Gałecznica

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Balanophora)
Gałecznica
Ilustracja
Balanophora indica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Santalanae

Rząd

sandałowce

Rodzina

gałecznicowate

Rodzaj

gałecznica

Nazwa systematyczna
Balanophora J. R. Forster et J. G. A. Forster
Charact. Gen. [99]. 1 Mar 1776[3]
Typ nomenklatoryczny

B. fungosa J. R. et J. G. A. Forster[3]

Synonimy
  • Acroblastum Soland ex Seem.
  • Cynopsole Endl.[4]
  • Balania Tieghem
  • Polyplethia (Griffith) Tieghem.[4][5]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Rozwijający się kwiatostan Balanophora indica
Balanophora fungosa
Balanophora dioica

Gałecznica (Balanophora J.R.Forst. & G.Forst.) – rodzaj bezzieleniowych roślin z rodziny gałecznicowatych (Balanophoraceae). Obejmuje ok. 15[4]–20[6] gatunków. Najbardziej zróżnicowane są w Azji południowo-wschodniej (tylko w Chinach rośnie ich 12 gatunków[5]), ale występują w tropikalnej Afryce, na Madagaskarze i Komorach[4], w Azji na wschód od Pakistanu[7], poprzez Indie, Półwysep Indochiński, Chiny, po południową Japonię[4]. Poza tym obecne są na wyspach Indonezji, na Filipinach, Nowej Gwinei i w północno-wschodniej Australii[6][4].

Ze względu na przystosowanie do pasożytniczego trybu życia gałecznica odbiega znacznie swym wyglądem od innych roślin – przypomina grzyby i nazywana była „wariactwem w świecie roślin”[8]. B. dioica opisana została nawet początkowo jako grzyb o nazwie Cordyceps racemosa (rodzaj maczużnik)[9]. W większości rośliny te występują w runie wilgotnych lasów równikowych pasożytując na roślinach reprezentujących różnorodne rodziny[8] (udokumentowane zostały jako pasożyty co najmniej 74 gatunków z 35 rodzin[9]). Poza oryginalną biologią rozwoju i wyglądem wyróżniają się najmniejszymi kwiatami wśród roślin okrytonasiennych (kwiaty żeńskie składają się zaledwie z ok. 50 komórek)[1] oraz bardzo drobnymi nasionami o masie ok. 7 mikrogramów[9].

Pewne znaczenie użytkowe ma B. fungosa, z której bulw pozyskuje się na Jawie woski używane w lampkach, a w Tajlandii sporządza się z nich lepkie pułapki na ptaki. Niektóre gatunki wykorzystywane są także w ziołolecznictwie[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Organy podziemne
Bulwa o prostej budowie wewnętrznej i pozbawiona organów aż do czasu kwitnienia[8]. W jej wnętrzu rozwijają się dwa systemy naczyń – jeden składający się z komórek gałecznicy, a drugi składający się z wiązek pochodzenia mieszanego – zarówno pasożyta, jak i żywiciela. Bulwa jest zwykle półkulista lub walcowata, często rozgałęziona[4]. Na powierzchni jest gładka lub szorstka, z łuskowatymi brodawkami[5].
Kwiaty
Jednopłciowe lub obupłciowe, zebrane w kolbowaty, nierozgałęziony kwiatostan, w dole składający się z łuskowatych liści (w liczbie od 2 do 20, wyrastających w okółkach, naprzeciwlegle lub spiralnie), w górze z walcowato lub kuliście skupionymi drobnymi kwiatami wyrastającymi w pachwinach przysadek. Kwiatostany osiągają do 30 cm wysokości. Zabarwione są na żółtawobiało, żółto, czerwono i brązowo. Kwiaty męskie są promieniste lub słabo grzbieciste. Wsparte są przez krótkie przysadki (czasem mocno zredukowane). Ich okwiat składa się z 3, 4–5, 6, rzadko większej liczby listków. W kwiecie znajduje się też taka sama liczba zrastających się pręcików pozbawionych nitek. Kwiaty żeńskie są skrajnie zredukowane. Pozbawione są okwiatu[4]. Składają się z elipsoidalnej zalążni i wydłużonej[4], trwałej szyjki słupka[5]. Ściana zalążni jest jednowarstwowa i zrośnięta z pojedynczym zalążkiem[8]. Kwiaty żeńskie wyrastają w wielkiej liczbie między maczugowatymi przysadkami. W obrębie kwiatostanu kwiaty żeńskie i męskie zawsze są rozdzielone (strefa z kwiatami męskimi rozwija się ponad lub poniżej kwiatów żeńskich)[4].
Owoce
Bardzo drobne, jednonasienne niełupki[4].

Rozwój[edytuj | edytuj kod]

Nasiona gałecznicy kiełkują tylko w przypadku znalezienia się w pobliżu korzenia żywiciela[4]. Z kiełkującego nasiona powstaje niewielka bulwka przytwierdzająca się do korzenia żywiciela. Młoda roślina wydziela substancje powodujące rozrastanie się tkanek żywiciela, tak że z korzenia wrastają w młodego pasożyta tkanki przewodzące palczasto rozgałęziające się i przenikające bulwę. Bulwa stopniowo nabrzmiewa osiągając rozmiary pięści lub głowy. Poza tkankami żywiciela trudno wyróżnić w niej tkanki rośliny pasożytującej, brak też innych organów. Sytuacja zmienia się tylko podczas kwitnienia, kiedy to tworzy się wewnątrz bulwy osadka i kwiatostan okryty łuskowatymi liśćmi. Kwiatostan rosnąc przebija korę bulwy i wznosi się nad powierzchnię gruntu[8][4].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Jeden z rodzajów rodziny gałecznicowatych (Balanophoraceae) zajmującej niejasną pozycję (incertae sedis) w obrębie rzędu sandałowców (Santalales)[1].

Wykaz gatunków[6]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-08] (ang.).
  2. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-08] (ang.).
  3. ↑ a b Balanophora. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-01].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XII. Flowering Plants. Eudicots. Santalales, Balanophorales. Heidelberg, New York, Dordrecht, London: Springer, 2015, s. 194, 206. ISBN 978-3-319-09295-9.
  5. ↑ a b c d Balanophora J. R. Forster & G. Forster. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-01].
  6. ↑ a b c Balanophora J.R.Forst. & G.Forst.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-01].
  7. ↑ Balanophora. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-01].
  8. ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 386–388. ISBN 83-7079-778-4.
  9. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 95, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gałecznica&oldid=70133256”