Kopaliny (kopalnia uranu)
Kopaliny – kryptonim tajnej radzieckiej kopalni uranu działającej w Polsce w latach 50. XX wieku w pobliżu wsi Kletno w województwie dolnośląskim, gmina Stronie Śląskie.
Historia odkrycia uranu[edytuj | edytuj kod]
Tereny w okolicy Kletna już od średniowiecza były penetrowane w poszukiwaniu rud. Wydobywano tu m.in. surowce do wytopu żelaza, srebra i miedzi. W 1948 r. na mocy umowy między rządem PRL i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich rozpoczęto poszukiwania rud uranu na terenie całego kraju. Miały być one prowadzone i finansowane przez ZSRR. Po wstępnych badaniach obiecujący okazał się tylko rejon Sudetów. W Kowarach pod Jelenią Górą powstało Предприятие Кузнецкие Рудники, czyli „Przedsiębiorstwo Kowarskie Kopalnie”, przekształcone później w „Zakłady Przemysłowe R-1”.
W jednej ze starych sztolni w Kletnie zwanej „Sankt Paul” inż. W. J. Kamysznikow z radzieckich służb geologicznych odkrył 15 lipca 1948 okruszcowanie uranowe. W tym samym roku ruszyły w Kletnie prace eksploatacyjne – najpierw z hałd, później z drążonych chodników.
Eksploatacja złoża[edytuj | edytuj kod]
Eksploatacją zajęły się wspomniane wyżej Zakłady Przemysłowe R-1. Prace górnicze prowadzono na dość znaczną skalę. Po odbudowaniu starych sztolni, sięgnięto dalej i głębiej. W sumie w ciągu kilku lat osiągnięto łączną długość 37 km wyrobisk na 9-10 poziomach, przy czym różnica głębokości między skrajnymi wynosiła 300 m. Złoże rozpoznawano za pomocą licznych wierceń. Z powierzchni wykonano 42 otwory o łącznej długości ok. 11 km, zaś pod ziemią kolejne 10 km. Prace poszukiwawcze prowadzono również w pobliskim Marcinkowie i Janowej Górze oraz na stoku góry Krzyżnik, jednak tamtejsze złoża uznano za nieprzydatne.
Ilość urobku wydobytego w całym okresie działalności kopalni w Kletnie szacuje się na około 228 tys. m³. Pozyskano z tego ok. 20 ton uranu (w przeliczeniu na czysty metal), co stanowi ok. 5% całego radzieckiego wydobycia uranu w polskich Sudetach. Przy wydobyciu pracowali głównie polscy robotnicy przymusowi – więźniowie z obozów pracy, żołnierze z poboru oraz nieliczni dobrze opłacani górnicy[1]. Warunki były bardzo ciężkie. Nie zachowywano elementarnych środków ostrożności[1]. Nikt nie prowadził statystyk chorób i wypadków, ale przypuszcza się, że było ich wiele. Ze względu na brak podstawowego sprzętu ochronnego (maski przeciwpyłowe) wiele osób zachorowało na pylicę. Urobek wywożono konwojami pod silną eskortą wojska – w całości trafiał do przerobu w ZSRR[1]. W tym czasie cała okolica była niedostępna dla osób z zewnątrz, na drogach ustawiono posterunki kontrolne ze szlabanami, a teren w sąsiedztwie sztolni był patrolowany przez wojsko[1].
| Miejsce występowania mineralizacji | Okres prowadzenia prac górniczych | Suma długości | Liczba | Urobiona ilość masy górniczej w m³ | Wydobycie uranu w kg | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| wyrobisk | wierceń | sztolni | szybów | ||||
| Kletno | 1948-1953 | 37 068 | 20 779 | 27 | 3 | 228 071 | 20 071,7 |
| Janowa Góra | 1948-1950 | 7 034 | 495 | 2 | 1 | – | – |
| Młyńsko | 1950-1951 | 132 | – | 1 | – | – | – |
| Marcinków | 1949-1950 | 1 451 | – | 5 | – | – | – |
| Potoczek | 1950-1951 | 1 724 | – | 1 | – | – | 40,7 |
Na potrzeby kopalni wybudowano w pobliskim Stroniu Śląskim (wówczas wsi) spore osiedle mieszkaniowe Morawka. Po pięciu latach kopalnia zaprzestała swojej działalności – rudy było coraz mniej, a koszty wydobycia rosły. W październiku 1953 odstrzelono ostatnie wejścia do podziemnych korytarzy[1]. Do 1958 r. w niektórych podziemnych wyrobiskach eksploatowano jeszcze fluoryt[1].
W maju 2007 roku australijska firma Wildhorse Energy rozpoczęła starania o otrzymanie pozwolenia na prace związane z poszukiwaniem i wydobyciem uranu w Sudetach[3].
Współczesna podziemna trasa turystyczna[edytuj | edytuj kod]
21 września 2002 oficjalnie otwarto w Kletnie podziemną trasę turystyczną w jednej ze sztolni pouranowych, tzw. Sztolni Fluorytowej.
Przygotowana trasa prowadzi niewielką częścią jednego z najwyższych poziomów kopalni, w których prowadzono w zasadzie tylko prace poszukiwawcze. Jest to tzw. sztolnia nr 18[4]. Jej wlot znajduje się na wysokości 773 m n.p.m. po północno-wschodniej stronie zbocza Żmijowca. Nie znaleziono tu rud uranowych, za to przebito się przez warstwy, w których tkwią liczne ciekawe minerały. Przewodnicy, którzy oprowadzają po kopalni opowiadają o geologii, historii górnictwa tego rejonu oraz wyjaśniają sposób budowania podziemnych korytarzy. Przechodzi się w sumie trasę długości około 200 m.
Podziemna trasa turystyczna jest udostępniana od początków lutego do końca listopada. Zwiedzać ją można we wszystkie dni tygodnia między 9:00 a 17:00. Do środka wchodzi się z przewodnikiem grupą zwiedzających liczących od kilku do kilkunastu osób. Nie ma tu sztywnych godzin wejścia. Sztolnia jest całkowicie bezpieczna pod względem promieniowania jonizującego.
Geologia[edytuj | edytuj kod]
W złożach w okolicach Kletna minerałami pierwotnymi uranu są:
- blenda uranowa UO2-3 (nasturan), tworząca tu czarne skupiska: skorupowate, nerkowate lub kuliste. Ich przeciętna wielkość to 2–3 cm,
- czerń uranowa, tworząca matowe, czarne naloty na innych minerałach.
Z minerałów wtórnych spotykane są:
- żółty gummit,
- czerwony fourmarieryt,
- zielonkawy uranofan,
- żółty autunit,
- żółty sharpit.
Promieniotwórczość tych złóż miała wpływ na zmianę właściwości występujących tu skał. Blendzie uranowej towarzyszy różowa odmiana kalcytu, zadymiony kwarc oraz fluoryt, który początkowo bladoróżowy, w pobliżu rud uranowych staje się coraz bardziej fioletowy, aż do zupełnie czarnego.
Okolice Sztolni Fluorytowej są też dobrym miejscem, w którym można znaleźć minerały, takie jak: ametyst, kwarce krystaliczne: morion, kwarc dymny i kryształ górski, fluoryt, kalcyt, malachit, azuryt oraz marmur w kilku kolorach. Cały obszar wokół Kletna jest bardzo bogaty w różne kruszce – stwierdzono tam występowanie blisko 50 pierwiastków, które tworzą około 60 różnych minerałów.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 344. ISBN 978-83-89188-95-3.
- ↑ Masyw Śnieżnika. Zmiany w środowisku przyrodniczym, red. Alfred Jahn, Stefan Kozłowski, Marian Pulina, s. 103, Wydawnictwo Polskiej Agencji Ekologicznej, Warszawa 1998, ISBN 83-85636-10-2.
- ↑ WildHorse Energy: Exploration and Prospecting in Poland. [dostęp 2014-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-20)].
- ↑ Tajemnicza kopalnia w Polsce – kiedyś strzegło jej wojsko. Co skrywa? Sprawdź informacje o biletach, parkingu
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie. Badania i udostępnianie, praca zbiorowa pod red. A. Jahna, S. Kozłowskiego i T. Wiszniowskiej, Polska Akademia Nauk Oddział we Wrocławiu, Wrocław 1989, ISBN 83-04-03037-3.
- Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak, Iwona Chomiak, Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalny serwis podziemnej trasy turystycznej
- Serwis wsi Kletno
- Plan kopalni uranu
- Fotografie kopalni uranu Kopaliny w Kletnie: kwiecień 2006, wrzesień 2006
