalnej możliwości klonowania ludzi pojawiły się niemalże natychmiastowo. Pędu wydarzeniom nadało kolejne doniesienie, niewiele później po Dolly, o sklonowaniu dwóch rezusów (także z użyciem technologii transferu jąder komórkowych) w laboratorium w Oregonie[29]. Szybko rozwijający się bieg wypadków (bez zwracania uwagi na użycie stosunkowo nieefektywnej technologii) skłonił do przewidywań, że klonowanie człowieka z komórek dorosłego osobnika to kwestia 10 lat[30].

Wyjątkowe zainteresowanie mediów Dolly, jak i osobą Iana Wilmuta, jako "ojca" eksperymentu, wywołało także trwającą kilka lat debatę na temat kto rzeczywiście jest autorem sukcesu. Pojawiły się zarzuty, że Ian Wilmut, jako kierownik zespołu badawczego, przypisał sobie większy udział w eksperymencie, niż miało to w rzeczywistości[31]. On sam jednak wypowiadał się na ten temat wyjątkowo skromnie, podkreślając, że jego rola polegała głównie na kierowaniu pracami i nadzór nad nimi oraz pozyskiwaniu funduszy, i że to Keith Cambell zasłużył na większe uznanie, szczególnie jego wkładu intelektualnego[32]. To z kolei rozgoryczyło Billa Ritchiego, technika laboratoryjnego zespołu, który w wywiadzie dla dziennika The Guardian stwierdził, że jego udział w pracy powinien być bardziej odnotowany (nie został on w ogóle ujęty, jako autor publikacji o Dolly)[31]. Zarzucano także, że samo Nature niefrasobliwie publikując komentarze o rzekomo zagarnianiu całego udziału przez Wilmuta, przyczyniło się do zaognienia sytuacji, by w końcu stwierdzić, że każdy z autorów wymienionych w publikacji, spełnił kryteria autorstwa doniesienia naukowego[32].

Mass media, popkultura i sztuka

Zaraz po obwieszczeniu sukcesu eksperymentu klonowania Dolly, media całego świata skupiły na niej swoją uwagę. Podobnie całe jej życie było pilnie obserwowane przez dziennikarzy. W szczególności w Stanach Zjednoczonych, z bogatszą tradycją dziennikarstwa naukowego, temat był poruszany przez wszelkiego rodzaju środki przekazu. Wydarzenie momentalnie stało się źródłem dla popkultury oraz reklam. Już kilka dni później, stacje telewizyjne emitowały reklamy wykorzystujące popularność odkrycia. Jedna z nich prezentowała grupkę stereotypowo wykreowanych naukowców (białe fartuchy, rozwiane włosy, silne okulary) podrzucających bezwładną owcę i mamroczących coś, w zamierzeniu imitując szkocki akcent. Hasło przewodnie reklamy brzmiało: Ostatnio stworzono nową historię poprzez cud klonowania, a w kolejnej wersji: Rok 1997 doświadczył dwóch cudów, pierwszy to prezentowana wcześniej 'Dolly' rodem ze Szkocji. Drugi to niewiarygodne 6,99$ - za dowolną pizzę, dowolnej wielkości - produkt reklamowny przez sieć restauracji[30]. Z kolei w 2002 premierę miała opera Steve'a Reicha: "Three Tales" - odpowiedź w trzech aktach na rozwój współczesnej technologii. Akt trzeci traktuje o Dolly i klonowaniu.

Opinia publiczna

W miesiącach po sklonowaniu Dolly, wnioski i perspektywy wynikające z tego faktu zostały przez opinię publiczną przyjete negatywnie i podejrzliwie. W opinii naukowców, duży w tym udział miała ignorancja środowisk nienaukowych, brak wykształcenia, niedostatek informacji lub było to przykładem zbyt wybujałej reakcji, typowej dla opinii publicznej, a napędzanej przez media. Jest faktem także, że sklonowanie Dolly nie podniosło żadnych nowych pytań na wobec etycznych aspektów klonowania, a pytania które się pojawiły, były już wcześniej, przy innych okazjach, zadawane. Sukces Dolly posłużył za to propagacji tych problemów i ponownemu ich rozpatrzeniu[30].

Następstwa prawne

Bezpośrednio na fakt urodzin Dolly i niedługo potem sklonowania rezusów, zareagował ówczesny prezydent USA Bill Clinton. Zablokował on użycie funduszy federalnych do sponsorowania badań nad klonowaniem człowieka, a także zaproponował moratorium na prywatnie opłacane badania nad tym tematem (podczas kilku głosowańw w amerykańskim parlamencie w następnych latach w rezultacie nieprzyjęte). Zażądał także raportu z Narodowej Komisji Bioetyki (National Bioethics Advisory Commission). Jakkolwiek jego działania spotkały się z raczej drwiącym przyjęciem przez dobrze wykształconą klasę średnią w USA[30].

Cięcia funduszy dotknęły także Instytut Roslin, którego projekty badawcze na temat klonowania w większej części były opłacane przez brytyjski rząd. Miesiąc po ogłoszeniu sukcesu z klonowaniem Dolly, brytyjskie Ministerstwo Rolnictwa, Rybołóstwa i Żywności wstrzymało dalsze fundusze na ten cel, mimo istnienia narodowego planu rozwoju biotechnologii[7].

Książki o odkryciu

Sklonowanie Dolly, w aspekcie przełomów jakich dokonał ten eksperyment we współczesnej nauce i życiu, a także znaczenie narodzin Dolly dla historii ludzkości i inne związane z nią zagadnienia socjokulturowe, opisała w dwojej książce Dolly Mixtures: The Remaking of Genealogy Sarah Franklin[33].

Autorzy eksperymentu z Dolly, Ian Wilmut i Keith Campbell razem z biologiem Colinem Tudge, opisali historię swojego dokonania, a także innych powiązanych badań w Instytucie Roslin, w książce The Second Creation: Dolly and the Age of Biological Control[34] (polski tytuł: Ponowny akt stworzenia: Dolly i era panowania nad biologią[35]).

  1. ↑ a b Wilmut I., Schnieke AE., McWhir J., Kind AJ., Campbell KH. Viable offspring derived from fetal and adult mammalian cells.. „Nature”. Feb 27;385, s. 810-3, 1997. DOI: 10.1038/385810a0. PMID: 9039911. 
  2. ↑ McLaren A. Cloning: pathways to a pluripotent future.. „Science”. Jun 9;288, s. 1775-80, 2000. DOI: 10.1126/science.288.5472.1775. PMID: 10877698. 
  3. ↑ a b Szablon:Cytuj news
  4. ↑ Pan GJ., Chang ZY., Schöler HR., Pei D. Stem cell pluripotency and transcription factor Oct4.. „Cell Res”. Dec;12, s. 321-9, 2003. DOI: 10.1038/sj.cr.7290134. PMID: 12528890. 
  5. ↑ Campbell KH., McWhir J., Ritchie WA., Wilmut I. Sheep cloned by nuclear transfer from a cultured cell line.. „Nature”. Mar 7;380, s. 64-6, 1996. DOI: 10.1038/380064a0. PMID: 8598906. 
  6. ↑ Szablon:Cytuj news
  7. ↑ a b Bulfield G. Roslin unfunded.. „Nature”. Mar 6;386, s. 12, 1997. DOI: 10.1038/386012b0. PMID: 9052771. 
  8. ↑ Birth. Roslin Institute. [dostęp 23 sierpnia 2008]. (ang.).
  9. ↑ Campbell KH., McWhir J., Ritchie WA., Wilmut I. Sheep cloned by nuclear transfer from a cultured cell line.. „Nature”. Mar 7;380, s. 64-6, 1996. DOI: 10.1038/380064a0. PMID: 8598906. 
  10. ↑ Gurdon JB, Elsdale TR, Fischberg M. Sexually mature individuals of Xenopus laevis from the transplantation of single somatic nuclei.. „Nature”. Jul 5;182, s. 64-5, 1958. DOI: 10.1038/182064a0. PMID: 13566187. 
  11. ↑ Dolly's family. Roslin Institute. [dostęp 15 sierpnia 2008]. (ang.).
  12. ↑ a b c Dyer O. Dolly's arthritis dents faith in cloning. „BMJ”. Jan 12;324, s. 67, 2002. PMID: 11786445. 
  13. ↑ Cibelli JB., Campbell KH., Seidel GE., West MD., Lanza RP. The health profile of cloned animals. „Nat Biotechnol”. Jan;20, s. 13-4, 2001. DOI: 10.1038/nbt0102-13. PMID: 11753346. 
  14. ↑ Dolly's arthritis. Roslin Institute. [dostęp 15 sierpnia 2008]. (ang.).
  15. ↑ a b Dolly's final illness. Roslin Institute. [dostęp 15 sierpnia 2008]. (ang.).
  16. ↑ Palmarini M. A veterinary twist on pathogen biology. „PLoS Pathog”. Feb;3, s. e12, 2007. DOI: 10.1371/journal.ppat.0030012. PMID: 17319740. 
  17. ↑ Szablon:Cytuj news
  18. ↑ Szablon:Cytuj news
  19. ↑ a b Was Dolly already 'old' at birth?. Roslin Institute. [dostęp 15 sierpnia 2008]. (ang.).
  20. ↑ Harley CB., Futcher AB., Greider CW. Telomeres shorten during ageing of human fibroblasts.. „Nature”. May 31;345, s. 458-60, 1990. DOI: 10.1038/345458a0. PMID: 2342578. 
  21. ↑ Shiels PG., Kind AJ., Campbell KH., Waddington D., Wilmut I., Colman A., Schnieke AE. Analysis of telomere lengths in cloned sheep. „Nature”. May 27;399, s. 316-7, 1999. DOI: 10.1038/20577. PMID: 10360570. 
  22. ↑ Shiels PG., Kind AJ., Campbell KH., Wilmut I., Waddington D., Colman A., Schnieke AE. Analysis of telomere length in Dolly, a sheep derived by nuclear transfer. „Cloning”. ;1, s. 119-25, 2005. DOI: 10.1089/15204559950020003. PMID: 16218837. 
  23. ↑ Tian XC., Xu J., Yang X. Normal telomere lengths found in cloned cattle. „Nat Genet”. Nov;26, s. 272-3, 2000. DOI: 10.1038/81559. PMID: 11062462. 
  24. ↑ Lanza RP., Cibelli JB., Blackwell C., Cristofalo VJ., Francis MK., Baerlocher GM., Mak J., Schertzer M., Chavez EA., Sawyer N., Lansdorp PM., West MD. Extension of cell life-span and telomere length in animals cloned from senescent somatic cells. „Science”. Apr 28;288, s. 665-9, 2000. PMID: 10784448. 
  25. ↑ Cause of death. [w:] Dolly the sheep, 1996-2003 [on-line]. Science Museum London. [dostęp 20 sierpnia 2008]. (ang.).
  26. ↑ Stewart C. Nuclear transplantation. An udder way of making lambs.. „Nature”. Feb 27;385, s. 769, 771, 1997. DOI: 10.1038/385769a0. PMID: 9039905. 
  27. ↑ Krauthammer C. A special report on cloning. „Time”. Mar;10, 1997. 
  28. ↑ Klugger J. Will we follow the sheep?. „Time”. Mar;10, 1997. 
  29. ↑ Meng L., Ely JJ., Stouffer RL., Wolf DP. Rhesus monkeys produced by nuclear transfer.. „Biol Reprod”. Aug;57, s. 454-9, 1997. PMID: 9241063. 
  30. ↑ a b c d Edwards, J. Why Dolly Matters: Kinship, Culture and Cloning. „Ethnos Journal of Anthropology”. 64, s. 301-324, 1999. ISSN 0014-1844. (ang.). 
  31. ↑ a b Credit where credit's due.. „Nature”. Mar 30;440, s. 591-2, 2006. DOI: 10.1038/440591a. PMID: 16572137. 
  32. ↑ a b Colman A. Everyone listed on Dolly paper met established criteria for authorship.. „Nature”. Apr 27;440, s. 1112, 2006. DOI: 10.1038/4401112a. PMID: 16641972. 
  33. ↑ Sarah H. Franklin: Dolly Mixtures: The Remaking of Genealogy. Duke University Press, March, 2007. ISBN 978-0-8223-3920-5.
  34. ↑ Ian Wilmut, Keith O. Campbell, Colin Tudge: The second creation: Dolly and the age of biological control. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2001. ISBN 978-0-674-00586-0.
  35. ↑ Ian Wilmut, Keith Campbell, Colin Tudge, Małgorzata Koraszewska: Ponowny akt stworzenia: Dolly i era panowania nad biologią. Poznań: "Rebis", 2002. ISBN 83-7301-112-9.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Owca_Dolly&oldid=13849675”