Jałowiec

Jałowiec
	; Pędy i szyszkojagody jałowca pospolitego
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	jałowiec
	Nazwa systematyczna
	Juniperus L.; Sp. Pl. 1038. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Juniperus communis L.
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Jałowiec (Juniperus L.) – rodzaj roślin iglastych należący do rodziny cyprysowatych. Liczy ok. 50^[4]–71 gatunków^[5]. Rodzaj należy obok sosen do najbardziej rozpowszechnionych przedstawicieli iglastych na Ziemi. Występują w strefie klimatu umiarkowanego i subpolarnego na wszystkich kontynentach półkuli północnej, a także w górach w strefie międzyzwrotnikowej^[6] najdalej na południe sięgając do środkowej Afryki^[7]. W Polsce w warunkach naturalnych występują dwa gatunki^[6].

Wiele gatunków i ich odmian uprawianych jest jako rośliny ozdobne^[6], przy czym szczególnie cenione są odmiany płożące i karłowe. Szyszkojagody jałowca pospolitego wykorzystywane są jako przyprawa. Jadalne są także szyszkojagody jałowca pestkowatego osiągające 2,5 cm średnicy^[7]. Cenione jest także drewno wielu gatunków^[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Bardzo zróżnicowany – drzewa osiągające do 40 m wysokości (J. procera) i krzewy, w tym także rozesłane na podłożu (J. horizontalis). Kora cienka i łuszcząca się wąskimi pasmami^[6].
Liście: Iglaste i łuskowate ułożone parami nakrzyżlegle lub po 3 w okółkach. Igły są sztywne i kłujące, u przedstawicieli sekcji Juniperus i Caryocedrus występują wyłącznie na pędach. Drobne łuski obecne są w sekcji Sabina, w której igły pojawiają się tylko u osobników młodocianych^[6].
Organy generatywne: Kwiaty są rozdzielnopłciowe, podczas gdy rośliny bywają dwupienne i jednopienne. Charakterystyczne dla rodzaju są szyszkojagody – twory powstające w wyniku wtórnego zrośnięcia makrosporofili^[6], których jest od 3 do 8^[7]. Po dojrzeniu szyszkojagody są kulistawe, zwykle o średnicy do 1 cm (czasem jednak większe), od fioletowych do czarnych. na każdej łusce nasiennej powstaje od jednego do trzech nasion^[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z rodziny cyprysowatych blisko spokrewniony z takimi rodzajami jak cyprys (Cupressus), biota (Platycladus) i mikrobiota (Microbiota). Od pierwszych lat XXI wieku rodzaj poddawany jest wielu rewizjom taksonomicznym w związku z intensywnymi badaniami z użyciem metod molekularnych^[4]. Istotne wyniki dla systematyki tego rodzaju zawarte są w publikacji Mao i in. z 2010^[8]. Wynika z nich, że w obrębie rodzaju wyróżnić można 6 głównych kladów. Bazalną jest grupa, której najstarszy przedstawiciel – jałowiec pestkowaty (J. drupacea) wyodrębnił się ok. 20 milionów lat temu. Specjacja w obrębie pozostałej grupy, obejmującej m.in. jałowiec pospolity (J. communis) nastąpiła ok. 10 milionów lat temu. Wszystkie pozostałe 5 kladów odpowiada wyróżnianej tradycyjnie sekcji Sabina Spach 1841 (czasem podnoszonej do rangi odrębnego rodzaju – Sabina Miller 1754)^[8]^[4].

Gatunki dziko rosnące w Polsce^[9]

jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)
jałowiec sabiński, j. sawina (Juniperus sabina L.)

Pozostałe gatunki^[5]^[6]

Juniperus × ambigens (Fassett) R.P.Adams
Juniperus angosturana R.P.Adams
Juniperus arizonica (R.P.Adams) R.P.Adams
Juniperus ashei J.Buchholz
Juniperus barbadensis L.
Juniperus bermudiana L. – jałowiec bermudzki(inne języki)
Juniperus blancoi Martínez
Juniperus brevifolia (Seub.) Antoine
Juniperus californica Carrière
Juniperus cedrus Webb & Berthel.
Juniperus chinensis L. – jałowiec chiński
Juniperus coahuilensis (Martínez) Gaussen ex R.P.Adams
Juniperus comitana Martínez
Juniperus compacta (Martínez) R.P.Adams
Juniperus convallium Rehder & E.H.Wilson
Juniperus coxii A.B.Jacks.
Juniperus deltoides R.P.Adams
Juniperus deppeana Steud. (syn. J. pachyphlaea Torr.) – jałowiec grubokory
Juniperus drupacea Labill. – jałowiec pestkowaty
Juniperus durangensis Martínez
Juniperus erectopatens (W.C.Cheng & L.K.Fu) R.P.Adams
Juniperus excelsa M.Bieb. – jałowiec grecki, j. wyniosły
Juniperus × fassettii B.Boivin
Juniperus flaccida Schltdl.
Juniperus foetidissima Willd.
Juniperus formosana Hayata
Juniperus gracilior Pilg.
Juniperus grandis R.P.Adams
Juniperus horizontalis Moench – jałowiec płożący
Juniperus indica Bertol.
Juniperus jaliscana Martínez
Juniperus jarkendensis Kom.
Juniperus komarovii Florin
Juniperus macrocarpa Sm.
Juniperus maritima R.P.Adams
Juniperus martinezii Pérez de la Rosa
Juniperus × media Dmitr. – jałowiec pośredni
Juniperus microsperma (W.C.Cheng & L.K.Fu) R.P.Adams
Juniperus monosperma (Engelm.) Sarg.
Juniperus monticola Martínez
Juniperus morrisonicola Hayata
Juniperus mucronata R.P.Adams
Juniperus navicularis Gand.
Juniperus occidentalis Hook. – jałowiec zachodni
Juniperus osteosperma (Torr.) Little
Juniperus oxycedrus L. – jałowiec kolczasty
Juniperus × palanciana J.M.Aparicio & Uribe-Ech.
Juniperus phoenicea L. – jałowiec fenicki
Juniperus pinchotii Sudw.
Juniperus pingii W.C.Cheng ex Ferré – jałowiec Pinga
Juniperus poblana (Martínez) R.P.Adams
Juniperus polycarpos K.Koch
Juniperus procera Hochst. ex Endl.
Juniperus procumbens (Siebold ex Endl.) Miq. – jałowiec rozesłany
Juniperus przewalskii Kom.
Juniperus pseudosabina Fisch. & C.A.Mey.
Juniperus recurva Buch.-Ham. ex D.Don
Juniperus rigida Siebold & Zucc. (syn. J. conferta Parl.) – jałowiec sztywny, j. nadbrzeżny
Juniperus saltillensis M.T.Hall
Juniperus saltuaria Rehder & E.H.Wilson
Juniperus saxicola Britton & P.Wilson
Juniperus scopulorum Sarg. – jałowiec skalny
Juniperus semiglobosa Regel
Juniperus squamata Buch.-Ham. ex D.Don – jałowiec łuskowaty
Juniperus standleyi Steyerm.
Juniperus taxifolia Hook. & Arn.
Juniperus thurifera L.
Juniperus tibetica Kom.
Juniperus virginiana L. – jałowiec wirginijski

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c Juniperus. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2012-11-28]. (ang.).
↑ ^a ^b Juniperus. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-11-28]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 202-206. ISBN 83-01-05225-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 29. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b Mao, K., Hao, G., Liu, J., Adams, R. P. & Milne, R. I.. Diversification and biogeography of Juniperus (Cupressaceae): variable diversification rates and multiple intercontinental dispersals. „New Phytol.”. 188 (1), s. 254-272, 2010. PMID: 20561210. (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[christenhusz2011-2] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].

[gymnosperm-4] Juniperus. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2012-11-28]. (ang.).

[tpl-5] Juniperus. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-11-28]. (ang.).

[seneta-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 202-206. ISBN 83-01-05225-2.

[philips-7] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 29. ISBN 0-333-73003-8.

[mao-8] Mao, K., Hao, G., Liu, J., Adams, R. P. & Milne, R. I.. Diversification and biogeography of Juniperus (Cupressaceae): variable diversification rates and multiple intercontinental dispersals. „New Phytol.”. 188 (1), s. 254-272, 2010. PMID: 20561210. (ang.).

[checklist2002-9] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]