Eugen Naumann (prawnik)

Eugen Samuel Philipp Naumann

Data i miejsce urodzenia	1803 Neufahrwasser
Data i miejsce śmierci	4 lutego 1880 Poznan
Przyczyna śmierci	niewydolność krążenia
Miejsce spoczynku	cmentarz ewangelicki przy ul. Półwiejskiej
Zawód, zajęcie	prawnik
Narodowość	niemiecka
Stanowisko	nadburmistrz Poznania (1835–1871) poseł do parlamentu pruskiego
Rodzice	Johann Friedrich Sophie z domu Rose
Małżeństwo	Ulricke Kaskel
Dzieci	2 synów, 5 córek
Odznaczenia

Niemieccy nadburmistrzowie Poznania (od lewej zgodnie z ruchem wskazówek zegara): Eugen Naumann, Hermann Kohleis, Waldemar Müller, Richard Witting

Eugen Samuel Philipp Naumann (ur. 1803 w Nowym Porcie, wówczas niem. Neufahrwasser, zm. 1880) – niemiecki prawnik, burmistrz Poznania.

Życiorys

Urodził się jako syn urzędnika Johanna Friedricha, królewskiego inspektora prowincjonalnego urzędu solnego, i Sophie z domu Rose.

Nauki gimnazjalne rozpoczął we Wrocławiu, a kontynuował je w latach 1817–1824 w poznańskim Gimnazjum św. Marii Magdaleny, gdzie uzyskał maturę. W 1824 r. podjął studia prawnicze na Uniwersytecie w Bonn, a następnie w Berlinie. Po krótkiej pracy w stolicy Prus powrócił po śmierci ojca w 1827 r. do Poznania, gdzie został aplikantem sądowym. W październiku 1830 r. obrany został radnym miejskim; jednocześnie objął funkcję miejskiego syndyka. 5 kwietnia 1835 r., po niespodziewanej śmierci Karla Behma, pierwszego nadburmistrza Poznania, objął ten urząd i sprawował go przez 36 lat, aż do 25 kwietnia 1871 r. Brał żywy udział w życiu politycznym. Od 1837 r. był reprezentantem mieszczaństwa w sejmach prowincjonalnych Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a w latach 1847, 1849 i 1859–1861 posłem do parlamentu pruskiego.

Naumann głosił liberalne przekonania. Był m.in. zwolennikiem równouprawnienia wszystkich trzech nacji – polskiej, niemieckiej i żydowskiej – zamieszkujących Poznań. Dobrze posługiwał się językiem polskim. Dla dobra miasta i jego mieszkańców współpracował w różnych sprawach z czołowymi przedstawicielami społeczności polskiej, m.in. z Karolem Marcinkowskim (opieka nad ubogimi), Edwardem Raczyńskim (założenie wodociągów) i Hipolitem Cegielskim (szkolnictwo). W burzliwych czasach Wiosny Ludów „…stanął śmiało w szeregu osobistości zdążających do zgody z Polakami…” W marcu 1848 r. wszedł w skład złożonej z ośmiu Polaków i dwóch Niemców komisji opracowującej projekt reorganizacji Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Reprezentował w niej stanowisko neutralne, poszukując kompromisu między interesami ludności polskiej i niemieckiej, przy równoczesnym zachowaniu administracyjnej jedności prowincji, wobec której pojawił się projekt podziału na dwie części. W 1853 r. popierał równouprawnienie młodzieży obu narodowości w nowo założonej szkole realnej przy ul. Wrocławskiej, wkrótce – dzięki hojności znanego poznańskiego kupca Gotthilfa Bergera, który ofiarował na ten cel ogromną kwotę 65 tysięcy talarów – przeniesionej do nowego gmachu przy ul. Strzeleckiej. Dzięki przychylnemu stanowisku Naumanna, w 1848 r. dyrekcja niemieckiego teatru zwolniła od opłat za wynajem sali polski teatr amatorski.

Bardzo sprawny administrator, dbał o rozwój komunikacji, urządzeń komunalnych i szkolnictwa w mieście. Zabiegał o poprawę przeżywających długotrwały kryzys finansów miasta. Za jego kadencji Poznań otrzymał w sierpniu 1848 r. pierwsze połączenie kolejowe ze Szczecinem, a następnie w 1856 r. z Wrocławiem i w 1870 r. z Berlinem, co wybitnie ułatwiło ruch osobowy i towarowy między tymi miastami. Należy wspomnieć, że już w 1841 r. Naumann współdziałał z Marcinkowskim w inicjatywie kolejowego połączenia Poznania z Frankfurtem nad Odrą i Toruniem. W 1854 r. w zaadaptowanym skrzydle dawnego klasztoru Teresek przy ul. Koziej założono szpital miejski, rozbudowany w latach późniejszych wzdłuż ul. Szkolnej. W 1856 r. uruchomiono gazownię, a w latach 1864–1866 gruntownie zmodernizowano sieć wodociągową. W 1857 r. rozpoczęła działalność giełda zbożowa. W mieście przybyło szkół: nie powiodły się natomiast wspierane przez Naumanna zabiegi o założenie uniwersytetu w Poznaniu. W czasie jego rządów liczba ludności miasta zwiększyła się znacznie, z 35,5 tys. w 1834 r. do 56,4 tys. w 1871 r. Wypada również nadmienić, iż dokonano wówczas rozbiórki niektórych niszczejących zabytkowych budowli, m.in. dawnych murów obronnych.

Za swoje zasługi Naumann został uhonorowany tytułem tajnego radcy i odznaczony orderem Czerwonego Orła III klasy ze wstęgą.

Przez długie lata mieszkał przy ul. Zamkowej (Schlosstrasse) 3.

W 1871 r., po 36 latach sprawowania urzędu nadburmistrza, Naumann ustąpił ze stanowiska, a ster rządów w mieście przejął Hermann Kohleis i sprawował je w 1883 r. „Z ustąpieniem Naumanna skończyła się stara era polityki polskiej rządu pruskiego”. Zapisał się dobrze w pamięci mieszkańców Poznania wszystkich narodowości. Znający go Marceli Motty tak przedstawił nadburmistrza w „Przechadzkach po mieście”: „Wysoki i przystojny, przy tym z usposobienia spokojny i rozważny, ugrzeczniony i przyjacielski względem każdego, mówił dobrze po polsku, a chociaż Niemiec gorliwy i przekonany o wyższości swego szczepu, nie miał jednak do nas ani osobistej nienawiści, ani też tego gniewu, że w ogóle jeszcze jesteśmy na świecie. Wyznając zasady liberalne, stosował się wprawdzie do rozporządzeń i zamiaru rządu, ale gdzie było można, tak w sprawach gminnych, jako i szkolnych, coś ludzkiego i słusznego nam wyświadczyć, czynił to chętnie”.

Eugen Naumann zmarł w Poznaniu (z powodu niewydolności krążenia) 4 lutego 1880 r., w wieku 77 lat. Pochowany został obok zmarłej w 1865 r. żony na cmentarzu ewangelickim przy ul. Półwiejskiej (obecnie nieistniejącym, jego część zajmuje park Generała Jana Henryka Dąbrowskiego przy ul. Ogrodowej). Odszedł „…człowiek światły i sprawiedliwy…” Jego życiorys i zasługi przypomniano w „Posener Zeitung”; w prasie polskiej zgon ten nie znalazł szerszego oddźwięku. Prawdopodobnie stało się tak dlatego, iż jego zastępca Kohleis był konsekwentnym realizatorem polityki kanclerza Ottona von Bismarcka, który występował stanowczo przeciwko narodowym i politycznym aspiracjom Polaków w Rzeszy. Pamięć Naumanna uczczono nadaniem jego imienia ulicy (dziś Działyńskich) i zbudowanej przy niej w latach 1884–1885 szkole średniej dla chłopców.

Żoną Naumanna była od 1830 r. Ulricke Kaskel. Ze związku tego narodziło się dwóch synów, Richard i Heinrich, oraz pięć córek: Elise, Marie, Berta, Helene i Clara. Ulricke Kaskel pochodziła najprawdopodobniej z rozgałęzionej – reprezentowanej także w Poznaniu – rodziny bankierskiej o korzeniach żydowskich, lecz częściowo zasymilowanej; rodzina ta była w jakiś sposób skoligacona z Naumannami: Henriette Kaskel była żoną Moritza Ernsta Adolfa Naumanna (1798–1871), profesora wydziału lekarskiego Uniwersytetu w Bonn.

Bibliografia

• Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, tom 4 (M–P), strona 413.