Drużyna książęca
Drużyna książęca (staroruski Дружина – "wspólnota", "wspólnota poddana władcy"[1]) – siły zbrojne księcia pozostające pod jego rozkazami i na jego utrzymaniu.
Formacja zbrojna występująca w otoczeniu wczesnośredniowiecznych władców słowiańskich, w tym w Polsce do czasów Kazimierza Odnowiciela. Członkowie drużyny rekrutowali się głównie z wolnej ludności zobowiązanej do obrony terytorium i udziału w wyprawach wojennych w ramach pospolitego ruszenia. Drużyny były oparciem dla naczelników plemiennych i książąt. Zapewniały posłuch wśród miejscowej ludności, a w przypadku dobrego zorganizowania i dużej liczebności pozwalały na prowadzenie ekspansji terytorialnej. Umożliwiały także narzucenie podbitej ludności określonych świadczeń i posług. W tym zakresie wojownicy stanowili zalążek przyszłego aparatu skarbowego. Drużynę rozlokowywano na podbitych terenach i w głównych grodach plemiennych. Nowe grody na zdobycznych ziemiach budowano często właśnie jako garnizony dla drużynników. Podstawą utrzymania drużyny były łupy, co wymuszało ciągłe prowadzenie wojen (tzw. monarchia wojenna). W okresie pokoju ciężar utrzymania wojów spadał na ludność zamieszkującą państwo.
Liczebność drużyny zależała od wielu czynników. Podstawowymi były majętność władcy, powodzenie prowadzonych wypraw wojennych i wielkość terytorium zajmowanego przez plemię.
Drużyna książęca w Polsce
Pierwsze informacje o sile zbrojnej państwa Polan pochodzą z relacji Ibrahima ibn Jakuba, zamieszczonej w XI-wiecznej kronice Księga dróg i królestw hiszpańskiego pisarza Al-Bekriego. Ibrahim opisując kraj, identyfikowany z państwem Mieszka I, określił on liczebność wojowników tamtejszego księcia na 3000 ludzi. Według jego relacji wojownicy ci pozostawali na wyłącznym utrzymaniu księcia, który troszczył się o ich uzbrojenie, zapewniał środki do życia i wypłacał żołd.
Kronika Galla Anonima z XII wieku, podaje informacje o liczebności i rozlokowaniu sił zbrojnych Bolesława Chrobrego. Według kronikarza drużyna stacjonowała przede wszystkim w głównych grodach księstwa - Gnieźnie, Poznaniu, Włocławku i Gieczu. Łącznie miała się składać z 13 000 tarczowników i 3900 pancernych, choć autor kroniki zaznacza, że by [...] oszczędzić żmudnego wyliczania, wymienia jedynie wojów stacjonujących w głównych ośrodkach. Liczby te, jak również źródło z którego pozyskał je Gall Anonim pozostawiają pole do wątpliwości, jak również to w jakim stopniu można je identyfikować z "drużyną". Realna liczebność drużyny musiała natomiast być rzeczywiście znaczna, skoro podczas zjazdu gnieźnieńskiego Bolesław ofiarował cesarzowi Ottonowi III 300 pancernych.
Drużyna dzieliła się na drużynę młodszą (ogół drużynników) i starszą złożoną z możnowładców i właścicieli ziemskich, która pełniła funkcje rady wojennej władcy[2]. Z czasem członkowie "starszej drużyny" dopuszczeni do współudziału w korzystaniu z danin finansowali swoje własne orszaki. Funkcje te zostały przejęte później przez aparat urzędniczy podległy władcy[3] składający się z administratorów kasztelanii jak kasztelan i podlegający mu chorąży, wojski, sędzia grodowy czy włodarz. Wraz z rozwojem feudalizmu rola drużyny książęcej malała, gdyż zastępowało ją rycerstwo, utrzymujące się z ziemi nadanej na prawie lennym, co zostało zapoczątkowane przez Kazimierza Odnowiciela[4].
Normanowie w polskiej drużynie książęcej
X i XI wiek to okres szczytowej aktywności wikingów w Europie. Jako najemnicy odegrali oni kluczową rolę m.in. w powstaniu państwa ruskiego. Niewykluczone, że mieli swój udział także w ekspansji terytorialnej Polan. Wskazują na to odkrywane na terenie Pomorza, Wielkopolski i Mazowsza cmentarzyska. Udowodniona archeologicznie obecność Normanów w okolicach Poznania i na Ostrowie Lednickim pozwala przypuszczać, że stanowili oni pewny element drużyny Mieszka I. [potrzebny przypis]
Drużyna w kulturze
- Drużynie książęcej Bolesława Śmiałego (1042-1082) swoją powieść historyczną p.t. Boleszczyce (1877) poświęcił Józef Ignacy Kraszewski[5].
Przypisy
- ↑ P. Żmudzki, Władca i wojownicy..., s. 322.
- ↑ Tadeusz Nowak, Jan Wimmer, "Historia oręża polskiego 963-1795", Wiedza Powszechna, Warszawa 1981, ISBN 83-214-0133-3, str.33
- ↑ Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, Historia państwa i prawa polskiego, PWN, Warszawa 1976, str. 71-72
- ↑ J. Wyrozumski Historia Polski do roku 1505, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, rozdz. IV,13, str. 97
- ↑ Józef Ignacy Kraszewski 1967 ↓.
Bibliografia
- Gall Anonim, Kronika polska, tłum. Roman Grodecki, wstęp i opracowanie Marian Plezia, Wyd. Ossolineum, Wrocław 2003, ISBN 83-04-04610-5
- Stanisław Szczur, Historia Polski średniowiecze", rozdział 2.4.1 Drużyna książęca (s. 83-84), Wydawnictwo Literackie 2002, ISBN 83-08-03272-9
- Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, Historia państwa i prawa polskiego, PWN, Warszawa 1976, str. 71-72
- Jerzy Wyrozumski, Historia Polski do roku 1505, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, rozdz. IV,13, str. 97.
- Paweł Żmudzki, Władca i wojownicy. Narracje o wodzach, drużynie i wojnach w najdawniejszej historiografii Polski i Rusi, Wrocław 2009, ISBN 978-83-229-3002-1.
- Józef Ignacy Kraszewski: Boleszczyce. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1967.