Karcharodontozaury: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Przywrócono starszą wersję, jej autor to KamikazeBot. Autor wycofanej edycji to AMIJK. |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
{{Wstaw takson|[[karnozaury]]}} |
{{Wstaw takson|[[karnozaury]]}} |
||
| nadrodzina = [[allozauroidy]] |
| nadrodzina = [[allozauroidy]] |
||
{{Wstaw takson|[[Carcharodontosauria]]}} |
|||
| rodzina = '''karcharodontozaury''' |
| rodzina = '''karcharodontozaury''' |
||
| grafika = Carchar1.jpg |
| grafika = Carchar1.jpg |
||
| Linia 20: | Linia 21: | ||
| commons = Category:Carcharodontosauridae |
| commons = Category:Carcharodontosauridae |
||
}} |
}} |
||
'''Karcharodontozaury''' (Carcharodontosauridae, [[język grecki klasyczny|gr.]] „jaszczury rekinozębe”) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] dużych [[teropody|teropodów]]. Została ustanowiona w 1931 przez [[Ernst Freiherr Stromer von Reichenbach|Ernsta Stromera]]. Obecnie stanowi jedną z podgrup [[karnozaury|karnozaurów]]. Obejmuje ona jedne z największych mięsożerców wszech czasów: [[giganotozaur]]a, [[mapuzaur]]a, [[karcharodontozaur]]a i [[tyranotytan]]a. Wszystkie te teropody dorównywały rozmiarami [[tyranozaur]]owi, a być może nawet go przewyższały. |
'''Karcharodontozaury''' (Carcharodontosauridae, [[język grecki klasyczny|gr.]] „jaszczury rekinozębe”) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] dużych [[teropody|teropodów]] z grupy [[tetanury|tetanurów]]. Została ustanowiona w 1931 przez [[Ernst Freiherr Stromer von Reichenbach|Ernsta Stromera]]. Obecnie stanowi jedną z podgrup [[karnozaury|karnozaurów]]. Obejmuje ona jedne z największych mięsożerców wszech czasów: [[giganotozaur]]a, [[mapuzaur]]a, [[karcharodontozaur]]a i [[tyranotytan]]a. Wszystkie te teropody dorównywały rozmiarami [[tyranozaur]]owi, a być może nawet go przewyższały. |
||
== |
== Paleobiogeografia == |
||
Karcharodontozaury były obok [[spinozaury|spinozaurów]] i [[tyranozaury|tyranozaurów]] największymi lądowymi zwierzętami mięsożernymi kredy. Żyły w [[Gondwana|Gondwanie]] i na terenach współczesnych |
Karcharodontozaury były obok [[spinozaury|spinozaurów]] i [[tyranozaury|tyranozaurów]] największymi lądowymi zwierzętami mięsożernymi kredy. Żyły w [[Gondwana|Gondwanie]] i na terenach współczesnych Ameryki Północnej ([[akrokantozaur]]) i Azji. Występowały one od co najmniej do [[barrem]]u (ok. 130 mln lat temu) prawdopodobnie do [[turon]]u, na co wskazuje przeprowadzona w 2009 roku przez Brusatte i współpracowników analiza szczątków karcharodontozauryda ''[[Shaochilong]]''<ref name=NWS>{{Cytuj pismo |autor=Stephen L. Brusatte, Roger B. J. Benson, Daniel J. Chure, Xu Xing, Corwin Sullivan, David W. E. Hone |tytuł=The first definitive carcharodontosaurid (Dinosauria: Theropoda) from Asia and the delayed ascent of tyrannosaurids |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=96 |wydanie=9 |strony=1051–1058 |rok=2009 |doi=10.1007/s00114-009-0565-2 |język=en}}</ref>. W turonie wymarły, zastąpione przez mniejsze [[abelizaury]] w Gondwanie i [[tyranozaury]] w Ameryce Północnej oraz Azji. [[Fernando Emilio Novas]] i współpracownicy stwierdzają, że zniknięcie w tym czasie zarówno karcharodontozaurów, jak i spinozaurów świadczy o światowej zmianie fauny w tym okresie<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko=Novas |imię=Fernando E. |nazwisko2=de Valais |imię2=Silvina |nazwisko3=Vickers-Rich |imię3=Patricia |nazwisko4=Rich |imię4=Thomas |rok=2005 |tytuł=A large Cretaceous theropod from Patagonia, Argentina, and the evolution of carcharodontosaurids |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=92 |wydanie=5 |strony=226–230 |doi=10.1007/s00114-005-0623-3 |język=en}}</ref>. |
||
== Taksonomia == |
== Taksonomia == |
||
=== Systematyka === |
=== Systematyka === |
||
Rodzina Carcharodontosauridae została ustanowiona w 1931 przez Ernsta Stromera jako [[takson monotypowy|monotypowa]] |
Rodzina Carcharodontosauridae została ustanowiona w 1931 przez Ernsta Stromera jako [[takson monotypowy|monotypowa]] rodzina obejmująca [[karcharodontozaur]]a. Bliski krewny karcharodontozaura, [[giganotozaur]], został opisany w 1995. Większość paleontologów uznaje również akrokantozaura za członka tej rodziny (Sereno i inni 1996, Harris 1998, Holtz 2000, Rauhut 2003), choć niektórzy klasyfikują go w [[allozaury|Allosauridae]] (Currie i Carpenter, 2000; Coria i Currie, 2002). Również [[neowenator]] może należeć do tej grupy (Rauhut, 2003, Holtz i inni, 2004). Po odkryciu mapuzaura w 2006 [[Rodolfo Coria]] i [[Philip J. Currie]] nazwali podrodzinę karcharodontozaurów o nazwie Giganotosaurinae. Obejmuje ona najbardziej zaawansowanych przedstawicieli tej grupy z Ameryki Południowej<ref name=CoriaCurrie>{{Cytuj pismo | nazwisko=Coria | imię=Rodolfo A. | nazwisko2=Currie | imię2=Philip J. | tytuł=A new carcharodontosaurid (Dinosauria, Theropoda) from the Upper Cretaceous of Argentina | czasopismo=Geodiversitas | wolumin=28 | wydanie=1 | strony=71–118 |rok=2006 |url=http://www.mnhn.fr/museum/front/medias/publication/7653_g06n1a4.pdf | język=en}}</ref>. |
||
* '''Carcharodontosauridae''' |
* '''Carcharodontosauridae''' |
||
** |
** ''[[akrokantozaur|Acrocanthosaurus]]'' |
||
** ''[[karcharodontozaur|Carcharodontosaurus]]'' |
** ''[[karcharodontozaur|Carcharodontosaurus]]'' |
||
** ''[[Concavenator]]'' |
|||
** ''[[eokarcharia|Eocarcharia]]''<ref name=app53-015>{{Cytuj pismo |nazwisko=Sereno |imię= |
** ''[[eokarcharia|Eocarcharia]]''<ref name=app53-015>{{Cytuj pismo |nazwisko=Sereno |imię=Paul C. |nazwisko2=Brusatte |imię2=Stephen L. |rok=2008 |url=http://www.app.pan.pl/archive/published/app53/app53-015.pdf |tytuł=Basal abelisaurid and carcharodontosaurid theropods from the Lower Cretaceous Elrhaz Formation of Niger |czasopismo=Acta Palaeontologica Polonica |wolumin=53 |wydanie=1 |strony=15–46 |doi=10.4202/app.2008.0102 |język=en}}</ref> |
||
** ?''[[neowenator|Neovenator]]'' |
|||
** ''[[Shaochilong]]'' |
** ''[[Shaochilong]]'' |
||
** ''[[tyranotytan|Tyrannotitan]]'' |
** ''[[tyranotytan|Tyrannotitan]]'' |
||
{|style="margin-left: 1em;; margin-bottom: 0.5em; width: |
{|style="margin-left: 1em;; margin-bottom: 0.5em; width: 350px; border: #99B3FF solid 1px; background-color: #FFFFFF; color: #000000; float: right; " |
||
|{{Klad| style=font-size: |
|{{Klad| style=font-size:90%;line-height:80% |
||
|label1= '''Carcharodontosauridae''' |
|label1= '''Carcharodontosauridae''' |
||
|1={{Klad |
|1={{Klad |
||
|1=''[[ |
|1= ''[[eokarcharia|Eocarcharia]]'' |
||
|label2= |
|||
|2={{Klad |
|2={{Klad |
||
|1= ''[[akrokantozaur|Acrocanthosaurus]]'' |
|||
|label1= |
|||
| |
|2={{Klad |
||
|1=''[[ |
|1= ''[[Shaochilong]]'' |
||
| ⚫ | |||
|2=''[[eokarcharia|Eocarcharia]]'' |
|||
|1= ''[[tyranotytan|Tyrannotitan]]'' |
|||
}} |
|||
|label2= |
|||
|2={{Klad |
|2={{Klad |
||
|1=''[[ |
|1= ''[[karcharodontozaur|Carcharodontosaurus]]'' |
||
|2=''[[ |
|2= ''[[giganotozaur|Giganotosaurus]]'' |
||
| |
|3= ''[[mapuzaur|Mapusaurus]]'' |
||
|3={{Klad |
|||
|1=''[[karcharodontozaur|Carcharodontosaurus]]'' |
|||
|label2= Giganotosaurinae |
|||
| ⚫ | |||
|1=''[[giganotozaur|Giganotosaurus]]'' |
|||
|2=''[[mapuzaur|Mapusaurus]]'' |
|||
}} }} }} }} }} }} |
}} }} }} }} }} }} |
||
Kladogram Carcharodontosauridae |
Kladogram Carcharodontosauridae według Bensona i in. (2010){{r|Neovenatoridae}} |
||
|} |
|} |
||
** '''Giganotosaurinae''' |
** '''Giganotosaurinae''' |
||
| Linia 67: | Linia 60: | ||
=== Filogeneza === |
=== Filogeneza === |
||
W 1998 [[Paul Sereno]] zdefiniował karcharodontozaury jako grupę dinozaurów, którym bliżej do karcharodontozaura niż [[sinraptor]]a, [[allozaur]]a, [[monolofozaur]]a lub [[kriolofozaur]]a{{r|Sereno98}}. W 2004 roku [[Thomas R. Holtz Jr]] i współpracownicy nieco zmodyfikowali definicję przedstawioną przez Sereno tak, by do Carcharodontosauridae należały zwierzęta bliżej spokrewnione z ''Carcharodontosaurus saharicus'' niż z ''[[allozaur|Allosaurus fragilis]]'' lub ''[[Sinraptor|Sinraptor dongi]]''. Zdaniem autorów do tak definiowanych karcharodontozaurów należał [[neowenator]]{{r|Holtzetal}}, co potwierdziły również późniejsze analizy{{r|NWS}}. Według Bensona i in. (2010) bliżej spokrewnionych z neowenatorem niż z pozostałymi karcharodontozaurami jest co najmniej kilka innych taksonów, takich jak ''[[Aerosteon]]'' i ''[[Megaraptor]]''. Zdaniem autorów grupa ta na tyle różni się od innych Carcharodontosauridae, że zasadne jest nadanie jej [[kategoria systematyczna|rangi]] odrębnej rodziny, którą nazwali [[Neovenatoridae]]. Przedefiniowali też Carcharodontosauridae tak, by nie obejmowały Neovenatoridae. Kladowi obejmującemu zarówno Neovenatoridae, jak i Carcharodontosauridae nadali nazwę [[Carcharodontosauria]]. Zgodnie z definicją przedstawioną przez autorów należą do niej zwierzęta bliżej spokrewnione z ''C. saharicus'' i ''N. salerii'' niż z ''A. fragilis'' lub ''S. dongi''{{r|Neovenatoridae}}. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Klasyfikacja akrokantozaura jest niepewna, według większości naukowców jest on przedstawicielem Carcharodontosauridae, jednak niektórzy klasyfikowali go w Allosauridae. Za karcharodontozaura bywa uznawany [[baharijazaur]], jednak jego skamieniałości są zbyt fragmentaryczne, by to potwierdzić (zresztą on sam jest najprawdopodobniej synonimem ceratozaura ''[[Deltadrom]]eus''). Niektórzy uważają karcharodontozaury za bliższe ceratozaurom niż allozaurom z powodu kilku wspólnych cech budowy czaszki – najprawdopodobniej jednak są one przykładami [[konwergencja (biologia)|konwergencji]], gdyż wiele cech budowy czaszki i szkieletu pozaczaszkowego wspiera teorię o bliskim pokrewieństwie karcharodontozaurów z allozaurami. |
||
| ⚫ | |||
U jednego z przedstawicieli Carcharodontosauridae, ''[[Concavenator|Concavenator corcovatus]]'', odnaleziono na kości łokciowej zgrubienia mogące stanowić miejsca przyczepu prymitywnych [[pióro|piór]] – cechy nieznanej lub nie w pełni potwierdzonej u teropodów nienależących do [[celurozaury|celurozaurów]]{{r|OES10}}. |
|||
| ⚫ | |||
<ref name=Sereno98>{{Cytuj pismo |autor=Paul C. Sereno |rok=1998 |tytuł=A rationale for phylogenetic definitions, with application to the higher-level taxonomy of Dinosauria |czasopismo=Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen |wolumin=210 |wydanie=1 |strony=41–83 |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=Holtzetal>{{Cytuj książkę |autor r=Thomas R. Holtz Jr, Ralph E. Molnar, Philip J. Currie |rozdział=Basal Tetanurae |autor=David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.) |tytuł=The Dinosauria |wydanie=drugie |miejsce=Berkeley |wydawca=University of California Press |rok=2004 |strony=71–110 |isbn=0-520-24209-2}}</ref> |
|||
<ref name=Neovenatoridae>{{Cytuj pismo |autor=Roger B. J. Benson, Matthew T. Carrano, Stephen L. Brusatte |tytuł=A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=97 |wydanie=1 |strony=71–78 |rok=2010 |doi=10.1007/s00114-009-0614-x |język=en}}</ref> |
|||
<ref name=OES10>{{Cytuj pismo |autor=Francisco Ortega, Fernando Escaso, José L. Sanz |tytuł=A bizarre, humped Carcharodontosauria (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Spain |czasopismo=Nature |wolumin=467 |wydanie=7312 |strony=203–206 |rok=2010 |doi=10.1038/nature09181 |język=en}}</ref>}} |
|||
{{Teropody}} |
{{Teropody}} |
||
| Linia 82: | Linia 83: | ||
[[es:Carcharodontosauridae]] |
[[es:Carcharodontosauridae]] |
||
[[fr:Carcharodontosauridae]] |
[[fr:Carcharodontosauridae]] |
||
| ⚫ | |||
[[it:Carcharodontosauridae]] |
[[it:Carcharodontosauridae]] |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
[[la:Carcharodontosauridae]] |
[[la:Carcharodontosauridae]] |
||
[[hu:Carcharodontosauridae]] |
[[hu:Carcharodontosauridae]] |
||
[[nl:Carcharodontosauridae]] |
[[nl:Carcharodontosauridae]] |
||
| ⚫ | |||
[[pt:Carcharodontosauridae]] |
[[pt:Carcharodontosauridae]] |
||
[[ru:Кархародонтозавриды]] |
[[ru:Кархародонтозавриды]] |
||
Wersja z 12:59, 9 wrz 2010
| {{{nazwa łacińska}}}[1] | |
| Stromer, 1931 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | karnozaury |
| Nadrodzina | |
| (bez rangi) | Carcharodontosauria |
| Rodzina |
karcharodontozaury |
Karcharodontozaury (Carcharodontosauridae, gr. „jaszczury rekinozębe”) – rodzina dużych teropodów z grupy tetanurów. Została ustanowiona w 1931 przez Ernsta Stromera. Obecnie stanowi jedną z podgrup karnozaurów. Obejmuje ona jedne z największych mięsożerców wszech czasów: giganotozaura, mapuzaura, karcharodontozaura i tyranotytana. Wszystkie te teropody dorównywały rozmiarami tyranozaurowi, a być może nawet go przewyższały.
Paleobiogeografia
Karcharodontozaury były obok spinozaurów i tyranozaurów największymi lądowymi zwierzętami mięsożernymi kredy. Żyły w Gondwanie i na terenach współczesnych Ameryki Północnej (akrokantozaur) i Azji. Występowały one od co najmniej do barremu (ok. 130 mln lat temu) prawdopodobnie do turonu, na co wskazuje przeprowadzona w 2009 roku przez Brusatte i współpracowników analiza szczątków karcharodontozauryda Shaochilong[2]. W turonie wymarły, zastąpione przez mniejsze abelizaury w Gondwanie i tyranozaury w Ameryce Północnej oraz Azji. Fernando Emilio Novas i współpracownicy stwierdzają, że zniknięcie w tym czasie zarówno karcharodontozaurów, jak i spinozaurów świadczy o światowej zmianie fauny w tym okresie[3].
Taksonomia
Systematyka
Rodzina Carcharodontosauridae została ustanowiona w 1931 przez Ernsta Stromera jako monotypowa rodzina obejmująca karcharodontozaura. Bliski krewny karcharodontozaura, giganotozaur, został opisany w 1995. Większość paleontologów uznaje również akrokantozaura za członka tej rodziny (Sereno i inni 1996, Harris 1998, Holtz 2000, Rauhut 2003), choć niektórzy klasyfikują go w Allosauridae (Currie i Carpenter, 2000; Coria i Currie, 2002). Również neowenator może należeć do tej grupy (Rauhut, 2003, Holtz i inni, 2004). Po odkryciu mapuzaura w 2006 Rodolfo Coria i Philip J. Currie nazwali podrodzinę karcharodontozaurów o nazwie Giganotosaurinae. Obejmuje ona najbardziej zaawansowanych przedstawicieli tej grupy z Ameryki Południowej[4].
- Carcharodontosauridae
Kladogram Carcharodontosauridae według Bensona i in. (2010)[6] |
- Giganotosaurinae
Filogeneza
W 1998 Paul Sereno zdefiniował karcharodontozaury jako grupę dinozaurów, którym bliżej do karcharodontozaura niż sinraptora, allozaura, monolofozaura lub kriolofozaura[7]. W 2004 roku Thomas R. Holtz Jr i współpracownicy nieco zmodyfikowali definicję przedstawioną przez Sereno tak, by do Carcharodontosauridae należały zwierzęta bliżej spokrewnione z Carcharodontosaurus saharicus niż z Allosaurus fragilis lub Sinraptor dongi. Zdaniem autorów do tak definiowanych karcharodontozaurów należał neowenator[8], co potwierdziły również późniejsze analizy[2]. Według Bensona i in. (2010) bliżej spokrewnionych z neowenatorem niż z pozostałymi karcharodontozaurami jest co najmniej kilka innych taksonów, takich jak Aerosteon i Megaraptor. Zdaniem autorów grupa ta na tyle różni się od innych Carcharodontosauridae, że zasadne jest nadanie jej rangi odrębnej rodziny, którą nazwali Neovenatoridae. Przedefiniowali też Carcharodontosauridae tak, by nie obejmowały Neovenatoridae. Kladowi obejmującemu zarówno Neovenatoridae, jak i Carcharodontosauridae nadali nazwę Carcharodontosauria. Zgodnie z definicją przedstawioną przez autorów należą do niej zwierzęta bliżej spokrewnione z C. saharicus i N. salerii niż z A. fragilis lub S. dongi[6].
Klasyfikacja akrokantozaura jest niepewna, według większości naukowców jest on przedstawicielem Carcharodontosauridae, jednak niektórzy klasyfikowali go w Allosauridae. Za karcharodontozaura bywa uznawany baharijazaur, jednak jego skamieniałości są zbyt fragmentaryczne, by to potwierdzić (zresztą on sam jest najprawdopodobniej synonimem ceratozaura Deltadromeus). Niektórzy uważają karcharodontozaury za bliższe ceratozaurom niż allozaurom z powodu kilku wspólnych cech budowy czaszki – najprawdopodobniej jednak są one przykładami konwergencji, gdyż wiele cech budowy czaszki i szkieletu pozaczaszkowego wspiera teorię o bliskim pokrewieństwie karcharodontozaurów z allozaurami.
U jednego z przedstawicieli Carcharodontosauridae, Concavenator corcovatus, odnaleziono na kości łokciowej zgrubienia mogące stanowić miejsca przyczepu prymitywnych piór – cechy nieznanej lub nie w pełni potwierdzonej u teropodów nienależących do celurozaurów[9].
- ↑ {{{nazwa łacińska}}}, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Stephen L. Brusatte, Roger B. J. Benson, Daniel J. Chure, Xu Xing, Corwin Sullivan, David W. E. Hone. The first definitive carcharodontosaurid (Dinosauria: Theropoda) from Asia and the delayed ascent of tyrannosaurids. „Naturwissenschaften”. 96 (9), s. 1051–1058, 2009. DOI: 10.1007/s00114-009-0565-2. (ang.).
- ↑ Fernando E. Novas, Silvina de Valais, Patricia Vickers-Rich, Thomas Rich. A large Cretaceous theropod from Patagonia, Argentina, and the evolution of carcharodontosaurids. „Naturwissenschaften”. 92 (5), s. 226–230, 2005. DOI: 10.1007/s00114-005-0623-3. (ang.).
- ↑ Rodolfo A. Coria, Philip J. Currie. A new carcharodontosaurid (Dinosauria, Theropoda) from the Upper Cretaceous of Argentina. „Geodiversitas”. 28 (1), s. 71–118, 2006. (ang.).
- ↑ Paul C. Sereno, Stephen L. Brusatte. Basal abelisaurid and carcharodontosaurid theropods from the Lower Cretaceous Elrhaz Formation of Niger. „Acta Palaeontologica Polonica”. 53 (1), s. 15–46, 2008. DOI: 10.4202/app.2008.0102. (ang.).
- ↑ a b Roger B. J. Benson, Matthew T. Carrano, Stephen L. Brusatte. A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic. „Naturwissenschaften”. 97 (1), s. 71–78, 2010. DOI: 10.1007/s00114-009-0614-x. (ang.).
- ↑ Paul C. Sereno. A rationale for phylogenetic definitions, with application to the higher-level taxonomy of Dinosauria. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen”. 210 (1), s. 41–83, 1998. (ang.).
- ↑ Thomas R. Holtz Jr, Ralph E. Molnar, Philip J. Currie: Basal Tetanurae. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 71–110. ISBN 0-520-24209-2.
- ↑ Francisco Ortega, Fernando Escaso, José L. Sanz. A bizarre, humped Carcharodontosauria (Theropoda) from the Lower Cretaceous of Spain. „Nature”. 467 (7312), s. 203–206, 2010. DOI: 10.1038/nature09181. (ang.).
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
