Jaworki (województwo małopolskie)
49°24′34″N 20°33′17″E/49,409444 20,554722| wieś | |
 Jaworki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
537[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-460[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0963514 |
Położenie na mapie gminy Szczawnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
| 49°24′34″N 20°33′17″E/49,409444 20,554722[1]
| |
Jaworki (j. łemkowski Явіркы) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie miejsko-wiejskiej Szczawnica.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Obecna wieś leży w górnej części doliny Grajcarka na granicy Małych Pienin i Beskidu Sądeckiego, na obszarze historycznie określanym jako Ruś Szlachtowska. Jej tereny po stronie południowej sięgają po główny grzbiet Małych Pienin, którym biegnie granica państwowa polsko-słowacka, na wschodzie po przełęcz Obidza, zaś na północy wspinają się pod grzbiet Pasma Radziejowej od Przechyby przez Radziejową po Wielki Rogacz. Od zachodu graniczy ze Szlachtową.
Centrum miejscowości leży w dolinie, na wysokości 560-580 m n.p.m., w miejscu zwanym Roztoką, w którym zbiegają się potoki Biała Woda, Czarna Woda i Skalski Potok[4], tworząc Grajcarek.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0963460 | Biała Woda | część wsi |
| 0963483 | Czarna Woda | część wsi |
| 0963767 | Zapustek | część wsi |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Do 1951 r. Jaworki razem z przyległymi wsiami: Szlachtową, Białą i Czarną Wodą stanowiły łemkowską wyspę etnograficzną tzw. Ruś Szlachtowską. Jej nazwa pochodzi od jaworów i już w 1581 r. była notowana w ruskiej formie[4]. Zasiedlona została ok. XV w. przez koczowniczych pasterzy "wołoskich". Zamieszkiwała ją ludność obrządku wschodniego, posiadająca odrębną kulturę, obyczaje, ubiór i gwarę[7]. Należała do wielkiego majątku szlacheckiego z siedzibą w Nawojowej. Powierzchnia terenów wsi wynosiła 1307 ha, z czego ok. 2/3 zajmowały łąki i górskie pastwiska. W latach międzywojennych mieszkał w niej tylko jeden Polak, ożeniony jednak z miejscową Łemkynią ("Łemką")[4]. W tym okresie w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Jaworki”[8].
Po II wojnie światowej i wysiedleniu ludności łemkowskiej wieś opustoszała., z końcem lat 40. XX w. zaczęto tu kierować na letnie wypasy owce z Podhala, których tradycyjne tereny wypasowe zaczynały być przejmowane w celu utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego.
W ramach projektu, poświęconego rozwojowi pasterstwa, w latach 1949–1951 na wysoko położonych pastwiskach stanęło kilka tzw. "wzorcowych" bacówek, a jednocześnie we wsi, pod wzgórzem Koziniec, wybudowano nowoczesną mleczarnię i serowarnię. W 1952 r. uruchomiono tu placówkę badawczą pastwisk górskich PAN, przejętą później przez Instytut Melioracji i Użytków Zielonych.
W 1962 r. całość włączono do Szczawnicy. W tym samym roku wieś zelektryfikowano, zbudowano szkołę, a w 1963 r. uruchomiono komunikację autobusową ze Szczawnicą[4].
Wiosną 1972 r. na jaworczańskie „hale” przypędzono spod Tatr 6 tysięcy owiec. Z okazji 25-lecia pierwszego takiego wydarzenia w dniach 2-4 maja odbyła się wówczas wielka impreza folklorystyczna pod nazwą "Wielki Redyk"[9].
1 stycznia 2008 roku wieś została na powrót wyłączona spod administracji miasta Szczawnicy (w związku ze zmianą rodzaju gminy z miejskiego na miejsko-wiejski) z równoczesnym uzyskaniem statusu wsi.
Również 1 stycznia 2008 roku z miasta Szczawnicy wyłączono dawne wsie Biała Woda i Czarna Woda, które przyłączono do nowo powstałej wsi Jaworki, nadając im status części wsi. Po połączeniu Jaworek z Białą i Czarną Wodą powierzchnia terenu wsi wzrosła do 3430 ha[4].
We wsi nakręcono niektóre sceny z polskiego dramatu kostiumowego z 1975 Mazepa, zrealizowanego na podstawie sztuki Juliusza Słowackiego pod tym samym tytułem.
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
- pozostałości zamku Homola
- rezerwat przyrody Wąwóz Homole
- rezerwat przyrody Zaskalskie-Bodnarówka
- rezerwat przyrody Biała Woda
- rezerwat przyrody Wysokie Skałki
- dawna cerkiew greckokatolicka
- klub muzyczny Muzyczna Owczarnia
- Arena Narciarska Jaworki-Homole
-
Kościół św. Jana Chrzciciela -
Restauracja Jaworki -
Muzyczna Owczarnia -
Dawny dom noclegowy -
Kapliczka w Białej Wodzie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 14 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 45489
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 379 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c d e Józef Nyka: Pieniny. Przewodnik turystyczny. Wyd. III, uaktualnione i poprawione. Warszawa: Sport i Turystyka, 1975, s. 62-63.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Obiekty PTTK – noclegi, campingi, schroniska, stanice wodne, hotele [online], obiekty.pttk.pl [dostęp 2021-10-27].
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ J. A.. „Wielki Redyk”, jubileuszowa impreza folklorystyczna. „Wierchy. Rocznik poświęcony górom”. R. 41 (1972), s. 216, 1973. Komisja Turystyki Górskiej ZG PTTK (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków). (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Jaworki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 513.
- Siedziba gminy: Szczawnica
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Części wsi | |
| Uroczysko |
