Biała Pierwsza (województwo lubelskie)
50°43′15″N 22°25′39″E/50,720833 22,427500| wieś | |
 Kapliczka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
23-300[4] |
| Tablice rejestracyjne |
LJA |
| SIMC |
0794483[5] |
Położenie na mapie gminy Janów Lubelski  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu janowskiego  | |
| 50°43′15″N 22°25′39″E/50,720833 22,427500[1]
| |
Biała Pierwsza (dawn. Biała Ordynacka I[6][7]) – wieś sołecka[8] w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie janowskim, w gminie Janów Lubelski[5][9].
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0794490 | Laski | część wsi |
| 0794508 | Zakotule | część wsi |
| 0794514 | Zawygonie | część wsi |
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 838 mieszkańców[10] i była największą miejscowością gminy Janów Lubelski.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1245 roku z okresu najazdu księcia Wasylka. Wieś stanowiła centrum dóbr książęcych (mógł tu istnieć gród lub fortalicium). Przed 1325 rokiem została siedzibą parafii. W 1377 roku Biała trafiła w ręce Dymitra z Goraja, podobnie jak cała okolica. W 1405 roku przypadła jego córce Elżbiecie, żonie Dobrogosta Szamotulskiego. Kolejnymi właścicielami zostali Świdowie, od 1540 roku Górkowie, następnie od 1596 roku Zamojscy, którzy włączyli ją do swojej ordynacji. W 1572 roku kościół bialski na kilkanaście lat przejęli protestanci. W XVI wieku Biała liczyła 38 łanów ziemi, był młyn, ruda, karczma z browarem oraz dwa stawy rybne. W 1612 roku dwór spłonął, ale został odbudowany. W 1640 roku na gruntach Białej lokowano miasto Janów, początkowo zwany Biała. Od połowy XVII wieku przy kościele istniał szpital dla ubogich. Wojny w XVII wieku spowodowały duże zniszczenia. Kościół parafialny został spalony przez Szwedów. Pod koniec XVIII wieku parafia bialska była największą w całej diecezji krakowskiej i liczyła 8000 wiernych. Wskutek przemarszów wojsk, ucisku podatkowego, głodu i epidemii związanych z wojnami napoleońskimi, znacznie spadła liczba ludności oraz inwentarza żywego. W połowie XIX wieku Biała liczyła 159 domów i 1011 mieszkańców. Pod koniec 1867 roku, po ponad pięciuset latach istnienia, parafię z Białej przeniesiono do Janowa. Podczas walk rosyjsko-austriackich w 1914 roku spłonął kościół filialny, a także część wsi (89 posesji). W 1921 roku Biała liczyła 261 domów i 1655 mieszkańców. W latach 1924-1929 zbudowano nowy kościół. W 1932 roku zbudowano szkołę, a w 1938 roku przeprowadzono elektryfikację.
Podczas II wojny światowej Biała została dwukrotnie zniszczona - we wrześniu 1939 roku wskutek bombardowania i w 1944 roku w wyniku walk frontowych. Uszkodzonych zostało 95 zagród oraz spłonął kościół. W 1945 roku we wsi ulokowano siedzibę komendy powiatowej NSZ. W latach 1955-1973 r. Biała była siedzibą gromady. Obecnie wieś dzieli się na dwa sołectwa (Biała Pierwsza i Biała Druga[8])
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4408
- ↑ Wieś Biała Pierwsza w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-10], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-10].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 24 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Lubelski Dziennik Wojewódzki. 1933, nr. 22, poz. 181
- ↑ a b Jednostki pomocnicze gminy Janów Lubelski. Urząd Gminy Janów Lubelski. [dostęp 2015-05-05].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Baranowski Z.:Rys historyczny miejscowości powiatu janowskiego, Stalowa Wola 2001, ISBN 83-87840-53-X.
- Tarnawski A.: Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego (1572-1605), Lwów 1935, str. 21-22, 92, 131, 187, 203, 209, 225, 242.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa 1924, str. 37.
- Stworzyński M.: Opisanie historyczno-jeograficzne ordynacji zamojskiej z 1834 roku, str. 79.
- Sobiło K.: Elektryfikacja wsi lubelskiej w latach 1944-1975, Lublin 1978 (mps), str. 13.
- Szady R.: Walka z reakcyjnym podziemiem w powiecie kraśnickim w latach 1944- 1947, Lublin 1975 (mps), str. 44.
- Sochacka A.: Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987, str. 15-16,27, 30,71.
- Z przeszłości Janowa Lubelskiego, Stalowa Wola 1990, s. 5-8.
- Pawiński A.: Polska pod względem geograficzno-statystycznym opisana, Małopolska, t. III, w: Źródła Dziejowe, t. XIV, Warszawa 1886, str. 355.
- Kumor B.: Spis ludności diecezji krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 r., Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 1979, t. 39, str. 269.
- Jawor G.: Oblicze etniczne i rozwój osadnictwa okolic Goraja w późnym średniowieczu, Region Lubelski 1994/1996, str. 56-57.
- Kuraś S.: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, w: Dzieje Lubelszczyzny, t. III, Warszawa 1983, str. 27-28.
- Kumor B., Spis wojskowy ludności Galicji z 1808 roku, Przeszłość Demograficzna Polski 1977; 1979; 1980, str. 66.
- Województwo lubelskie w 15 tomach Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 1880-1904, oprać. W. Sakławski, Lublin 1974, str. 10.
- Inglot S. (red.): Rejestr poborowy województwa lubelskiego, Wrocław 1957, str. 80.
- Lustracja województwa lubelskiego 1565, Wrocław-Warszawa 1959, str. 44.
- Archiwum Ordynacji Zamojskiej (AOZ), sygn.: 3199, 38; 3268, 24,.
- Starostwo Powiatowe Kraśnickie (SPK), sygn.: 546; 547.
- Starostwo Powiatowe Janowskie (SPJ), sygn.: 16, 25-28v; 17, 8, 191; 16197.
- Archiwum Skarbu Koronnego (ASK), dz. I, nr 33, 149.
- Diecezja Lubelska 1985, Lublin 1985, str. 192-193.
- Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, Warszawa 1827, 1.1, II.
- Siedziba gminy: Janów Lubelski
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta |
|
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Kolonia | |
| Osady leśne |
