Konik polski
Konik polski – polska rasa konia późno dojrzewającego (3–5 lat) w typie kuca, długowiecznego, odpornego na choroby i trudne warunki utrzymania. Koniki polskie mają twardy róg kopytowy, pozwalający pracować niepodkutym na twardym podłożu.
Historia
Dzikimi przodkami koników polskich były tarpany, podobne do odkrytych w Azji przez rosyjskiego badacza Nikołaja Przewalskiego w 1876 roku koni Przewalskiego. Zamieszkiwały one do końca XVII wieku lesiste obszary wschodniej Polski, Litwy i Prus. W okolicach Puszczy Białowieskiej przetrwały do 1780 roku, kiedy to zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja. Około 1806 roku, z powodu panującej biedy, zostały one rozdane okolicznym chłopom. W 1914 roku Jan Grabowski i Stanisław Schuch opisali małe chłopskie myszate koniki z okolic Biłgoraja[1].
"Pierwsze próby prowadzenia zorganizowanej hodowli koni prymitywnych, nazwanych konikami polskimi, zostały podjęte w Polsce w 1923 roku, w Państwowej Stadninie Koni w Janowie Podlaskim i w 1928 roku w Folwarku Dworzyszcze, należącym do Liceum Krzemienieckiego"[1].
Profesor Tadeusz Vetulani wprowadził nazwę "konik polski", wysunął także hipotezę o istnieniu odmiany leśnej tarpana. Dzięki jego staraniom zaczęto odtwarzać konika o typowych dla tarpana cechach w warunkach rezerwatowych w Puszczy Białowieskiej[1]. We wrześniu 1939 roku stado liczyło 40 sztuk. W okresie II wojny światowej Niemcy zrabowali konie i wywieźli je do Rzeszy na potrzeby badań prowadzonych przez naukowców niemieckich[2].
Po zakończeniu wojny rozpoczęto odbudowę hodowli z udziałem nielicznych koników rozproszonych po kraju i rewindykowanych z Niemiec (poza stadem białowieskim). W roku 1949 uruchomiono stadninę w Popielnie. W roku 1952 trafiła tam również grupka koników z Białowieży. W 1955 roku stadninę w Popielnie przejęła Polska Akademia Nauk, następnie podjęto przerwany eksperyment prof. Vetulaniego[1][3].
Ostatnio opublikowano inną wizję na genezę koników polskich[4][5][6].
Profesor V.K. Gladenko, wykorzystując liczne dane archeologiczne, osteologiczne i czaszkowe, doszedł do wniosku, że miejscowe konie Białorusi i Polski Wschodniej pochodziły z dzikich tarpanów leśnych, które posiadały wszystkie zewnętrzne cechy charakterystyczne dla koni północnego korzenia leśnego (Гладенко В.К. Белорусская лошадь. – Минск: Ураджай, 1976. -108с.).
.
Pokrój
Cechy pokroju:
- wysokość w kłębie koni dorosłych (klacze i ogiery): 130 – 140 cm[7];
- obwód klatki piersiowej: wartości minimalne koni dorosłych (klacze i ogiery) – 165 cm;
- obwód nadpęcia, wartości minimalne koni dorosłych: klacze – 16,5 cm, ogiery – 17,5 cm;
- masa ciała 300 – 400 kg[7];
Mały wzrost, silna i krępa budowa; prymitywna, ciężka głowa; szyja krótka i nisko osadzona, prosta; mało wyraźny kłąb, głęboka klatka piersiowa, zad ścięty, obfita czarna grzywa i ogon z nielicznymi jasnymi włosami, umaszczenie myszate (czasem gniade) , czarna pręga grzbietowa, pręgi na kończynach, rzadko występuje pręga łopatkowa. Kopyta nieduże i mocne[3]. Klacze są mniejsze od ogierów.
Użytkowanie
Szczególne zalety koników polskich takie, jak dobre zdrowie, płodność, niewybredność pokarmowa, odporność, zaradność w trudnych sytuacjach, zdolności adaptacyjne, kompensacja wzrostu, a przy tym wytrwałość, łagodność, pojętność i dobre chody przyczyniły się do tego, że zaczęto ich wszechstronnie używać. Konik polski służył ludziom jako dobry koń roboczy w niedużych gospodarstwach rolnych i sadowniczych. Jako wytrwały niezawodny koń często używany był w transporcie.
Te cechy koników polskich i różnorodność ich użytkowania przyczyniły się do ukształtowania małego konia, który przez okrągły rok nie wymagał chowu stajennego. Również wojsko zainteresowało się tym koniem. Zaczęto wykorzystywać go jako wierzchowca w jeździectwie rekreacyjnym, hipoterapii i konia pociągowego do lżejszych prac polowych oraz transportowych. Na początku lat 80. ubiegłego wieku konik polski znalazł jeszcze jedno zastosowanie, a mianowicie wykorzystanie go do pielęgnacji krajobrazu[8].
Współcześnie koniki polskie użytkuje się przede wszystkim:
- jako konie wierzchowe, zwłaszcza w rekreacji – w rajdach i wycieczkach konnych,
- w hipoterapii – ze względu na charakter i pokrój,
- w lekkich zaprzęgach,
- w hodowli, jako rezerwa genetyczna,
- w pielęgnacji krajobrazu poprzez wypasanie[9].
Hodowla
Rasa konik polski wykazuje bardzo duże podobieństwo do wymarłego dzikiego konia tarpana, lecz nie jest genetycznie tą samą rasą (chociaż poza Polską, koniki polskie bywają określane mianem tarpan)[10].
Głównymi ośrodkami hodowlanymi są:
- w warunkach rezerwatowych: Popielno, Roztoczański Park Narodowy, Biebrzański Park Narodowy, Stacja Doświadczalna w Stobnicy Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu[7]
- w warunkach stajennych: Popielno, Stado Ogierów Sieraków, Stadnina Koni Dobrzyniewo;
- Poznańska hodowla roślin w Tulcach – gospodarstwo rolne w Kobylnikach (woj. wielkopolskie)[11] – stado zachowawcze koników polskich, ponad 100 sztuk;
- docelowo na wolności: w październiku 2007 roku rozpoczęto program introdukcji konika polskiego w Bieszczadach. Konie umieszczono w zagrodzie adaptacyjnej na terenie dawnej wsi Radziejowa. Program przewidywał wypuszczenie koni na wolność po kilkuletnim okresie adaptacyjnym, służącym ukształtowaniu się tabunów i wytworzenia naturalnych stosunków stadnych w ich obrębie. Dzikie konie mają wypełniać niszę ekologiczną, jaką stanowią łąki, pastwiska oraz tereny leśne po wysiedlonych wioskach. Ich obecność ma zapobiegać zarastaniu gruntów rolnych roślinami krzewiastymi i drzewami[12].
Symbol
Konik polski jest symbolem utworzonego w 1974 Roztoczańskiego Parku Narodowego (jego stylizowana sylwetka znajduje się w logo parku)[13].
Upamiętnienie
24 lutego 2014 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety z serii „Zwierzęta świata” – konik polski o nominałach 20 zł i 2 zł[14].
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ a b c d na podst. dr hab. Zbigniew Jaworski: "Tablice genealogiczne koników polskich", dr hab. Zbigniew Jaworski, dr Iwona Tomczyk-Wrona: "Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy konik polski": Historia rasy konik polski. Konik polski info. [dostęp 2011-08-05].
- ↑ Tadeusz Vetulani - życie i działalność. [dostęp 2011-10-27].
- ↑ a b zob. Martin Haller: Rasy Koni. Warszawa: Oficyna Wydawnicza MULTICO, 1997. ISBN 83-7073-121-X.
- ↑ Cis Van Vuure, From kaikan to konik - Facts and perceptions surrounding the European wild horse and the Polish konik. Semper, Warszawa. s. 445., 2015, ISBN 978-83-7507-185-6.
- ↑ Cis Van Vuure, On the origin of the Polish konik and its relation to Dutch nature management. Lutra 57(2): 111-130. [online], 2014.
- ↑ Cis Van Vuure, Konik polski i rodzina Zamoyskich. Zamojski Kwartalnik Kulturalny 119(2): 10-14., 2014.
- ↑ a b c Konik polski. Pakiet Edukacyjny Natura 2000. [dostęp 2012-08-18].
- ↑ Księga pochodzenia koni rasy konik polski | PZHK [online], Polski Związek Hodowców Koni [dostęp 2016-02-11] (pol.).
- ↑ na podst. dr hab. Zbigniew Jaworski, dr Iwona Tomczyk-Wrona: "Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy konik polski": Koniki polskie dzisiaj. Konik polski info. [dostęp 2011-08-05].
- ↑ zob. Tim Hawcroft: Koń. Rasy, Pielęgnacja, Wychowanie, Tresura.. Warszawa: Wyd. Ania, 1983. ISBN 83-902474-2-9.
- ↑ na podst. dr hab. Zbigniew Jaworski, dr Iwona Tomczyk-Wrona: "Program ochrony zasobów genetycznych koni rasy konik polski": Historia rasy. Konik polski info. [dostęp 2012-11-25].
- ↑ Edward Marszałek: Dziki koń zamieszkał w Bieszczadach. Dziennik Lasy Polskie. [dostęp 2011-09-25].
- ↑ Piotr Profus, Zofia Tomek: Ssaki. W: Tadeusz Wilgat (red.): Roztoczański Park Narodowy. Zwierzyniec: Roztoczański Park Narodowy, s. 202. ISBN 83-900625-2-6.
- ↑ Zwierzęta świata. Konik polski. NBP. [dostęp 2015-02-09]. (pol.).
- ↑ В.К. Гладенко, Белорусская лошадь, Mińsk 1978.