Həmidə Cavanşir

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Həmidə Cavanşir
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

19 stycznia 1873
Kahrizli koło Ağcabədi

Data i miejsce śmierci

6 lutego 1955
Baku

Zawód, zajęcie

pedagożka, filantropka, działaczka na rzecz praw kobiet, tłumaczka

Multimedia w Wikimedia Commons

Hamida Ahmad bey qizi Javanshir, azer. Həmidə Cavanşir (ur. 19 stycznia 1873 w Kahrizli koło Ağcabədi, zm. 6 lutego 1955 w Baku) – azerska pedagożka, filantropka, działaczka na rzecz praw kobiet, tłumaczka.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w rodzinnym majątku w wiosce Kahrizli. Była najstarszym dzieckiem Əhməda bəy Cavanşira, azerskiego historyka, tłumacza i oficera rosyjskiej armii[1], oraz jego żony Mulkijahan. Była praprawnuczką Ibrahima Khalila Khana, ostatniego chana Karabachu[2]. Wraz z młodszym bratem kształciła się w domu. Nauczyła się czytać i pisać po azerbejdżańsku i rosyjsku[3]. W wieku 14 lat znała literaturę europejską i islamską oraz biegle mówiła po francusku. Od ojca nauczyła się strzelać[1].

W 1889 poślubiła mieszkańca Bərdə, podpułkownika Ibrahima bej Davatdarova. Zamieszkali w Brześciu Litewskim. Mieli dwoje dzieci, Minę i Muzaffara. Həmidə pobierała lekcje tańca towarzyskiego, uczyła się niemieckiego i polskiego. W 1900 rodzina przeniosła się do Karsu, gdzie mąż Həmidy został mianowany dowódcą twierdzy wojskowej. Həmidə planowała studiować medycynę w Moskwie, ale śmierć męża w 1901 i ojca w 1903 uniemożliwiła jej realizację planów. Powróciła do rodzinnego majątku Kahrizli[4].

Həmidə odziedziczyła po ojcu rodzinny majątek i biznes bawełniany. W 1905, zgodnie z wolą ojca, zawiozła do Tyflis (dziś Tbilisi) rękopis jego historycznego dzieła O sprawach politycznych chanatu karabaskiego w latach 1747–1805 w celu wydania go drukiem. Planowała też wydać w formie książek przekłady z Puszkina, Lermontowa, Żukowskiego i Andersena[3].

W październiku 1905 poznała Cəlila Məmmədquluzadəa, felietonistę azerskiej prasy. W dniu 15 czerwca 1907 pobrali się[4]. Związek był krytykowany: ona pochodziła z arystokracji, on miał opinię prowokatora politycznego[5]. Para otrzymywała groźby śmierci[1]. Do 1920 małżonkowie mieszkali w Tbilisi. W 1908 Həmidə urodziła syna Midhata, w 1911 syna Anvara. Həmidə współpracowała z mężem przy wydawaniu satyrycznego czasopisma „Molla Nəsrəddin”[6][7]. Była insporatorką wielu działań męża[5]. Ten podkreślał, że miała duży udział w jego sukcesach[8].

Podczas klęski głodu w Karabachu w 1905 Həmidə rozdawała mąkę i proso głodującym chłopom[5], działała jako mediatorka między Ormianami i Azerami[1], pomagała materialnie zarówno jednym, jak i drugim[8]. Zaniepokojona brakiem zajęć z języka azerbejdżańskiego w żeńskiej szkole św. Nino w Tbilisi, sama mianowała nauczycielkę i wypłacała jej pensję[2]. W 1908 założyła w Kahrizli pierwszą w Azerbejdżanie koedukacyjną szkołę. Utrzymywała ją i uczyła w niej[5]. Uczyło się tu dla 30 chłopców i 10 dziewcząt. Həmidə otworzyła też przychodnię lekarską i warsztat tkacki[4]. Zbudowała we wsi dwa kanaty. Organizowała obchody święta Nouruz, z tej okazji wszystkim mieszkańcom wsi rozdawała prezenty[8]. W 1906 współzałożyła Towarzystwo Dobroczynności Kaukaskich Muzułmańskich Kobiet. Działało do 1917[4]. Podczas epidemii ospy w 1907 kupowała szczepionki i dawała zastrzyki ludziom z Kahrizli[1][5][9], czego nauczyła się podczas pobytu w Tbilisi[3].

W 1912 uczestniczyła w XIII Kongresie Hodowców Bawełny Zakaukaskiej[4]. Wygłosiła referat na temat uprawy bawełny. Epidemia cholery skłoniła ją do przeniesienia się z rodziną do Şuşy, co wymagało przedarcia się przez tereny okupowane przez wrogie sobie wojska Armenii i Azerbejdżanu. Napotkanym w trasie ludziom rozdawała żywność[1]. W 1918, w przededniu powstania Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, zorganizowała i na własny koszt wyposażyła lokalne grupy bojowników[2]. W 1919 przywiozła z Tbilisi do Şuşy krosna[2]. Założyła fabrykę tekstyliów zaopatrzoną w 12 maszyn, zatrudniającą kobiety z okolicy[1]. Warsztat specjalizował się w dywanach[2].

W 1921, po rocznym pobycie w Tebrizie, dokąd wyjechała po zajęciu kraju przez bolszewików, przeniosła się z rodziną do Baku. Pomocy w podróży rodzinie udzielili czytelnicy czasopisma „Molla Nəsrəddin”, którego siedem numerów wydano w Iranie. Həmidə zajęła się odbudową fabryki w Şuşy, która zniszczyła wojna. W 1924 dołączyła do męża w Baku[1]. Tłumaczyła jego dzieła, promowała twórczość[4]. Tłumaczyła również poezję rosyjską[6]. Jest znana jako literaturoznawczyni i folklorystka. Zbierała teksty zaliczane do literatury ludowej, legendy i opowieści o postaciach historycznych[4].

Należała do Związku Pisarzy[5]. W latach dwudziestych XX w. sprzeciwiła się związkowi, gdy zarząd zarzucił jej, że w przygotowanej do wydania książce na podstawie pamiętnika, który pisała, nie opisała działalności bolszewickiego towarzysza Bagirowa[2]. Mówiła: Nie mogę napisać tego, czego nie widziałam![10]. Pamiętnik, publikowany we fragmentach przed wojną[2], w całości został wydany po jej śmierci (1967) i przetłumaczonym na angielski[11]. Həmidə doprowadziła narrację tylko do 1932, do roku, w którym zmarł jej drugi mąż[1].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W Kahrizli od 2005 działa muzeum poświęcone jej życiu i twórczości[1][12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j Hamideh Khanum Javanshir 1873-1955 [online], sister-hood magazine. A Fuuse production by Deeyah Khan., 6 marca 2019 [dostęp 2022-01-23] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g Fazil QARAOĞLU, Tarixdə iz buraxanlar: Həmidə xanım Cavanşir [online], www.anl.az [dostęp 2022-01-23].
  3. ↑ a b c MƏŞHUR QADINLAR, Həmidə Cavanşir [online].
  4. ↑ a b c d e f g Calil Mammedquluzade Ensiklopediyasi [online], calilbook.musigi-dunya.az [dostęp 2022-01-23].
  5. ↑ a b c d e f Məmməd Mirzəliyev, Həmidə Məmmədquluzadə-həyat və yaradıcılığı [online], www.anl.az [dostęp 2022-01-23].
  6. ↑ a b Serkan Yolaçan, Azeri networks through thick and thin: West Asian politics from a diasporic eye, „Journal of Eurasian Studies”, 10 (1), 2019, s. 36–47, DOI: 10.1177/1879366518814936, ISSN 1879-3665 [dostęp 2022-01-23] (ang.).
  7. ↑ Asma Afsaruddin, Anan Ameri, Hermeneutics and honor. Negotiating female "public" space in Islamic/ate societies, Cambridge, Mass.: Distributed for the Center for Middle Eastern Studies of Harvard University by Harvard University Press, 1999, ISBN 0-932885-21-7, OCLC 43111758 [dostęp 2022-01-23].
  8. ↑ a b c Həmidə xanım Cavanşir [online], portal.azertag.az [dostęp 2022-01-23] (azer.).
  9. ↑ Farideh Heyat, Azeri women in transition. Women in Soviet and post-Soviet Azerbaijan, London 2002, ISBN 978-1-136-87177-1, OCLC 872114353 [dostęp 2022-01-23].
  10. ↑ Tahir Abbaslı, Həmidə xanım Cavanşir [online], medeniyyet.az [dostęp 2022-01-23] (ang.).
  11. ↑ Hamideh Khanum Javanshir, Awake. A Moslem woman's rare memoir of her life and partnership with the editor of Molla Nasreddin, the most influential satirical journal of the Caucasus and Iran, 1907–1931, Washington DC 2016, ISBN 1-933823-87-9, OCLC 960719559 [dostęp 2022-01-23].
  12. ↑ В СЕЛЕ КЯХРИЗЛИ СОЗДАН ДОМ-МУЗЕЙ ГАМИДЫ ХАНУМ ДЖАВАНШИР [online], azertag.az [dostęp 2022-01-23] (ros.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Həmidə_Cavanşir&oldid=71800236”