Ahmed Cemal
 Dżemal Pasza | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1912-1922 |
| Główne wojny i bitwy | |
Ahmed Dżemal, znany powszechnie jako Dżemal Pasza (ur. 6 maja 1872 w Mitylene, zm. 21 lipca 1922 w Tyflisie) − oficer turecki, przedstawiciel ruchu młodotureckiego, członek triumwiratu Trzech Paszów (obok Enwera Paszy i Talaata Paszy).
Życiorys
Do ruchu młodotureckiego przystąpił w 1906 roku. W roku 1911 został mianowany gubernatorem Bagdadu. Następnie odznaczył się w wojnach bałkańskich, a po rewolucji młodotureckiej został 23 stycznia 1913 roku mianowany komendantem wojskowym Stambułu i ministrem robót publicznych w rządzie imperium osmańskiego. W 1914 roku został ministrem marynarki wojennej, którym pozostawał do roku 1918. Dżemal Pasza, obok Taalata Paszy i Enwera Paszy, stał się członkiem faktycznie rządzącego Turcją od roku 1913 nieformalnego triumwiratu młodotureckiego. Triumwirat ów rządził imperium osmańskim, aż do jego klęski w I wojnie światowej w październiku 1918 roku.
Po wybuchu I wojny światowej w lipcu-sierpniu 1914, Dżemal opowiadał się za sojuszem turecko-francuskim i udał się na negocjacje do Paryża. Francja, z uwagi na tajne porozumienia z Imperium Rosyjskim, przewidujące nabytki terytorialne Rosji kosztem Turcji (zachodnia Armenia i Stambuł – stolica Imperium Osmańskiego), nie mogła zagwarantować integralności terytorialnej państwa tureckiego, co było warunkiem sojuszu. Rokowania turecko-francuskie zakończyły się w konsekwencji fiaskiem, a Dżemal przyłączył się do Taalata i Enwera, opowiadających się za przyłączeniem się Turcji do militarnego bloku Państw Centralnych (Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry).
Po wypowiedzeniu wojny Imperium Osmańskiemu przez Ententę 4 – 5 listopada 1914 roku[1], w 1915 roku Dżemal został mianowany dowódcą wojsk tureckich[2], operujących przeciwko armii brytyjskiej w Egipcie. Po klęsce ofensywy tureckiej zagrażającej Kanałowi Sueskiemu[3] poniósł szereg klęsk w obronie, tracąc wreszcie w grudniu roku 1917 Jerozolimę.
Od 1916 roku zmagał się z inspirowanym przez Brytyjczyków powstaniem arabskim (Lawrence z Arabii). Po zajęciu francuskich konsulatów w Bejrucie i Damaszku i odkryciu tajnych akt dokumentujących powiązania powstańców arabskich z Brytyjczykami i Francuzami, a także listy nazwisk członków arabskiej konspiracji, rozpoczął masowe represje wobec arabskich elit stanowiących przywództwo ruchu, w tym członków organizacji arabskiej Al-Fatat. Do końca 1917 roku sprawował ze swej kwatery w Damaszku praktycznie niepodzielną władzę nad południową częścią Imperium Osmańskiego. W końcu 1917 roku powrócił do Stambułu, by ograniczyć się do wykonywania cały czas zajmowanej funkcji ministra marynarki wojennej imperium.
Po klęsce, dymisji rządu Taalata Paszy 8 października 1918 roku i podpisaniu 30 października zawieszenia broni z Moudros, 2 listopada 1918 roku Dżemal, wraz z siedmioma przywódcami partii młodotureckiej, wyjechał do Niemiec, a następnie udał się do Szwajcarii.
Wojskowy sąd Imperium Osmańskiego skazał Dżemala zaocznie na śmierć za prześladowania arabskich poddanych imperium. Dżemal, pragnąc kontynuować walkę z Brytyjczykami, wyjechał przez Moskwę do Azji Środkowej, gdzie uczestniczył w modernizacji armii Afganistanu. Po okupacji Gruzji przez Armię Czerwoną (luty 1921 rok) przybył do Tbilisi[4]. W Tbilisi został w odwecie za Ludobójstwo Ormian zabity, wraz ze swym sekretarzem, przez ormiańskiego zamachowca, choć osobiście nie podejmował decyzji, ani nie uczestniczył w masowych mordach na ludności ormiańskiej.
Jego ciało zostało przewiezione do Erzurum i tam też został pochowany.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Było to efektem ostrzelania 28 października 1914 rosyjskich portów w Odessie, Sewastopolu i Teodozji i zatopienia rosyjskiej kanonierki przez okręty niemieckie: SMS Goeben i SMS Breslau z załogą niemiecką i pod komendą niemieckiego admirała Wilhelma Souchona, lecz pływających pod banderą turecką. Był to niemiecki fakt dokonany, który miał wciągnąć – i faktycznie wciągnął – Turcję do wojny po stronie Państw Centralnych.
- ↑ 4 Armii tureckiej.
- ↑ ofensywa turecka osiągnęła Suez, ale została odparta przez Brytyjczyków.
- ↑ wobec poprawnych wówczas stosunków między młodoturkami a bolszewikami
Bibliografia
- Dżemal Pasza Memories of a Turkish statesman 1913-1919 (1922) – wersja elektroniczna do pobrania (język angielski)