Baba Jaga

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez 164.126.135.200 (dyskusja) o 20:15, 24 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Baba Jaga, Iwan Bilibin, 1902
Chata śmierci / Изба смерти, 1905, Mikołaj Roerich

Baba Jaga – postać występująca w słowiańskich wierzeniach i folklorze.

Charakterystyka

Postać Baby Jagi, pierwotnie prawdopodobnie ważna w słowiańskiej mitologii, przetrwała jedynie w zdegradowanej formie jako element folkloru. Występuje tam jako stara, odrażająca wiedźma (obwisłe piersi, jedna kościana noga, ślepa lub niedowidząca), mieszkająca w chatce na kurzej stopce w głębi lasu[1]. Babie Jadze często towarzyszyły czarny kot, kruk, sowa lub wąż. Porywała błąkających się po lesie ludzi (zwłaszcza dzieci), a następnie ich mordowała i zjadała. Przypisywano jej też zsyłanie chorób i innych dolegliwości[2]. Na końcu opowieści zazwyczaj staczała walkę z bohaterem pozytywnym i ginęła. Sporadycznie występuje w folklorze motyw łaskawej Baby Jagi, pomagającej ludziom[1]. Zwana również Babą Drasznicą, wówczas występuje ze smokiem. Bywa łączona z Ażi z mitologii irańskiej.

Etymologia

Etymologię słowa jaga wywodzi się od prasłowiańskiego *(j)ęga (por. pol. jędza), oznaczającego „męka”, „męczarnia”, „groza”, „niebezpieczny”[3].

Baba Jaga w innych wierzeniach

Postać Baby Jagi ma liczne odpowiedniki w wierzeniach ludów europejskich i ich bliskich sąsiadów, np. niemiecka Frau Holle, rumuńska Vîjbaba, węgierska wiedźma Bogorkań, włoska Befana lub Betunia, u Adygów Naszguszidza czy Naguczica (Нашгушидза, Нагучица), u Ketów Chosedem (Хосэдэм), kirgisko-kazachska Żałmauyz Kempir (Жалмауыз Кемпир; w wierzeniach Kirgizów jej odmianą jest demon – mite o wyglądzie staruchy ubranej w łachmany, żyjącej w górach, w lesie, z dala od ludzkich siedzib, która porywa dziewczynki do swego szałasu, wysysa z nich krew a na końcu zjada – bliski tej postaci będzie demon żałmauyz u Tatarów kazańskich, podobne istoty odnajdziemy też u Ujgurów, Baszkirów, Uzbeków i Nogajców) czy albańska Syqenëza. Wskazuje się także na podobieństwo do greckiej Kirke[3].

Interpretacja naukowa

Badacze próbują rekonstruować pierwotną funkcję Baby Jagi jako władczyni zwierząt leśnych i postać związaną ze światem zmarłych, być może zdegradowane bóstwo żeńskie lub demona[4]. Możliwa jest także pierwotna funkcja Baby Jagi jako kapłanki odpowiedzialnej za obrzędową inicjację młodzieży (stąd motyw pożerania dzieci)[3]. Według profesora Zygmunta Krzaka z Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk chodzi tu o zohydzoną postać dawnej bogini, charakterystykę stworzoną przez męskie elity religijne i świeckie, zwalczające religię matriarchalną[5].

Kultura masowa

Postać w literaturze i filmie

  • W rosyjskiej baśni Wasylisa Pięknolica (lub Dzielna Wasylisa i Baba Jaga) Baba Jaga jest przedstawiana jako bogini.
  • W dziele Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach, wydanym w języku polskim w latach 1844-1846, autor – Jan Barszczewski – opisuje jezioro w okolicach Połocka (Białoruś), nad którym „...przed wprowadzeniem Chrystusowej wiary nad tem jeziorem stały świątynie Pioruna i Baby-Yahi”.
  • Baba Jaga występuje w powieści fantasy Oczarowanie Orsona Scotta Carda.
  • W filmie John Wick tytułowy bohater (Keanu Reeves) jest nazywany w kręgu rosyjskiej mafii Babą Jagą, ze względu na strach, który wywołuje wśród mafiozów i płatnych zabójców.
  • Baba Jaga występuje jako postać w serii komiksów Baśnie.
  • Postać Baby Jagi została wykorzystana w fabularnym dodatku do gry Rise of the Tomb Raider.
  • Krótkie filmy fabularyzujące i wprowadzające słowiańskie mity z serii „Legendy Polskie” mają serię o Babie Jadze.
  • W horrorze „Baba Jaga” („Don't Knock Twice”) produkcji brytyjskiej z 2016 roku, pojawia się postać Baby Jagi, przedstawionej jako „wschodni demon”. Po niektórych scenach wyraźnie jednak widać, że twórcy powiązali tę postać z Polską[potrzebny przypis].

Postać w muzyce

W muzyce najbardziej znanym przedstawieniem postaci Baby Jagi jest Chatka na Kurzej Stopce z Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego. Popularna jest również miniatura orkiestrowa Anatola Ladowa pt. Baba Jaga.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007, s. 47. ISBN 978-83-7301-973-7.
  2. ↑ Barbara i Adam Podgórscy: Wielka Księga Demonów Polskich – leksykon i antologia demonologii ludowej. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 34. ISBN 83-89375-40-0.
  3. ↑ a b c Andrzej Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Warszawa: Iskry, 2001, s. 63. ISBN 83-207-1629-2.
  4. ↑ Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2004, s. 181. ISBN 83-7318-205-5.
  5. ↑ Zygmunt Krzak, Baba Jaga [w:] Od matriarchatu do patriarchatu, Warszawa 2007, s. 371-373, ISBN 978-83-7436-136-1

Szablon:Religia Słowian

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Baba_Jaga&oldid=52286478”